populacji mieszka w miastach, a najniższy odsetek ludności miejskiej jest w Indiach (31%) i Chinach (51%). W ostatnich dekadach poprawił się po-ziom wykształcenia ludności w krajach BRICS, czego spektakularnym wyrazem jest spadek anal-fabetyzmu. Jeszcze najwięcej analfabetów jest w Indiach i RPA, a najmniej w Rosji, Chinach
2
i Brazylii .
W XXI wieku postęp społeczny mierzo-ny za pomocą indeksu HDI (Human Development
3
Index) odnotowały tylko dwa kraje BRICS – Rosja (awans z pozycji 60 w 2000 roku na miejsce 49 w 2018 roku) i Chiny (awans z 96 pozycji na miejsce 86), natomiast pogorszyła się pozycja Brazylii (spadek z 73 na 79 miejsce), RPA (spadek ze 107 na 113 miejsce) i Indii (spadek ze 124 na
4
130 miejsce) .
Wszystkie państwa BRICS dysponują olbrzymimi zasobami bogactw naturalnych i do-brymi warunkami do rozwoju rolnictwa. Do naj-ważniejszych bogactw naturalnych Brazylii nale-żą: rudy żelaza, boksyty, węgiel kamienny, złoto, nikiel, magnez, cyna, boksyty, złoto, fosforany, uran, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno i kamie-nie szlachetne. Olbrzymie zasoby surowców energetycznych, rud metali i surowców dla prze-mysłu chemicznego posiada Rosja. Chodzi tutaj o ropę naftową, gaz ziemny, węgiel kamienny, złoto, diamenty, uran, rudy żelaza, rudy miedzi i innych metali kolorowych, zasoby siarki, fosfo-rytów i drewna. Zasobne w surowce mineralne są też Indie, posiadające węgiel kamienny, ropę naftową, złoto, rudy żelaza, miedzi, cynku, oło-wiu, chromu manganu i kamienie szlachetne.
Chiny posiadają takie bogactwa naturalne jak łupki bitumiczne, rudy żelaza, wolframu, cynku, ołowiu, miedzi, cyny manganu, molibdenu, rtęci oraz boksyty, metale szlachetne, metale ziem rzadkich, a także fosforyty i inne surowce che-miczne. Do najbogatszych państw na świecie pod względem zasobów surowców naturalnych na-leży RPA. Posiada ona bogate złoża złota, dia-mentów, węgla kamiennego, fosforytów, uranu i niemal wszystkich metali kolorowych. Bogate zasoby surowców krajów grupy BRICS są podstawą rozwoju przemysłu wydobywczego i przetwórczego oraz eksportu jego wyrobów. Rozwój gospodarczy krajów BRICS w XXI wieku
Kraje tworzące grupę BRICS posiadają olbrzy-mie zasoby siły roboczej – łącznie 1540 mln osób, co stanowi około 45% światowych zasobów pra-cy. Jest to bardzo ważny czynnik ich dynamicz-nego rozwoju gospodarczego. Według danych CIA w 2017 roku zasoby pracy w poszczególnych krajach wynosiły: w Brazylii 104,2 mln, w Rosji 76,5 mln, w Indiach 521,9 mln, w Chinach 806,7 mln i w RPA 22,2 mln osób. Stosunkowo wysoka stopa zatrudnienia ludności w wieku produkcyj-nym jest w Chinach – 75% oraz w Rosji – 70%, natomiast w RPA wynosi tylko 43%, w Indiach 53%, a w Brazylii 61% W krajach BRICS w po-równaniu z krajami rozwiniętymi wysoki jest udział pracujących w rolnictwie (najwyższy w In-diach i w Chinach), choć stopniowo zmniejsza się on na rzecz sektora usługowego (zob. tab. 2).
2 Obliczenia własne na podstawie danych Banku Światowego.
3 Indeks HDI uwzględnia trzy parametry istotnie wpływające na jakość ludzkiego życia: przeciętną Tabela 2. Struktura zatrudnienia w krajach BRICS (w 2016 roku, w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CIA Factbook 2018. Kraj Rolnictwo Przemysł Usługi
Brazylia 10,0 39,8 50,2
Rosja 9,4 27,6 63,0
Indie 47,0 22,0 31,0
Chiny 28,3 29,3 42,4
Gostomski, Michałowski, POZYCJA...
Sytuacja na rynku pracy w badanych kra-jach jest zróżnicowana. Stopa bezrobocia jest nis-ka w Rosji i w Chinach, a z dużym bezrobociem tradycyjnie boryka się RPA, gdzie szczególnie wy-soka jest stopa bezrobocia wśród młodych ludzi (zob. tab. 3).
Kraje tworzące BRICS należą do naj-szybciej rozwijających na świecie. Od 2000 roku traktowane łącznie rozwijają się znacznie szybciej niż gospodarka światowa, co w dużym stopniu jest zasługą Chin i Indii. Wolniej niż światowy PKB zwiększał się PKB w RPA i Brazylii (z wy-jątkiem 2010 roku). Od 2013 roku wolniejsze niż na świecie jest też tempo wzrostu PKB w Rosji (zob. tab. 4).
W krajach BRICS systematycznie rośnie (z wyjątkiem pewnych lat) PKB per capita mie-rzony z uwzględnieniem siły nabywczej, przy czym najszybszy wzrost odnotowano w ostatnich latach w Chinach. Jednakże poziom PKB per capita uwzględniający siłę nabywczą pieniądza jest
naj-wyższy w Rosji – w 2018 roku wynosił 29,3 tys. USD, a następnie w Chinach – 18,1 tys. USD, w Brazylii – 16,2 tys. USD i w RPA – 13,7 tys. USD. Znacznie niższy jest w Indiach – 7,9 tys.
5
USD, przy średniej światowej 18,1 tys. USD . Państw tworzących BRICS ciągle jeszcze nie można zaliczać do zamożnych krajów.
Zróżnicowana jest sytuacja krajów BRICS pod względem nasilenia inflacji. Na po-czątku lat 90. XX wieku Brazylia i Rosja borykały się z hiperinflacją, którą Brazylii udało przezwy-ciężyć jeszcze w minionym stuleciu, a Rosji dopie-ro na początku XXI wieku. Najniższa stopa in-flacji od kilkunastu lat występuje w Chinach. W pozostałych krajach jest ona wyższa i cechuje się większą zmiennością, np. w Rosji w latach 2000–2017 wahała się w przedziale 5,5%–15,5%, a w Indiach od 3,6% do 10%. Bardziej stabilny wzrost cen w tym okresie miał miejsce w RPA, gdzie stopa inflacji mieściła się w przedziale 5,0%–6,3% (zob. tab. 5).
5 World Economic Outlook Database October 2018, https://www.imf.org. Tabela 3. Stopa bezrobocia w krajach BRICS w 2017 roku
Źródło: CIA Factbook 2018.
Tabela 4. Roczne tempo realnego wzrostu PKB w krajach BRICS w latach 2000–2017 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: IMF, World Economic Outlook Database October 2018, https://www.imf.org.
Kraj Ogólna stopa bezrobocia (w %) Stopa bezrobocia wśród młodych ludzi (w %)
Brazylia 11,8 30,5 Rosja 5,5 16,3 Indie 8,8 10,5 Chiny 3,9 10,8 RPA 27,7 57,4 Kraj 2000–2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Brazylia 3,4 7,5 4,0 1,9 3,0 0,5 -3,5 -3,5 1,0 Rosja 5,4 4,5 5,1 3,7 1,8 0,7 -2,5 -0,2 1,5 Indie 6,9 10,3 6,6 5,5 6,4 7,4 8,2 7,1 6,7 Chiny 10,3 10,3 9,5 7,9 7,8 7,3 6,9 6,7 6,9 RPA 3,6 3,0 3,3 2,2 2,5 1,8 1,3 0,6 1.3 Świat 3,9 5,4 4,3 3,5 3,5 3,6 3,5 3,3 3,7
Gospodarka Brazylii
Brazylijska gospodarka jest największa w Ame-ryce Łacińskiej. Dużą rolę odgrywa w niej rolnictwo i przemysł wydobywczy, ale ich udział w tworzeniu PKB stopniowo się zmniejsza na rzecz usług i przetwórstwa przemysłowego. W pierwszej dekadzie XXI wieku dzięki wysokim cenom surowców na świecie, inwestycjom, rosną-cym płacom i dostępności kredytów konsump-cyjnych odnotowywała ona dynamiczny wzrost PKB. Kilka lat później, gdy spadły ceny surow-ców na rynkach międzynarodowych i banki z po-wodu wysokiego zadłużenia gospodarstw domo-wych ograniczyły udzielanie nodomo-wych kredytów, gospodarka kraju zaczęła hamować. Rząd za po-mocą wydatków publicznych i wspierania in-westycji bez powodzenia próbował utrzymać wzrost gospodarczy. W latach 2015–2016 Bra-zylię dotknął kryzys gospodarczy, który objawiał się spadkiem produkcji, zmniejszeniem się inwe-stycji, wzrostem bezrobocia i w efekcie spadkiem PKB (zob. tab. 4). Na ścieżkę wzrostu gospodar-czego powróciła ona w 2017 roku.
Gospodarka Rosji
W Rosji na początku lat 90. XX wieku system gospodarki centralnie planowanej zastąpiony został gospodarką rynkową, ale pod kontrolą państwa pozostały sektor energetyczny, który ma kluczowe znaczenie dla gospodarki rosyjskiej, i przemysł zbrojeniowy. Prywatyzacja przedsię-biorstw, przeprowadzona często na korupcyjnych zasadach, skutkowała wzrostem bezrobocia i dra-styczną pauperyzacją społeczeństwa, czemu to-warzyszyło duże rozwarstwienie pod względem
ropy naftowej na rynkach światowych w latach 1997–1998 zostały przezwyciężone dopiero w nowym stuleciu. Gospodarka Rosji rozwijała się bardzo dynamicznie do 2013 roku. Odnoto-wała duże osiągnięcia w dziedzinie kosmonau-tyki, lotnictwa, wykorzystania energii jądrowej i w przemyśle zbrojeniowym. W latach 2015– 2016 tempo wzrostu gospodarczego był ujemne, do czego przyczyniły się niskie ceny ropy nafto-wej oraz sankcje UE i USA wobec Rosji w związ-ku z aneksją Krymu (zob. tab. 4). Wzrost PKB nastąpił w 2017 roku i utrzymywał się także w 2018.
Rosyjska gospodarka w dużym stopniu oparta jest na przemyśle wydobywczym, a szcze-gólnie na eksploatacji złóż ropy naftowej (I miej-sce na świecie w produkcji, II w eksporcie), gazu ziemnego i węgla kamiennego. Ważną rolę odgry-wa też górnictwo rud żelaza i metali kolorowych oraz przemysł metalurgiczny. W efekcie gospo-darka rosyjska jest bardzo silnie uzależniona od kształtowania się cen ropy naftowej na rynku światowym. Słabą stroną gospodarki Rosji jest też nieprzejrzysty i skorumpowany sektor publicz-nym, na który przypada około jednej trzeciej całej produkcji przemysłowej. Słabo rozwinięty jest przemysł dóbr konsumpcyjnych. Przedsiębior-stwa w związku z szybkim starzeniem się ludności odczuwają coraz większy brak siły roboczej.
Gospodarka Indii
Od początku lat 90. XX wieku Indie należą do najszybciej rozwijających się krajów na świecie. Zawdzięczają to wielu czynnikom: reformom urynkawiającym system gospodarczy, inwestyc-Tabela 5. Roczna stopa inflacji w państwach BRICS w latach 2000–2017 (w %)
Źródlo: Opracowanie własne na podstawie: World Economic Outlook Database October 2018, https://www.imf.org. Kraj 2000–2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Brazylia 6,9 5,0 6,6 5,4 6,2 6,3 9,0 8,7 3,4 Rosja 13,9 7,2 9,8 6,2 6,5 8,1 15,5 8,3 5,5 Indie 5,8 9,5 9,5 10,0 9,4 5,8 4,9 4,5 3,6 Chiny 1,8 3,3 5,4 2,6 2,6 2,0 1,4 2,0 1,6 RPA 6,0 4,3 5,0 5,6 5,8 6,1 4,6 6,3 5,3
Gostomski, Michałowski, POZYCJA...
wzrósł ponad ośmiokrotnie, do czego w dużym stopniu przyczynił się sektor usług. Pracuje w nim 31% wszystkich zatrudnionych w gospodarce narodowej, którzy wytwarzają ponad 53% PKB. Indie stanowią światowe centrum offshoringu usług informatycznych i przemysłu elektronicz-nego.
Choć stale zmniejsza się zatrudnienie w rolnictwie, jego udział w rynku pracy wynosi 47%. Stosunkowo wysoki w gospodarce kraju jest udział sektora państwowego w wydobyciu i prze-twórstwie surowców energetycznych, przemyśle ciężkim, transporcie, bankowości i ubezpiecze-niach. Indie dysponują dobrze rozwiniętym przemysłem tekstylnym, stalowym, chemicznym i elektronicznym.
Gospodarka Chin
Od ponad 20 lat żaden kraj nie rozwija się tak dynamicznie jak Chiny. W pierwszej dekadzie XX wieku ich PKB zwiększał się w tempie 8–14% rocznie. W 2010 roku chińska gospodarka stała się drugą największą, a uwzględniając parytet siły nabywczej, od 2014 roku jest największa na świe-cie. Dzięki rządowemu pakietowi koniunktural-nemu o wartość 800 mld USD, który obejmował wsparcie budownictwa mieszkaniowego, rozbu-dowę infrastruktury, inwestycje w zakresie ochro-ny zdrowia i inne przedsięwzięcia, chińska gospo-darka nie załamała się w czasie globalnego kry-zysu finansowego i gospodarczego w latach 2008–2009, ale duże subwencje dla sfery gospo-darczej pociągnęły za sobą olbrzymi wzrost za-dłużenia publicznego i zwiększenie długów przedsiębiorstw.
W wyniku gwałtownego rozwoju gospo-darczego Chiny przeobraziły się z „warsztatu świata” i dostawcy różnorodnych elementów do produkcji gotowych wyrobów w latach 80. i 90. XX wieku w innowacyjną gospodarkę opartą na wykwalifikowanej sile roboczej i korzystającą w coraz większym stopniu z własnych wynalaz-ków i technologii. Choć w drugiej dekadzie XXI wieku tempo rozwoju gospodarczego Chin osłabło (z 10,3% w 2010 roku do 6,6% w 2018 roku), to w porównaniu z innymi krajami nadal
6
jest wysokie . Przyczyny zmniejszenia dynamiki wzrostu gospodarczego w Chinach tkwią w zmia-nie ich modelu gospodarczego: rząd odchodzi od strategii wzrostu ilościowego na rzecz wzrostu zrównoważonego, szybko zmniejsza się udział rolnictwa przy jednoczesnym wzroście udziału
usług w tworzeniu PKB (ich udział w 2017 roku wynosił już prawie 52%), słabnie rola inwestycji i eksportu, a zwiększa się znaczenie konsumpcji wewnętrznej we wzroście gospodarczym. Nega-tywnie na klimat gospodarczy wpływa pogor-szenie się stosunków handlowych z USA, choć jeszcze w 2018 dynamika wzrostu eksportu była wysoka.
Według przyjętej w 2016 roku przez Komunistyczną Partię Chin strategii „Made in China 2025” Chińska Republika Ludowa do 2049 roku, w którym będzie obchodzić 100-lecie po-wstania, ma stać się supermocarstwem przemy-słowym, a do 2025 roku takie branże jak automa-tyka, robotyka i energetyka powinny osiągnąć najwyższy światowy poziom i całkowicie wyprzeć z chińskiego rynku odpowiednie dobra importo-wane. Wywołuje to niepokój w Niemczech i in-nych krajach UE, które mogą utracić chiński rynek tych wyrobów.
Gospodarka RPA
Gospodarka RPA jest najmniejsza w grupie BRICS, ale druga co do wielkości w Afryce (po Nigerii), wytwarzając jedną czwartą PKB całego kontynentu. Tradycyjnie opiera się na sektorze wydobywczym. Należy podkreślić, że pięć surow-ców naturalnych (platyna, złoto, węgiel kamienny, diamenty i ruda żelaza) przynosi RPA 30% wpły-wów z krajowego eksportu towarów. Po zerwaniu z polityką segregacji rasowej (apartheid) na prze-łomie lat 80. i 90. XX wieku zniesione zostały międzynarodowe sankcje gospodarcze wobec RPA i zaczęły tam napływać szerszym strumie-niem bezpośrednie inwestycje zagraniczne, co przyspieszyło rozwój gospodarczy – w okresie 1990–2015 PKB wzrósł trzykrotnie.
RPA jest państwem ukształtowanym prze kulturę i prawo europejskie. W przemyśle dominują montownie pracochłonnych produk-tów wytwarzanych na zlecenie wielkich korpo-racji międzynarodowych, ale posiada też pewne nowoczesne branże produkcji. Gospodarkę kraju wspierają dobrze funkcjonujący rynek finansowy oraz rozwinięta infrastruktura transportowa i energetyczna, natomiast hamują nierozwiązane problemy społeczne, w tym konflikty między ludnością rasy białej i czarnoskórymi mieszkań-cami. Poważnym wyzwaniem dla RPA jest trudna do wyhamowania imigracja ekonomiczna z kra-jów afrykańskich.
Handel zagraniczny krajów BRICS
Grupa krajów BRICS odrywa dużą rolę w glo-balnym eksporcie i imporcie towarów, co jest głównie zasługą Chin (zob. tab. 6).
O ile światowy eksport towarów w latach 2000–2018 zwiększył się trzy razy, to eksport krajów BRICS ponad siedem razy, w tym chiński prawie 10 razy. Nawet eksport RPA, który zwięk-szył się w najmniejszym stopniu, cechował się wyższym tempem wzrostu niż eksport globalny. W 2009 roku na skutek globalnego kryzysu finan-sowego i gospodarczego załamał się zarówno światowy eksport, jak i eksport BRICS, ale od 2010 ponownie wzrasta. Dynamicznie rozwijał się także import towarów grupy BRICS (zob. tab. 7). Tempo jego wzrostu było wyższe niż glo-balnego importu towarów. Najbardziej zwiększył
się import Chin i Indii, a najwolniej rósł import Brazylii i RPA.
Udział państw BRICS w światowym eksporcie towarów zwiększył się z 7,5% w 2000 roku do 18,9% w 2018, wzrósł też udział tych państw w globalnym imporcie towarów – z 6,2% w 2000 roku do 16,2% w 2018. Cała grupa BRICS więcej towarów eksportuje niż importuje, ale ta nadwyżka powoli się kurczy. Tradycyjnie dodatni bilans handlowy posiadają Chiny i Rosja, nato-miast duża nadwyżka importu towarów nad eks-portem istnieje w przypadku Indii. W międzyna-rodowym handlu usługami duży deficyt wykazują Chiny i Rosja, a nadwyżkę Brazylia i Indie (zob. tab. 8).
Tabela 6. Eksport krajów BRICS w latach 2000–2018 (w mld USD)
Źródło: http://unctadstat.unctad.org [11.10.2019].
Tabela 7. Import towarów krajów BRICS latach 2000–2018 (w mld USD)
Kraj 2000 2008 2009 2010 2015 2016 2017 2018 2018 (2000=100) Brazylia 55,1 197,9 153,0 201,9 191,1 185,2 217,7 239,9 435 Rosja 105,0 471,6 303,4 400,6 341,4 281,7 353,1 443,1 422 Indie 42,4 194,8 164,9 226,3 268,0 264,5 299,2 324,8 766 Chiny 249,2 1 430,7 1 201,6 1 577,8 2 273,5 2 097,6 2 263,3 2 487,7 998 RPA 30,0 80,8 61,7 91,3 81,0 76,2 88,9 94,0 313 BRICS 482 2376 1 885 2 498 3 155 2 905 3 222 3 590 745 Świat 6 453 16 159 12 554 15 300 16 539 16 022 17 731 19 453 301 Kraj 2000 2008 2009 2010 2015 2016 2017 2018 2018 (2000=100) Brazylia 58,6 182,3 133,7 191,5 179,1 143,6 157,5 188,6 322 Rosja 44,9 291,9 191,8 248,6 193,0 191,5 238,4 248,7 554 Indie 51,5 321,0 257,2 350,2 394,1 361,6 449,9 449,9 874 Chiny 225,0 1 132,6 1 005,9 1 396,2 1 679,6 1 587,9 1 843,8 1 843,8 819 RPA 29,7 101,6 74,0 96,8 104,7 91,6 101,3 113,6 382 BRICS 410 2 029 1 663 2 283 2 551 2 376 2 791 2 845 694
Gostomski, Michałowski, POZYCJA...
Miarą otwarcia na świat gospodarki danego kraju jest relacja sumy jego eksportu towarowego i usługowego do wartości PKB. Jest ona najwyższa w przypadku Rosji i RPA, a naj-niższa w przypadku Brazylii. W okresie 2000– 2018 wskaźnik otwarcia gospodarki brazylijskiej, hinduskiej i RPA zwiększył się, a rosyjskiej i chiń-skiej obniżył (zob. tab. 9).
Struktura towarowa eksportu Rosji i RPA zdominowana jest przez eksport paliw i surow-ców mineralnych. W eksporcie Chin i Indii domi-nują różnorodne produkty przemysłowe, a w eks-porcie Brazylii ponad jedną trzecią całego ekspor-tu stanowią artykuły rolne. W grupie eksporto-wanych produktów przemysłowych w przypadku wszystkich państwach BRICS największy udział mają maszyny i urządzenia transportowe.
W imporcie krajów BRICS dużą rolę odgrywają produkty przemysłowe. Udział paliw i produktów mineralnych najwyższy jest w im-porcie Indii, a produktów rolnych w imim-porcie rosyjskim.
Wymiana handlowa wewnątrz grupy BRICS jest zdominowana przez Chiny, które zajmują pierwsze miejsce w imporcie pozostałych
krajów BRICS. Chiny zajmują też pierwsze miej-sce w eksporcie Brazylii oraz RPA, w eksporcie Rosji – drugie, a Indii – czwarte. Natomiast w eks-porcie i imeks-porcie Chin kraje BRICS zajmują dal-sze pozycje, np. w imporcie nie są one w stanie zapewnić im towarów o takim poziomie techno-logicznym i jakościowym jak Korea Południowa, USA, Japonia, Niemcy czy Australia, które to kraje odrywają kluczową rolę w chińskim handlu zagranicznym. Zaś wzajemne obroty handlowe Brazylii, Rosji, Indii i RPA nie odgrywają większej roli (zob. tab. 10). Jest to spowodowane ich dużym oddaleniem geograficznym, zróżnicowaniem kulturowym i bardziej konkurencyjnym niż kom-plementarnym charakterem ich gospodarek. Rola krajów BRICS w obszarze bezpośred-nich inwestycji zagranicznych
O pozycji danego kraju (grupy krajów) w go-spodarce światowej oprócz wielkości eksportu i importu towarów oraz usług decyduje jego udział w międzynarodowych przepływach kapita-łowych, głównie wielkość eksportu i importu kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Kapitał zagraniczny nie Tabela 8. Międzynarodowe obroty usługowe grupy BRIC w latach 2017–2018 (w mld USD)
Źródło: http://unctadstat.unctad.org [11.10.2019].
Tabela 9. Relacja eksportu towarów i usług do PKB (w %)
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: http://unctadstat.unctad.org [11.10.2019].
Kraj Eksport Import Saldo
2017 2018 2017 2018 2017 2018 Brazylia 34,5 34,0 68,3 68,0 33,9 34,0 Rosja 57,7 64,9 88,8 94,7 -31,1 -29,8 Indie 185,3 205,1 154,6 176,6 30,7 28,5 Chiny 228,1 266,8 467,6 525,0 -239,5 -258,2 RPA 15,8 16,0 16,2 16,5 -0,4 -0,5 Kraj 2000 2010 2017 2018 Brazylia 9,9 10,5 12,2 14,6 Chiny 23,1 27,2 20,0 19,7 Indie 13,0 20,8 19,0 19,6 Rosja 43,9 28,7 26,1 31,2 RPA 26,7 28,6 29,6 29,9
tylko napływa szerokim strumieniem do państw BRICS, ale także od początku XXI wieku stamtąd odpływa, czyli kraje te są miejscem pochodzenia BIZ realizowanych w innych państwach. Napływ BIZ do państw BRICS jest wyrazem ich atrak-cyjności inwestycyjnej dla zagranicznych inwes-torów, którzy pragną uzyskać wysoką stopę zwro-tu, dostęp do surowców lub zarobić na transferze technologii. Natomiast podejmowanie BIZ przez podmioty z państw BRICS w innych krajach stanowi konsekwencję rozwoju gospodarczego w tych państwach i związanej z tym internacjo-nalizacji przedsiębiorstw.
Początkowo BIZ w krajach BRICS po-dejmowały głównie wielkie korporacje z krajów rozwiniętych, jednakże już w XXI wieku dołą-czyli do nich inni inwestorzy, w tym z krajów rozwijających się. BIZ do krajów BRICS napły-wały szybciej niż do innych regionów na świecie, w efekcie udział tych państw w zasobach BIZ przyjętych na świecie zwiększył się z 5,7% do 10,0% w 2018 roku. Spośród krajów BRICS naj-więcej BIZ pozyskały Chiny i Brazylia, a najmniej RPA (tab. 11).
Około połowa wszystkich zasobów BIZ ulokowanych w krajach BRICS zlokalizowana jest w Chinach. Pod względem łącznego napływu kapitału w tej formie w latach 2010–2018 Chiny zajęły drugie miejsce na świecie, po Stanach Zjednoczonych i przed Hongkongiem. Do końca 2018 roku w Chinach zainwestowało łącznie 960 tys. zagranicznych przedsiębiorstw, a skumulo-wana wielkość wykorzystanych w tym kraju BIZ przekroczyła 2,1 bln USD. Od 2010 roku uwi-doczniła się przewaga sektora usług jako miejsca lokalizacji BIZ w chińskiej gospodarce. W 2017 roku najwięcej kapitału w Chinach ulokowali in-westorzy z Hongkongu, Singapuru, Korei
Połud-7
niowej, Japonii, USA, Holandii i Niemiec . Ważnym odbiorcą BIZ w skali globalnej jest również Brazylia. Kraj ten zajął piąte miejsce na święcie pod względem całkowitego napływu BIZ w latach 2010–2018. Największe udziały w kapitale zagranicznym ulokowanym w Brazylii mają inwestorzy z Holandii, USA, Luksemburga
8
i Hiszpanii . Począwszy od 2010 roku zauważal-nym inwestorem w Brazylii są również Chiny, głównie poprzez przedsiębiorstwa państwowe Tabela 10. Najważniejsi partnerzy handlowi krajów BRICS w 2018 roku (udział w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów GTAI, https://www.gtai.de [11.10.2019].
Kraj Eksport Import
Brazylia
Chiny – 21,9; USA – 12,0; Argentyna – 6,1; Niemcy – 5,8; Korea Pd. – 3,0;
Meksyk – 2,7; Włochy – 2,5
Chiny – 19,2; USA – 16,0; Argentyna – 6,1; Niemcy – 5,8; Korea Pd. – 3; Meksyk 2,7;
Włochy 2,2 Rosja
Chiny – 12,5; Holandia – 9,7; Niemcy – 7,6; Białoruś – 4,8; Korea Pd. – 4,0;
Polska – 3,7; Włochy – 3,6
Chiny – 21,9; Niemcy – 10,7; USA – 5,3; Białoruś – 5,1; Włochy – 4,4; Francja – 4,0;
Japonia – 3,7 Indie
USA – 15,0; ZEA – 9; Chiny – 5,1; Hongkong – 4,1; Singapur – 3,2; Wielka Brytania – 3; Niemcy – 2,8
Chiny – 14,5; USA – 6,4; Arabia Saudyjska – 5,6; ZEA – 5,3; Irak – 4,5; Szwajcaria 3,6;
Korea Pd. – 3,2 Chiny
USA – 19,2; Hongkong – 16,4; Japonia – 5,9; Korea Pd. – 4,4; Wietnam – 3,4; Niemcy – 3,1; Indie – 3,1
Korea Pd. – 9,9; Japonia – 8,8; Tajwan – 8,6; USA – 7,5; Niemcy – 5,2;
Australia – 5,1; Brazylia – 3,7 RPA
Chiny – 9,1; Niemcy – 7,4; USA – 6,7; Wielka Brytania – 5,0; Japonia – 4,7;
Indie – 5,6; Botswana – 4,4
Chiny – 18,6; Niemcy – 9,9; USA – 5,9, Arabia Saudyjska – 5,7; Nigeria – 4,1;
Gostomski, Michałowski, POZYCJA...
inwestujące w infrastrukturę – szczególnie w sek-torze energetycznym. Znaczna część chińskich inwestycji bezpośrednich trafia do Brazylii po-przez kraje pośredniczące zamiast bezpośrednio
9
z Chin .
Na trzecim miejscu pod względem przy-ciągniętych BIZ wśród krajów BRICS znajduje się Rosja. Szacuje się, że blisko 70% BIZ uloko-wanych w Rosji stanowi kapitał z krajów pośred-niczących lub rajów podatkowych, takich jak Cypr czy Bermudy. Uważa się, że znaczna część kapitału ma pochodzenie rosyjskie. Sektorem, który przyciągnął istotną część BIZ (ponad 20%), jest sektor wydobywczy, obejmujący m.in. ropę
10
i gaz .
Jeżeli chodzi o Indie, napływ BIZ do te-go kraju wzrósł znacząco po 2005 roku. W latach 2005–2018 kraj ten zanotował największy
spo-śród krajów BRICS procentowy wzrost wielkości zasobów BIZ przyjętych. Od 2017 roku Indie przeprowadziły szereg reform mających na celu liberalizację przepisów dotyczących inwestycji za-granicznych w takich sektorach jak infrastruktu-ra, budownictwo, rozwój i handel detaliczny. W latach 2017–2018 najwięcej kapitału w postaci BIZ ulokowali w Indiach inwestorzy z
Mauri-11
tiusu, Singapuru, Holandii, USA i Japonii . Udział RPA w zasobach BIZ ulokowa-nych na terenie krajów BRICS wynosił na koniec 2018 roku jedynie 4%. Do końca 2017 roku naj-więcej kapitału w RPA ulokowali inwestorzy z Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii i USA. Na szóstym miejscu znajdowali się inwestorzy
12
z Chin , którzy najwięcej kapitału w Afryce Po-łudniowej ulokowali w sektorach naftowym,
mo-13
toryzacyjnym i budownictwie . Tabela 11. BIZ przyjęte przez kraje BRICS w latach 2001–2018, w mld USD
Źródło: UNCTAD, https://unctadstat.unctad.org [18.10.2019].
Kraj 2001 2005 2010 2015 2017 2018 napływ BIZ Brazylia 22,5 15,1 77,7 49,5 67,6 61,2 Chiny 46,9 72,4 114,7 135,6 134,1 139,0 Indie 5,5 7,6 27,4 44,1 39,9 42,3 Rosja 2,8 14,4 31,7 11,9 26,0 13,3 RPA 6,8 6,6 3,6 1,7 2,0 5,3 BRICS 84,4 116,1 255,1 242,8 269,5 261,2 Świat 772,7 948,6 1 365,1 2 033,8 1 497,4 1 297,2
zasoby BIZ przyjętych
Brazylia 117,6 177,9 640,3 429,8 623,0 684,2 Chiny 203,1 272,1 587,8 1 220,9 1 488,7 1 627,7 Indie 19,7 43,2 205,6 282,6 377,3 386,4 Rosja 50,5 178,6 464,2 262,7 441,1 407,4 RPA 34,7 96,7 179,6 126,8 156,1 128,8 BRICS 425,7 768,5 2077,5 2 322,9 3 086,2 3 234,5 Świat 7 470,7 11 423,0 19 751,9 26 312,7 32 623,6 32 272,0
9 Foreign Direct Investment in Brazil Report 2018, Banco Central do Brasil, Brasilia 2018, s. 18.
10 FDI inflows to Russia remain at low levels, Bank of Finland, Bofit Weekly 2018/24.