UWAGI METODYCZNE
I. ŹRÓDŁA UTRZYMANIA LUDNOŚCI
1. Zmiany w latach 2002–2011
Porównując rezultaty NSP 2011 z danymi uzyskanymi w poprzednim spisie powszech-nym przeprowadzopowszech-nym w 2002 r. zaobserwować można różnice w strukturach ludności we-dług różnych cech (także w kwestiach ekonomicznych). Różnice te wynikają m.in. ze zmian demograficznych i społeczno-gospodarczych, jakie zaszły w ciągu 9 lat dzielących oba spisy.
Wyniki spisu pokazały, że w województwie mazowieckim w 2011 r. osób posiadają-cych własne źródło dochodów było więcej niż w 2002 r. o 381,3 tys. (o 11,9%), a osób pozo-stających na utrzymaniu – mniej o 285,8 tys. (o 15,7%). Odsetek osób posiadających własne źródło utrzymania wyniósł 68,0%, tj. więcej o 5,5 p. proc. niż 9 lat wcześniej, a osób pozosta-jących na utrzymaniu – 29,1%, tj. mniej o 6,4 p. proc.
Tabl. 1. Ludność według płci i głównego źródła utrzymania w latach 2002 i 2011
Wyszczególnienie
2002 2011 2002 2011
ogółem
męż-czyźni kobiety
w tys. 2002=
=100 w odsetkach
O g ó ł e ma... 5124,0 5268,7 102,8 100,0 100,0 100,0 100,0 Posiadający własne źródło
utrzymaniab... 3200,5 3581,8 111,9 62,5 68,0 68,0 68,0
dochody z pracy ... 1844,5 2193,4 118,9 36,0 41,6 46,3 37,4
najemnej... 1399,9 1763,6 126,0 27,3 33,5 35,4 31,7
na rachunek własnyc... 444,6 429,8 96,7 8,7 8,2 10,8 5,7
niezarobkowe i pozostałe źródła osobno
niewy-mienione... 1350,5 1382,9 102,4 26,4 26,2 21,6 30,5
Na utrzymaniu ... 1820,5 1534,7 84,3 35,5 29,1 29,1 29,1
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego źródła utrzymania. b W dalszym podziale nie uwzględ-niono dochodów z własności. c Łącznie z dochodami z wynajmu.
W 2011 r. wśród posiadających własne źródło utrzymania 61,2% stanowiły osoby utrzymujące się z dochodów z pracy, a 38,6% – z niezarobkowych źródeł utrzymania (9 lat wcześniej odpowiednio 57,6% i 42,2%). Pracę jako główne źródło dochodów zadeklarowało 2193,4 tys. osób, tj. więcej w porównaniu z 2002 r. o 348,9 tys. (o 18,9%); udział tych osób w ogólnej liczbie ludności województwa wzrósł o 5,6 p. proc. i wyniósł 41,6%. Największe zmiany zaszły w zbiorowości utrzymujących się z pracy najemnej. Liczba osób, dla których praca najemna była głównym źródłem dochodów wzrosła o 363,7 tys. (o 26,0%), a osób utrzymujących się z pracy na rachunek własny – zmniejszyła się o 14,8 tys. (o 3,3%). Nieza-robkowe źródła dochodów stanowiły podstawę utrzymania dla 1382,9 tys. osób, tj. więcej o 32,4 tys. (o 2,4%) niż w 2002 r.; odsetek osób, dla których podstawą utrzymania były źródła niezarobkowe zmniejszył się nieznacznie i wyniósł 26,2%.
Chociaż w 2011 r. udział osób posiadających własne źródło utrzymania i pozostających na utrzymaniu w ogólnej liczbie ludności województwa był taki sam dla mężczyzn i kobiet, to analizując zmiany zaistniałe od 2002 r. oraz strukturę ludności według podstawowych rodjów źródeł dochodów (praca i źródła niezarobkowe) można zauważyć istotne różnice w za-leżności od płci.
Ludność według głównego źródła utrzymania i płci w latach 2002 i 2011
Dochody z pracy jako główne źródło utrzymania w 2011 r. odnotowano dla 46,3%
mężczyzn i dla 37,4% kobiet, co stanowi wzrost w porównaniu z 2002 r. odpowiednio o 6,6 i o 4,9 p. proc. Liczba mężczyzn utrzymujących się z pracy najemnej wzrosła w ciągu 9 lat o 189,9 tys. (o 27,0%), a liczba kobiet – o 173,8 tys. (o 25,0%). Zmniejszyła się natomiast liczba mężczyzn i kobiet utrzymujących się z pracy na rachunek własny – odpowiednio o 1,2 tys. (o 0,4%) i o 13,7 tys. (o 8,0%). W 2011 r. niezarobkowe źródła stanowiły podstawę utrzymania dla 21,6% mężczyzn i 30,5% kobiet; odsetek mężczyzn utrzymujących się głów-nie z głów-niezarobkowych źródeł dochodu był mgłów-niejszy niż 9 lat wcześgłów-niej o 0,5 p. proc., nato-miast kobiet nieco większy – o 0,2 p. proc. Wyniki obydwu spisów wskazują na to, że pracę (zarówno najemną, jak i na rachunek własny) częściej jako główne źródło utrzymania wska-zują mężczyźni, natomiast źródła niezarobkowe jako podstawę utrzymania częściej deklarują kobiety.
Wyniki spisu pokazały, że struktura ludności według głównego źródła utrzymania różni się także w zależności od miejsca zamieszkania osób. W miastach w 2011 r. własne źródło utrzymania posiadało 2363,3 tys. osób (69,9% ogólnej liczby mieszkańców), a na wsi – 1218,5 tys. (64,6%). Zarówno w miastach, jak i na wsi odsetek osób z własnym źródłem do-chodów był wyższy niż 9 lat wcześniej odpowiednio o 6,9 i 3,1 p. proc. Na utrzymaniu pozo-stawało 899,1 tys. mieszkańców miast i 635,6 tys. mieszkańców wsi. Udział osób będących na utrzymaniu w ogólnej liczbie ludności miast i wsi wyniósł odpowiednio 26,6% i 33,7%, tj.
zmniejszył się w porównaniu z 2002 r. w miastach o 7,5 p. proc., a na wsi o 4,5 p. proc.
Niezależnie od miejsca zamieszkania osób praca jest najczęściej deklarowanym głów-nym źródłem dochodów. Jako podstawę utrzymania wskazało ją 43,1% mieszkańców miast i 39,0% mieszkańców wsi, tj. więcej niż w 2002 r. odpowiednio o 6,3 i o 4,5 p. proc. W po-równaniu z wynikami poprzedniego spisu bardziej dynamiczne zmiany w zbiorowości utrzy-mujących się z pracy zaszły na wsi niż w miastach. O ile w miastach liczba osób utrzymują-cych się z pracy najemnej wzrosła o 19,8%, a z pracy na rachunek własny – o 16,7% (odsetek był wyższy odpowiednio o 5,5 i o 0,7 p. proc.), to na obszarach wiejskich osób utrzymujących się z dochodów z pracy najemnej było więcej o 44,3%, a z pracy na rachunek własny – mniej o 16,0% (odsetek był odpowiednio wyższy o 7,5 p. proc. i niższy o 2,9 p. proc.).
Na podstawie wyników spisów obserwuje się także zmiany w źródłach utrzymania lud-ności w zależlud-ności od sektora właslud-ności miejsca pracy. Jak już wspomniano, w 2011 r. osób utrzymujących się z pracy najemnej było o ponad 1/4 więcej niż 9 lat wcześniej: w sektorze publicznym wzrost wyniósł 14,9 tys. osób (tj. 2,4%), a w prywatnym – 348,8 tys. (tj. 44,7%).
Zmniejszyła się natomiast ogólna liczba osób, dla których głównym źródłem dochodów była praca na rachunek własny; przy czym poza rolnictwem miał miejsce wzrost o 44,3 tys. (tj.
o 21,8%), a w rolnictwie – spadek o 59,1 tys. (tj. o 24,5%). Zmiany w strukturze obrazuje poniższy wykres.
Struktura ludności utrzymującej się z pracy według sektorów własności miejsca pracy w latach 2002 i 2011
2. Źródła utrzymania w 2011 r.
Według danych NSP 2011 własne źródło utrzymania posiadało 69,9% mieszkańców miast i 64,6% mieszkańców wsi. W miastach własnymi dochodami częściej dysponowały kobiety (70,6% wobec 69,1% dla mężczyzn), zaś na wsi – mężczyźni (66,2% wobec 62,9%
dla kobiet). Niezależnie od miejsca zamieszkania spisywanych osób najczęściej deklarowa-nym główdeklarowa-nym źródłem dochodów była praca (najemna lub na rachunek własny). Jedynie ko-biety mieszkające na wsi częściej niż pracę deklarowały pozostawanie na utrzymaniu.
Tabl. 2. Ludność według głównego źródła utrzymania, miejsca zamieszkania i płci w 2011 r.
Wyszczególnienie Miasta Wieś
ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety
W tysiącach
O g ó ł e ma... 3381,7 1581,0 1800,7 1886,9 941,1 945,9 W odsetkach
O g ó ł e ma... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Dochody z pracy ... 43,1 47,2 39,5 39,0 44,8 33,3
Najemnej ... 37,1 38,8 35,6 26,9 29,8 24,1
w sektorze publicznym... 14,1 11,9 15,9 8,4 6,9 10,0
w sektorze prywatnym ... 23,1 26,9 19,7 18,5 22,9 14,1
Na rachunek własny ... 5,9 8,3 3,8 12,1 15,0 9,2
poza rolnictwemb... 5,5 7,8 3,6 3,2 4,4 2,0
w rolnictwie... 0,4 0,6 0,3 8,9 10,6 7,2
Niezarobkowe źródło... 24,4 19,4 28,8 23,6 19,2 28,1
w tym:
Emerytura ... 19,1 14,2 23,4 17,5 12,9 22,0
Renty ... 3,8 3,7 4,0 4,4 4,5 4,3
Pozostałe osobno
niewy-mienione ... 2,3 2,4 2,3 1,8 2,1 1,5
Na utrzymaniu ... 26,6 27,4 25,9 33,7 32,1 35,3
a W dalszym podziale nie uwzględniono dochodów z własności oraz nieustalonego źródła utrzymania.
b Łącznie z dochodami z wynajmu.
Pracę jako główne źródło utrzymania częściej wymieniali mieszkańcy miast niż wsi (43,1% wobec 39,0%). W miastach praca była podstawą utrzymania dla 47,2% mężczyzn i dla 39,5% kobiet; na wsi było to mniej odpowiednio o 2,4 i o 6,2 p. proc.
Niezależnie od płci i miejsca zamieszkania pracę najemną zdecydowanie częściej uznawano za główne źródło utrzymania niż pracę na rachunek własny. Warto zauważyć, że zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet odsetek utrzymujących się głównie z pracy na rachu-nek własny był wyższy na wsi niż w miastach. W miastach dla osób utrzymujących się z pra-cy na rachunek własny częściej była to praca poza rolnictwem, a na terenach wiejskich – w rolnictwie. Zwraca uwagę fakt, że pracę w rolnictwie jako podstawę utrzymania wskazało tylko 8,9% mieszkańców wsi (10,6% mężczyzn i 7,2% kobiet).
Niezarobkowe źródło dochodów jako podstawę utrzymania nieco częściej deklarowano w miastach niż na wsi (24,4% wobec 23,6%). Niezależnie od miejsca zamieszkania większość utrzymujących się w ten sposób stanowiły kobiety; w miastach ich udział w ogólnej liczbie ludności wyniósł 28,8%, a na wsi 28,1%. Warto zauważyć, że niezależnie od płci z emerytur częściej utrzymywali się mieszkańcy miast, natomiast z rent – mieszkańcy wsi.
Na utrzymaniu pozostawała ponad 1/4 ludności w miastach i ponad 1/3 na wsi. Na tere-nie miast odsetek utrzymywanych mężczyzn wyniósł 27,4%, a kobiet – 25,9%, a na wsi był wyższy odpowiednio o 4,7 p. proc. i o 9,4 p. proc.