prawO dO zawarcia związku małżeńskiegO w warunkach pOzbawienia wOlnOści
3. gwarancje wynikające z arT. 12 kOnwencji na kanwie
spraw przeciwkO pOlsce 3.1. Wyrok etPCz w sprawie Frasik przeciwko Polsce (skarga nr 22933/02) Krótka charakterystyka stanu faktycznego omawianej sprawy jest następująca. Skarżącemu został przedstawiony zarzut gwałtu i pobicia po
krzywdzonej, a następnie zastosowano wobec niego tymczasowe aresztowanie. W trakcie sto
sowania tego środka zapobiegawczego skarżący starał się najpierw doprowadzić do jego uchy
lenia w związku z deklarowanym zamiarem za
warcia związku małżeńskiego z pokrzywdzoną.
Następnie został złożony wniosek o udzielenie zgody na zawarcie małżeństwa w warunkach zakładu karnego. Wniosku nie uwzględniono, powołując się na specyficzne okoliczności spra
wy, w szczególności na wątpliwości co do rze
czywistych zamiarów stron, które to wątpliwości mogły być dyktowane zamiarem skorzystania przez pokrzywdzoną z prawa do odmowy skła
dania zeznań w sprawie. Jednocześnie stwier
dzono, że zakład karny nie jest odpowiednim miejscem do odbywania ceremonii ślubnych.
W tej sprawie Trybunał stwierdził narusze
nie art. 12 Konwencji i wskazał, że wolność osobista nie jest obligatoryjnym warunkiem do skorzystania z prawa do zawarcia związku mał
żeńskiego i sam fakt pozbawienia wolności nie ma wpływu na wskazaną gwarancję29. Ponad
to w oparciu o Europejskie Reguły Więzienne ETPCz wskazał, że wszelkie ograniczenia nakła
dane na osadzonego winny być proporcjonalne do celu, który ma zostać osiągnięty30.
Po przeanalizowaniu tej sprawy nasuwa się kilka wniosków. Po pierwsze, każdy osadzony korzysta z przyrodzonych praw fundamental
nych, do jakich niewątpliwie zalicza się art. 12 Konwencji. Ponadto, jak już było wskazywa
ne na tle wcześniejszych orzeczeń Trybunału, wszelkie ingerencje lub ograniczenia winny zostać w sposób przekonujący uzasadnione przez władze krajowe i – w zasadzie – winny wynikać z konieczności zapobiegania popeł
nianiu przestępstw lub naruszeń porządku i bezpieczeństwa. Co więcej, ograniczanie prawa osadzonego do zawarcia małżeństwa nie może być uzasadnione brakiem akceptacji władz krajowych dla takiego związku bądź też niechęcią opinii publicznej31.
Podkreślenia wymaga, że zarówno wybór
27 Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, A/RES/45/111, Basic Principles for the Treatment of Prisoners, Nowy Jork, 14 grudnia 1990 r.
28 Ibidem.
29 Wyrok ETPCz z 5 stycznia 2010 r. w sprawie Frasik przeciwko Polsce, skarga nr 22933/02, ust. 88.
30 Rekomendacja Komitetu Ministrów do państw członkowskich Rady Europy w sprawie Europejskich Reguł Wię-ziennych.
31 Wyrok ETPCz w sprawie Frasik przeciwko Polsce, ust. 92.
partnera, jak i podjęcie decyzji o wstąpieniu w związek małżeński jest sprawą prywatną i osobistą, a przede wszystkim nie zależy od tego, czy jednostka pozostaje na wolności, czy też przebywa w warunkach izolacji więziennej.
Gdyby nie fakt pozbawienia wolności, prawo nie stwarzałoby żadnych przeszkód w zawar
ciu związku małżeńskiego w jakimkolwiek momencie podczas toczącego się postępowa
nia karnego32.
3.2. Wyrok etPCz w sprawie Jaremowicz przeciwko Polsce (skarga nr 23023/03) W stanie faktycznym niniejszej sprawy skarżący odbywał karę pozbawienia wolności za usiłowanie włamania. W trakcie osadzenia najpierw złożył wniosek o udzielenie zgody na przepustkę w celu odbycia wizyty u innej osoby osadzonej, a po otrzymaniu decyzji odmownej złożył wniosek o przyznanie prze
pustki w celu zawarcia związku małżeńskiego z tą osobą. Wniosek ten również nie został uwzględniony, a w uzasadnieniu wskazano, że skarżący nie jest w stanie udowodnić, że strony pozostawały w związku nieformalnym przed znalezieniem się w zakładzie karnym, a nadto że znajomość rozwijała się poza formalnym obiegiem, tj. za pomocą grypsów.
Trybunał, podobnie jak we wcześniej oma
wianej sprawie, stwierdził naruszenie art. 12 Konwencji, wskazując brak zasadności podnie
sionego przez władze więzienia wymogu wol
ności osobistej jako warunku do skorzystania z prawa do zawarcia związku małżeńskiego33. Podkreślił przy tym, że ograniczenia tego prawa mogłyby zostać uzasadnione względami porząd
ku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym, przy czym decyzja w żadnej mierze nie powinna do
tyczyć kwestii „jakości” związku pomiędzy nup
turientami. W przedmiotowej sprawie źródłem naruszenia Konwencji był arbitralny charakter zapadłych decyzji. Podobnie jak w przypadku sprawy Frasik przeciwko Polsce, arbitralność ta
wyrażała się w braku zastosowania zasady pro
porcjonalności w zakresie wyrażenia interesu publicznego i indywidualnego stron34.
4. pOdsumOwanie
Niewątpliwie prawo do zawarcia związku małżeńskiego, gwarantowane w art. 12 Kon
wencji, jest podstawowym prawem przysłu
gującym każdemu człowiekowi. Pozbawienie wolności jest szczególnym stanem, w którym także istnieje możliwość, aby osadzony wstąpił w związek małżeński na terenie danej jednost
ki penitencjarnej. Bogate orzecznictwo Trybu
nału w tym zakresie utrwaliło pogląd, że osoba przebywająca w zakładzie karnym zachowuje wszystkie przysługujące jej prawa, oczywiście z wyjątkiem prawa do wolności. W związku z tym nie ma przeszkód, aby na terenie dane
go zakładu możliwe było zawarcie związku małżeńskiego.
Orzecznictwo ETPCz w sposób jasny i pre
cyzyjny potwierdziło oraz rozwinęło zasady dotyczące interpretacji art. 12 w aspekcie osób pozbawionych wolności. Znalazło to również odzwierciedlenie w sprawach przeciwko Pol
sce, co pozwala sformułować kilka wniosków.
Po pierwsze, należy wskazać, że źródłem naruszenia Konwencji w tym zakresie jest przede wszystkim arbitralny charakter zapad
łych decyzji. Arbitralność wyrażała się w nie
zastosowaniu zasady proporcjonalności przy wyważeniu interesu publicznego i prywatnego stron.
Ponadto w polskim ustawodawstwie wła
dze mają zbyt daleko idącą swobodę w za
kresie udzielania bądź odmowy udzielenia zgody na zawarcie przez osadzonych związ
ku małżeńskiego. Poza tym brak jest regulacji dotyczących terminu rozpoznania wniosku czy też brak skonkretyzowanych przesłanek ewentualnej odmowy. Mając to na uwadze,
32 Ibidem, ust. 96.
33 Wyrok ETPCz z 5 stycznia 2010 r. w sprawie Jaremowicz przeciwko Polsce, skarga nr 24023/03, ust. 63.
34 Ibidem, ust. 93.
7
można dostrzec potrzebę uwzględnienia pew
nych zasad dotyczących regulacji możliwości zawarcia związku małżeńskiego w warunkach pozbawienia wolności w ustawodawstwie kra
jowym. Przede wszystkim niezbędne wydaje się ścisłe określenie warunków odmowy udzie
lenia zgody na wstąpienie w związek małżeń
ski przez osobę pozbawioną wolności.
s u m m a r y
Kornelia Anna Grabowska
thE right to marry undEr thE condition of imprisonmEnt
The right to marry and found a family belongs to the catalog of civil and political rights, and is therefore confirmed in many documents of international rank. This issue is also regulated by the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, which states in Article 12 that „married men and women have the right to marry and to found a family in accordance with national laws governing the exercise of this right.”
The right to marry has been recognized as the fundamental right of every human being. On the other hand, the state of deprivation of liberty does not constitute a negative condition for exercising this right. The Court’s extensive case law in this regard has maintained the view that an imprisoned person retains all his rights, of course except the right to liberty. Therefore, there is no obstacle to the possibility of marriage in the area of the penitentiary.
This article analyzes the regulation contained in Art. 12 conventions based on the selected ECHR case law and issues related to Polish law as well as the practice of marrying in prison.
Keywords: the European Convention of Human Rights, the right to marriage, deprivation of liberty, national regulations, Frasik vs. Poland, Jaremowicz vs. Poland
Pojęciakluczowe: Europejska Konwencja Praw Człowieka, prawo do małżeństwa, pozbawienie wolności, przepisy krajowe, Frasik vs. Poland, Jaremowicz vs. Poland