1
ODCHODZENIE W PRZySZŁOŚć. WOKóŁ 56. BIENNALE SZTUKI W WENECJI
1. Melvin Edwards, Double Info, 1984, iron wall sculptures, 33x33x19.8 cm, Arsenał
2. Glenn Ligon, Come out #12; #13; #14; #15; #, 2015, serigrafia na płótnie, Pawilon Centralny Gardini Fot. 1-2 © by A. Dudek-Dürer
53
foRmAt 72 / 2016
Przed wejściem do Palazzo Mora witają nas dwie barwne, hiperrealistycz-ne instalacje amerykańskiej artystki intermedialhiperrealistycz-nej Carole A. Feuerman: Leda
z łabędziem, pływaczka odpoczywająca pomiędzy skrzydłami wielkiego ptaka
i DurgaMa, wschodnia piękność medytująca na otwartym kwiecie lotosu. Rzeźby są charakterystycznymi dla artystki przedstawieniami kobiet w kostiumach kąpielo-wych wykonywanymi z żywic, malowanego brązu, marmuru i tworzyw sztucznych, nierzadko dekorowanych kryształami Swarovskiego. Lee Lee-Nam, rozważając za-grożenia współczesności: terroryzm, kryzys tożsamości, upośledzenia społeczne, traumy osób i wspólnot, prezentuje poetycką instalację Becomes Light z „pływa-jącym” białym gołębiem i animację wideo w nadziei, że tylko prawda jest w sta-nie wyzwolić człowieka. Interaktywna, wizualno-dźwiękowa instalacja Nervous
Organ izraelskiej artystki Orly Aviv oparta została na widokach głębin oceanu. Widz
otoczony zostaje ze wszystkich stron barwnym światem podwodnym, a wędrując bez obuwia po mapie umieszczonej na dnie tego „akwarium”, doświadcza iluzorycznej przyjemności nurkowania dzięki możliwości manipulowania obrazem.
Malarstwo na Personal Structures prezentowane jest w całej swej różnorodno-ści gatunków i rodzajów, od dzieł figuratywnych (Xenia Hausner, Daniele Galliano, Sebastian Schrader, Hans Aichinger), hiperrealistycznych (Guy Van Den Bulcke) po abstrakcyjne (Narine Arakelyan, Daniel Buren) i surrealistyczne (Sam Leach), od technik klasycznych po rozmaite mieszane (Norberto Carating), od obrazów wiel-koformatowych po wypowiedzi kameralne (cykl maleńkich szkicowników Nicolasa V. Sancheza). Martin Stommel, niemiecki malarz i grafik, nawiązuje w twórczości do mitologii greckiej i chrześcijaństwa. W swych realizacjach opiera się na obserwa-cji, kanonach renesansowych, gdzie model odgrywa istotną rolę, przy czym prace malowane są szybko, alla prima. Karl Stengel, Węgier mieszkający we Włoszech, prezentuje pastele łączące symboliczną abstrakcję z figuracją. Glen Clarke zaska-kuje pomysłowością zastosowania origami w przestrzennych formach-metaforach, których estetyczna dekoracyjność silnie kontrastuje z ideologicznym przesłaniem
Jarosława Kozłowskiego Time Archive.
Kilka pomieszczeń Palazzo Bembo przeznaczonych zostało na wystawę „Learn from Masters” („Ucz się od mistrzów”) przygotowaną przez Fundację Pan Tianshou, a poświeconą chińskiej sztuce kaligrafii. Zaprezentowano sześciu mistrzów od staro-żytności do dzisiaj, którzy trudnej umiejętności malowania tuszem poświęcili życie, ćwicząc umysł, rękę i ducha. Praktyki duchowe są w tradycji malarstwa chińskiego podstawą, bez nich nie można osiągnąć mistrzostwa, a wszelkie działania są po-wierzchowne i niezrozumiałe. Chiński obraz należy do kanonu sztuki orientalnej. Przemierzając nastrojowe pokoje pałacu wyposażone w sprzęty, przybory do pisania i malowania, oglądając rejestracje wideo i oryginalne dzieła sztuki dotykamy historii dwóch tysięcy lat chińskiego malarstwa.
Artystą, który odcina się od renesansu chińskiej kaligrafii, mimo że posługuje się czarnym tuszem, jest Zhang Yu. Jego instalacje są próbą demaskowania nieprawdzi-wego, zdaniem artysty, mitu kaligrafii. Dla Zhanga ważny staje się proces twórczy, który prowadzi bądź to do zanikania lub całkowitego zniknięcia dzieła, jego roz-płynięcia w „pustce” symbolizującej wewnętrzną zmianę, bądź, jak w weneckiej prezentacji, pojawienia się niepowtarzalnego efektu wizualnego w serii prac na papierze w akcie stwarzania wykraczającym poza pole zwykłej wyobraźni.
Duet artystyczny Lili Nalovi i Jesko Willert zagospodarował jeden z pokoi ma-larstwem, environments, rozmaitymi przedmiotami, meblami, drobiazgami, które tworzą domowe otoczenie człowieka, a które w murach pałacu nabierają nowych znaczeń. Instalacja związana jest z długimi miesiącami egzotycznych podróży arty-stów, które głęboko zaważyły na ich życiu. Wytłumione światło, dźwięki przyrody, śpiewy, modlitwy, symbolika pięknie dobranych rzeczy w pokoju przechodnim (łoże miłości, łoże śmierci, łódź, wiosła, walizy)) składają się na metaforyczną opowieść o marzeniach, tęsknotach, przemijaniu i podróżowaniu do innego życia.
Reprezentantem Szkocji na 56. Biennale jest Graham Fagen, którego instalacje można oglądać w Palazzo Fontana. Artysta swoje prace site specific zrealizował
54
W Y D A R Z E N IA ze względu na klimat zabytkowego miejsca, łącząc rozmaite media, wideo, foto-grafie, malarstwo, rzeźbę i muzykę.
„Autostrada do piekła” (Highway to hell”) to tytuł dużej wystawy zorgani-zowanej w Palazzo Michiel, której autorką jest Chinka Jiang Heng. Ponad 100 obiektów: obrazy olejne, instalacje, prace multimedialne, rzeźby, stworzonych zostało jako wyraz osobistej refleksji artystki nad relacjami sztuka-życie-czło-wiek. Komiksy, lalki Barbie, kwiatki i motylki dekorujące porcelanowe czaszki, kolorowe ogromne rzeźby tabletek, precyzyjne obrazy przedstawiające sztuczne dziewczęta wśród sztucznych kwiatów, setki porzuconych bądź powieszonych na drzewie, odartych z ubranek lalek, symbolizują współczesny, sztucznie kreowany świat iluzji i pozorów.
W kolejnym pałacu, Palazzo Benzo, zrealizowano interesujący projekt hindu-sko-pakistański My East is your West. Ponieważ żaden z wymienionych krajów nie posiada w Wenecji swego stałego pawilonu artyści Shilpa Gupta i Rashid Rana postanowili stworzyć unikalną platformę dla twórców reprezentujących subkontynent indyjski jako wspólny region posiadający wspólną historię, tradycję i powinowactwo kulturowe mimo dokonanego sztucznie w 1947 r. podziału teryto-rialnego. W przestrzeni kilku pokoi oglądamy ogromne wydruki spikselowanych, mozaikowych grafik cyfrowych ukrywających obraz Jacquesa Louisa Davida, in-stalacje, wideo. Artyści prowadzą sympatyczną grę z widzem, zacierając granice między realnością a fikcją, obrazem rzeczywistym a iluzorycznym.
Republika Azerbejdżanu prezentuje swych twórców na wystawie „Beyond the Line” w perspektywie historii lat 60.-80. XX wieku. Malarstwo i rzeźba pre-zentowane w Palazzo Lezze przypominają artystów pracujących w Baku w trud-nych latach sowieckiego reżimu. Malarze Javad Mirjavadov, Tofik Javadov, Ashraf Murad, Rasim Babayev i rzeźbiarz Fazil Najafov zaskakują ekspresją swych dzieł, soczystymi barwami, pasją i siłą przekazu. Izolacja od świata sztuki zmusiła ar-tystów do szukania inspiracji wyłącznie w sobie, w tradycji i kulturze swego na-rodu, w rzemiośle artystycznym.
Biblioteka Weneckiego Instytutu Nauki, Sztuki i Literatury, założone-go w wieku XIX, mieści się w Palazzo Loredan. Piękne sale
ze starymi szafami pełnymi ksiąg, nobliwą atmosferą ciszy, mądrości i wtajemniczenia przyjęły wystawę „I will be your mirror” autorstwa konceptualnego artysty portugalskiego João Louro. Tytuł wystawy zapożyczony z utworu Velvet Underground stał się pretekstem do zbudowania minima-listycznej instalacji złożonej ze słów pisanych, odwołań do literatury, muzyki, poezji wizualnej, zbiorowych symboli, a za ich pomocą prezentacji i interpretacji świata w wymia-rze osobistej biografii.
Nieopodal Canal Grande, w Palazzo Falier oglądać można dużą wystawę Seana Scully zatytułowaną „Land Sea”. Autor jest malarzem mieszkającym i tworzą-cym w Monachium. Monumentalne i mniejsze kompozycje są barwnymi impresja-mi na temat morza. Zgeometryzowane i zrytimpresja-mizowane układy kolorystyczne osa-dzone formalnie w sztuce współczesnej, zawierają w intencji autora nawiązania do historycznego malarstwa wielkich Wenecjan i pozycjonują się w ciągu roman-tycznego malarstwa pejzażowego, dla którego emocje i duch humanizmu wydają się ważniejsze niż pogoń za aktualnymi trendami.
Piękna wystawa „Citta Irreale” jest hołdem złożonym jednemu z największych artystów XX wieku, głównemu przedstawicielowi Arte Povera. Instalacje Mario Merza (1925-2003) zaprezentowane zostały w nowych pomieszczeniach Gallerie dell Academia i na jej dziedzińcu, gdzie ustawiono osiem szkieletowych kopuł z żelaznych prętów. Ich twórca skupiał się na badaniach przestrzeni zarówno tej człowiekowi najbliższej, związanej z miejscem zamieszkania i bezpośredniego otoczenia, jak i tej w wymiarze kosmicznym. Sztuka Merza jest przykładem budo-wania równowagi pomiędzy naturą i kulturą, tradycją i współczesnością. Dzieła artysty rozpoznajemy po neonowych słowach i cyfrach, ciągach liczb Fibonaccie-go, które wprowadzał do swych realizacji dla zilustrowania procesu tworzenia i wzrostu. Zafascynowany architekturą gigantycznych wieżowców, ale i małymi ziarnami skrywającymi potężną energię, realizował prace z materiałów powią-zanych z naturą, tradycyjnych i niekonwencjonalnych, trwałych i efemerycznych. Kamienne igloo, spirala z mydła, instalacje fotograficzne z dołączonymi świetlów-kami liczb, przestrzenne konstrukcje z elementami mebli, filiżanka kawy, bambus, ziemia ze ścieżką światła, wszystkie te materie i przedmioty wyabstrahowane z codziennej rzeczywistości tworzą poetyckie narracje podporządkowane swo-istej logice odwołującej nasze myślenie do osobistych wspomnień i doświadczeń. W nowoczesnym centrum sztuki współczesnej Punta della Dogana zmoderni-zowanym w 2009 r. dzięki staraniom Francois Pinaulta, francuskiego biznesmena i jednego z największych kolekcjonerów sztuki na świecie, można obejrzeć wy-stawę „Slip of the Tongue”, prezentującą około 120 prac 35 artystów współcze-snych, ale i dawnych mistrzów. Tytuł zapożyczony został z dzieła Nairy Baghramian, której trzy prace prezento-wane są na wystawie. Kurator Danh Vo wystawia sztukę nie tylko innych twórców, ale też kilka własnych insta-lacji. Ostatnia realizacja z 2005 r., nieżyjącej już Nancy Spero Cri du Coeur, wykonana na delikatnych kartach papieru rozciągających się wzdłuż ścian, niczym freski, tworzy ciąg narracyjny przywołujący tysiące anonimo-wych osób. Kurator kompletował listę artystów w opar-ciu o związki prywatne, ale również społeczny wymiar
1. Jason Moran, STAGED: Savoy Ballroom 1, 2015, instalacja, Arsenał 2. Kutlug Ataman, The Portrait of Sakip Sabanci, 2014, instalacja multimedialna, Arsenał
Fot. 1-2 © by A. Dudek-Dürer
55
ich sztuki, której ponadczasowość i siła oddziaływania potrafią przemieniać świat. Obok fotografii Roberta Mansona można zobaczyć rzeźbę Augusta Rodina, zieloną szafkę i fortepian Bertranda Laviera pozostającego pod dużym wpływem Marce-la Duchampa, maskę TamerMarce-lano Luciano Fabro, kwiat-Marce-lampę Aliny Szapocznikow, srebrną rybę Charlesa Raya czy instalacje kuratora Danh Vo – otwarta torba z kawał-kiem drewna w środku i „piramida” AGD -pralka, lodówka, telewizor. Zgromadzone na wystawie prace ilustrują stan współistnienia różnorodnych, często skrajnych form artystycznych, ale także zamęt, chaos i pustkę współczesnego świata.
Mural Jacksona Pollocka i retrospektywna wystawa jego najstarszego brata Char-lesa Pollocka (1902-1988) są do obejrzenia w Peggy Guggenheim Gallery. Obok impo-nującej kolekcji około 200 dzieł surrealistów, futurystów, kubistów, ekspresjonistów, do 14 września prezentowana będzie Alchemy Pollocka, jedno z najważniejszych dzieł amerykańskiego abstrakcjonisty, które powróciło do Galerii po wnikliwych badaniach naukowych i zabiegach konserwatorskich. Niespodzianką jest wystawa twórczości Charlesa Pollocka, który nie zrobił tak wielkiej jak brat kariery, a którego prace, zwłaszcza z ostatniego okresu, są interesujące. Charles ukończył studia arty-styczne, rysował dla gazety robotniczej, tworzył murale, przez dwie dekady uczył na wydziale sztuki. Porzucając realizm społeczny, tworzył w duchu abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Zmarł w Paryżu w wieku 85 lat.
W siedzibie Fondazione Querini Stampalia, do 13 września otwarta będzie wy-stawa rosyjskiego artysty żydowskiego pochodzenia Grishy Bruskina zatytułowana „Alefbet: alfabet pamięci”. Obrazy olejne, gobeliny, rysunki, grafiki, prezentacje mul-timedialne, filmy interaktywne składają się na projekt, którego bohaterami są anioły i demony, figury trochę ludzkie, trochę zwierzęce, tajemnicze teksty kabalistycz-ne, symbole ezoteryczne. Oglądając to ogromne dzieło Bruskina, mamy wrażenie obcowania z tajemnicą. Układy obrazów podporządkowane zostały zasadom nar-racji, ale również swoistej logice wynikającej z napięć tworzących się pomiędzy
bohaterami opowieści w ich zmieniających się wcieleniach. Serie obrazów opowia-dają o wędrówce drogami ludzkiego życia, na których człowiek doświadcza zwy-czajnych i nieziemskich przypadków w efekcie nieustannej transformacji. Wsparta tradycją, świetnym warsztatem i wypracowanymi stylistykami twórczość Bruskina jest alternatywą dla świata obrazów kreowanych wirtualnie.
Po kilku latach nieobecności Republika San Marino powróciła na Biennale w We-necji projektem „Friendship Project – China”. Udział 11 artystów reprezentujących jedną z republik najmniejszych, San Marino i największą na świecie, Chińską Repu-blikę Ludową zaowocował interesującymi wystawami rozlokowanymi w różnych miejscach miasta. Na dziedzińcu klasztoru San Salvador instalacja Liu Ruo Wanga przedstawia ogromne stado żelaznych wilków naturalnej wielkości z otwartymi, zakrwawionymi pyskami, które okrąża nieskazitelnie białą Pietę Michała Anioła. To symboliczne zderzenie przeciwieństw, światła i ciemności, brutalnej, krwiożerczej siły i bezbronnej delikatności ilustruje obraz współczesnego świata. Chińczycy za-powiadają swoją aktywność na kolejnych Biennale. W roku 2017, w ramach projektu „Friendship”, zaproponują współpracę Rosjanom, a dwa lata później Amerykanom.
Dzisiejszy, zglobalizowany świat daje możliwość nieograniczonego przepływu informacji, rozwiązywania wspólnych problemów dzięki osiągnięciom naukowym i technologicznym. A jednak wciąż żyjemy w świecie lęku i terroru, dyskrymina-cji, głodu i zamętu, kakofonicznego bełkotu i zakłamania. Z inicjatywy kuratora 56. Biennale, Okwui Enwezora, w sierpniu, w Teatro Tese Cinquecentesche w Arsenale zorganizowane zostanie międzynarodowe forum dyskusyjne Creative Time Sum-mit, w którym wezmą udział najwybitniejsi myśliciele, artyści, naukowcy i rozmaici działacze, debatując nad przyszłością świata w kontekście możliwych zmian jako efektu przeprogramowania systemów i metod edukacyjnych, z wiarą, że sztuka i kultura są narzędziami uniwersalnymi, które dają możliwość ludziom i narodom lepszego poznania i zrozumienia siebie i innych. n
2