H ISTORIA MISTERIÓW PASYJNYCH W  K ALWARII

W Kalwarii już w XVII wieku – ze względu na nadmiar pracy duszpasterskiej kapłanów – powstał zwyczaj prywatnych (bez udziału księży) obchodów pasyjnych, spontanicznie urządzanych przez wiernych pod przewodnictwem osoby świeckiej.

Ofi cjalny – czyli prowadzony przez duchowieństwo – charakter zachowała droga krzyżowa odprawiana w Wielki Piątek, która od początku wyróżniała się boga-ctwem zróżnicowanych form. W połowie XVII wieku dróżki wielkopiątkowe stały się jeszcze bardziej uroczyste i przerodziły się powoli w rodzaj misterium.

Misteria rozłożone były na dwa dni. Rozpoczynały się wieczorem w Wielki Czwartek i kończyły w Wielki Piątek. Michał Zebrzydowski zobowiązał w te-stamencie (w  1667 roku) swych spadkobierców, aby wpierali klasztor w  ich urządzaniu³³. Można stwierdzić, że wielkotygodniowe pasyjne obchodzone były w Kalwarii już XVII wieku. Rozpoczynano je w Wielki Czwartek pod wieczór ceremonią umycia nóg. Gwardian konwentu w asyście wszystkich zakonników dokonywał w głównym kościele obrzędu obmycia nóg dwunastu starszym mężczy-znom spośród pątników, którzy przedstawiali apostołów. Z biegiem czasu utrwalił się zwyczaj, że w ceremonii tej brało udział dwunastu przewodników kompanii pątniczych, które corocznie przybywały na Kalwarię. Po obrzędzie umycia nóg

33 C. Bogdalski, Święta Kalwaria Zebrzydowska, Kraków 1910, s. 96-98.

118

Ks. Roman Jusiak

wyruszała procesja na dróżki³⁴. Brał w niej udział cały konwent, wszystkie bractwa w swych strojach, milicja klasztorna i rzesza pątników.

Czoło pochodu stanowił orszak odpowiednio ucharakteryzowanych mężczyzn, z których jeden przedstawiał „Jezusa”, a pozostali „apostołów”. Uczestniczyli rów-nież zakonnicy, bractwa w swoich strojach, milicja klasztorna, która pełniła role rzymskich żołnierzy. Przy każdej stacji wygłaszano kazania. Przy kaplicy Pojmanie do orszaku z „Jezusem” zbliżali się żołnierze, uzbrojeni we włócznie i miecze, krępowali sznurem jego ręce i dalej pochód posuwał się, ale już bez „apostołów”.

Jedynie „Jan” i „Piotr” dalej towarzyszyli „Jezusowi”. Na Cedronie, w Bramie Wschodniej i w kaplicy Annasza kapłani głosili kazania na tematy odpowiadające rozpamiętywanym momentom z męki Zbawiciela. Około północy dochodzono do kaplicy Dom Kajfasza. Jak wszędzie, tak i tu wysłuchiwano kazania, a potem orszak z „Jezusem” i zakonnicy schodzili do dolnej części tej kaplicy, czyli Piwnicy, a pozostali uczestnicy misterium pozostawali poza kaplicą. Przy śpiewie psalmu Miserere mei Deus i innych pieśni pokutnych zakonnicy, członkowie bractw i inni zgromadzeni dokonywali samobiczowania (jednak w XVIII wieku praktykę tę usunięto z programu obchodów, a poprzestano tylko na śpiewie pobożnych pieśni i adoracji fi gury Pana Jezusa biczowanego przy słupie³⁵).

W  Wielki Piątek wczesnym rankiem po kazaniu formował się pochód i z uwięzionym „Jezusem” udawał się do kaplicy u Piłata oraz Heroda i znów do Piłata. „Piłat” odczytywał dekret skazujący Chrystusa na śmierć. Był to jedyny tekst wypowiadany poza kazaniami, stanowiący najważniejszy moment i punkt kulminacyjny całego ówczesnego obchodu. Po dekrecie „Jezus” brał krzyż i niósł go aż do kościoła Ukrzyżowania. Przy każdej stacji wygłaszano kazanie. Przy kościele Ukrzyżowania „Jezusa” przywiązywano do krzyża, podnoszono w górę i trzymano do ukończenia modlitw. Liturgia wielkopiątkowa była zakończeniem obchodów.

Po przeniesieniu Najświętszego Sakramentu do kościoła Grobu Chrystusa gwar-dian klasztoru udzielał odpustu i żegnał pielgrzymów. Obrzęd ten znacznie zubożał po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku, kiedy to Kalwaria znalazła się pod panowaniem austriackim. Ingerencja władz państwowych w sprawy kościelne i administracyjne ograniczenie pielgrzymek zubożyły misterium kalwaryjskie.

Obchód ten jednak w zasadniczym swym kształcie przetrwał do XX wieku³⁶.

34 W XVII wieku procesja szła do kaplicy Wieczernik, gdzie słuchano kazania i stąd wyru-szano do kaplicy Ogrójca. W XVIII wieku rozważania dotyczące wydarzeń z Wieczernika dokonywano w jednej z kaplic przed kaplicą Ogrójec. Tak jest do czasów współczesnych.

35 H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, uzupełnił M. Rudyk, Calvarianum, Kalwaria Zebrzydowska 2006², s. 360.

36 A. Chadam, Misteria Kalwaryjskie – powstanie i rozwój, s. 21.

Misteria pasyjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

W Wielki Piątek wczesnym rankiem formowała się procesja pasyjna. Pochód szedł do Piłata, a następnie wyruszano do kaplicy Heroda, skąd po wysłuchaniu kazania wracano do Piłata. Tam świecki człowiek przebrany za Piłata odczytywał z ganku kościoła wyrok na Pana Jezusa. Wyrok ten, zawierający mocne wyrażenia i ogłaszany wobec skrępowanego „Jezusa”, stał się najbardziej wzruszającym mo-mentem i punktem kulminacyjnym obchodów. Po wyroku procesja ruszała do kaplicy Włożenia krzyża z „Jezusem”, obleczonym w niebieską suknię i z cierniową koroną na głowie. Tam wkładano mu na ramiona krzyż i głoszono odpowiednie kazanie. Następnie procesja udawała się do kaplic: Pierwszego Upadku, Serca Maryi (spotkanie „Jezusa” z „Matką Boską”), Cyrenejczyka, św. Weroniki, Dru-giego Upadku, Płaczących Niewiast, Trzeciego Upadku, Obnażenia. Poza sceną, kiedy w kaplicy Cyrenejczyka ucharakteryzowany „Szymon” przyszedł z pomocą

„Jezusowi” w dźwiganiu krzyża, nie urządzano żadnych ceremonii. Wygłaszano tylko przy każdej kaplicy kazanie. Około południa procesja docierała do kościoła Ukrzyżowania. Tam przedstawiano stacje: Przybicie do krzyża i Zdjęcie z krzyża.

W XVII i XVIII w. urządzano scenę „ukrzyżowania”. Przywiązanego sznurem do krzyża „Jezusa” podnoszono w górę i trzymano do ukończenia modlitw stacji Ukrzyżowania (na początku XIX wieku zaniechano „krzyżowania”). Na zakończe-nie misterium kapłan odprawiał liturgiczne nabożeństwo. Po liturgii przenoszono Najświętszy Sakrament w monstrancji do kościoła Grobu Chrystusa, gdzie milicja klasztorna obejmowała straż. Tam wygłaszano ostatnie kazanie, po którym gwar-dian udzielał błogosławieństwa. Na tym uroczystości się kończyły³⁷.

Można skonstatować, że bernardyni posługujący w sanktuarium zawsze dbali o misteria pasyjne i starali się organizowane obchody ująć w ramy liturgiczne.

Zakonnicy w tym misterium usiłowali połączyć pasyjne widowisko z elementami liturgicznymi, tworząc nową formę nabożeństwa paraliturgicznego³⁸. Jak wspo-mniano, nabożeństwo zaczynano umywaniem nóg, wielkoczwartkową ceremonią liturgiczną, a kończono liturgią wielkopiątkową na górze Ukrzyżowania. Całość wypełniono licznymi kazaniami, modlitwami i pieśniami. Wprowadzono do tych obchodów jednak dużo motywów nieliturgicznych, mających związek z teatralnym widowiskiem.

37 Tamże, s. 362.

38 Świeckie wtręty, jakie w nim występowały, pochodziły stąd, że w okresie tworzenia się oma-wianych obchodów byli popularni w Polsce biczownicy, zrzeszający się nawet w osobne bractwa, które w pokutnych worach, z dyscyplinami w ręku ciągnęły ulicami i biczowały się. Znane też były, urządzane od średniowiecza w Wielkim Tygodniu przy niektórych kościołach przez żaków szkolnych lub wędrownych kuglarzy, „biczowanie Jezusa”, sceny z „Judaszem” itp. Zwyczaje te, przeszczepione na grunt kalwaryjski, znalazły odzwiercied-lenie w odgrywanych tam postaciach „Jezusa”, „apostołów” czy „Piłata”.

120

Ks. Roman Jusiak

Początkowo w realizowanym nabożeństwie większość przeżywanych scen była związana z ewangelicznymi wydarzeniami dotyczącymi ściśle Pana Jezusa, np.

biczowanie, postacie przedstawiające apostołów, żołnierzy, Cyrenejczyka, scena dekretu Piłata, włożenie krzyża, wszystko to ożywiało. Później dołączono inne postacie, takie jak: Annasz, Kajfasz, Herod, płaczące niewiasty itd. Z początkiem XIX wieku zmieniono godzinę rozpoczęcia obchodów w Wielki Czwartek. Do tego czasu nabożeństwo rozpoczynało się wieczorem i kończyło się o północy³⁹. Po zmianie misterium rozpoczyna się o godzinie 14, a kończy ok. godz. 20. W tak ustalonej postaci misterium przetrwało do 1947 roku.

5. M

Po drugiej wojnie światowej przystąpiono do reformy dotychczasowych ob-chodów kalwaryjskich. Przeprowadził ją stopniowo, od 1947 roku, o. Augustyn Chadam, który napisał specjalny scenariusz oparty na ewangelicznych przekazach.

Współcześnie w Kalwarii Zebrzydowskiej misteria pasyjne odbywają się jeden raz w roku i mają miejsce w Wielkim Tygodniu, ściśle w Niedzielę Palmową, środę, czwartek i piątek. Ukazywane są wówczas różne sceny związane z męką Pańską.

Misterium rozpoczyna się w Niedzielę Palmową sceną: „triumfalny wjazd Pana Jezusa na osiołku do Jerozolimy” oraz sceną „wypędzenie przekupniów ze tyni”. Z kolei w Wielką Środę odbywają się nastrojowe śpiewy kapłanów świą-tyni jerozolimskiej, wyrażające tęsknotę ludu wybranego za Zbawicielem i w tej atmosferze ukazane są już kulisy zdrady Judasza.

W Wielki Czwartek od południa rozpoczyna się kilkugodzinna procesja pa-syjna, przeplatana scenami i kazaniami. Ceremonia rozpoczyna się obrządkiem

„umycia nóg apostołom”, której tradycyjnie dokonuje przełożony klasztoru. Po niej „Jezus” wraz z uczniami – i ogromną rzeszą pielgrzymów – przemieszczają się do kaplicy Ogrójec. Odgrywane są sceny: „Modlitwa w Ogrójcu”, „Pojmanie”, a następnie pochód „z pojmanym Jezusem” udaje się przez most na rzece Cedron do kaplicy Kajfasza, gdzie ukazywana jest scena pierwszego przesłuchania Jezusa przez Najwyższą Radę oraz scena „Zaparcie się Jezusa przez św. Piotra”. Natomiast w Wielki Piątek przy tej kaplicy, wcześnie rano, odbywa się drugie przesłuchanie, sąd i skazanie na śmierć Jezusa, ze sceną „rozpacz Judasza”. Następnie pochód udaje

39 Na decyzję zmiany godziny rozpoczęcia misteriów wpłynęły zdarzające się wypadki podczas nocnej procesji pasyjnej (połamania kończyn, a nawet śmierci w wielkim tłumie).

Misteria pasyjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

się do Piłata, który był rzymskim namiestnikiem w Jerozolimie. Po wstępnym przesłuchaniu Piłat odsyła Jezusa do Heroda i powtórnie pochód powraca do Pi-łata. Wszędzie odgrywane są określone akty oparte na przekazach ewangelicznych.

W Wielki Piątek odgrywane są następuje wydarzenia misterium pasyjnego:

„Poranny sąd u Kajfasza”, „Sąd Piłata”, „Sąd Heroda” i „Dekret Piłata”, czyli wydanie wyroku na Pana Jezusa. Scena ta jest punktem kulminacyjnym całego misterium, gromadzącym najwięcej pątników. Po wyroku procesja wyrusza w kie-runku Golgoty (Góry Ukrzyżowania), gdzie kończy się liturgia męki i śmierci Pana Jezusa oraz następuje przeniesienie Najświętszego Sakramentu do grobu.

Szczególnie wzruszająca jest scena kończąca tę część misteriów, która rozgrywa się przy kaplicy Ratusz Piłata, z przejmującą sceną odczytania dekretu skazującego Jezusa na śmierć krzyżową.

W Kalwarii misteria realizowane są przez odtwarzających sceny ewangelicz-ne i uczestniczących pątników. Przeżycia pątników pogłębiaewangelicz-ne są odpowiednimi śpiewami, modlitwami i głoszonymi przy każdej stacji kazaniami. Misteria te są teatralno-kultowym ukazaniem ewangelicznych opisów związanych z pasją.

Przedstawione sceny ukazują osamotnienie i udręczenie Jezusa oraz Jego drogę krzyżową. Są niejako teatralną ilustracją tego, o czym piszą Ewangelie, ale nie jest to teatr w klasycznym rozumieniu, jakkolwiek posiada wiele jego cech. Oparty na Ewangelii scenariusz oddaje wydarzenia i w jakimś stopniu odtwarza atmo-sferę tamtych zbawczych zdarzeń. Zespół odtwórców tworzą alumni WSD OO.

Bernardynów i przedstawiciele pątników. Obecny scenariusz misterium kalwa-ryjskiego opracował o. Augustyn Chadam na podstawie tekstów ewangeliczych.

Wprowadził on nowe stroje oparte na wzorze biblijnym. a trudniejsze role ak-torskie zlecił alumnom.

Misterium pasyjne realizowane w Kalwarii Zebrzydowskiej jest fenomenem na skalę światową. Jest to ogromnie widowiskowe, barwne i bardzo silnie oddzia-ływające na widza. Kalwaryjskie misteria w swojej zasadniczej formie powstały w XVII wieku. Znacznie okrojone przetrwały okres zaborów i zawieruch wojen-nych. Tuż po drugiej wojnie światowej zostały poszerzone o nowe sceny i zyskały oryginalną, ciekawą oprawę artystyczną. Aktualnie realizowane w sanktuarium kalwaryjskim misteria są religijnym „teatrem żywego słowa”. Obrzęd ma wiele cech teatralnych, ale w gruncie rzeczy jest nabożeństwem. Na przestrzeni czterech wieków kalwaryjskie misterium ulegało ewolucji i zmianom, zawsze jednak – przy-najmniej w szczątkowej formie – odbywało się w Wielkim Tygodniu. Potwierdzają to specjalistyczne badania naukowe⁴⁰. Zawsze cieszyły się uznaniem wierzących.

40 Por. K. Nowacki, Misterium w Kalwarii Zebrzydowskiej, „Pamiętnik Teatralny” 9 (1960), z. 3-4, s. 456.

122

Ks. Roman Jusiak

Można przytoczyć opinię – niewątpliwego autorytetu w tym zakresie – kardynała Karola Wojtyły (św. Jan Paweł II), który jako ordynariusz krakowski w 1969 roku powiedział: „Te misteria na pewno mają jakiś związek z tradycjami teatru religij-nego w znaczeniu średniowiecznym, tak jak o tym uczą historycy literatury. Jest to teatr ludowy, który jest dodatkowo paraliturgią”⁴¹. O młodzieńczej fascynacji Karola Wojtyły świadczy fakt, że przed drugą wojną światową wraz Mieczysławem Kotlarczykiem planowali organizowanie w Kalwarii Zebrzydowskiej festiwalu teatrów religijnych⁴².

Niewątpliwie misteria realizowane w Kalwarii są niezwykłym nabożeństwem pasyjnym i ułatwiają głębsze przeżycie męki Jezusa. Przy różnych stacjach drogi pasyjnej ukazywane są sceny związane z opisami ewangelicznymi i wygłaszane jest kazanie, które nawiązuje do określonego wydarzenia⁴³. Dodatkowym elementem jest fakt, że wszystko odbywa się w ruchu, pochód przemieszcza się, uczestnicy narażeni są na trud i niewygody, a pielgrzymi są niejako bezpośrednimi uczestnika-mi uczestnika-misterium i uczestnika-mieszają się z „odrywającyuczestnika-mi role”. O ich pełnym zaangażowaniu w nabożeństwo świadczą żywe przeżycia, wzruszenie, powaga, postawa refl eksyjna, a niekiedy żywe reakcje na wydarzenia „sceniczne” (bardzo emocjonalne reakcje wobec „Judasza zdrajcy”).

Ważną cechą kalwaryjskich misteriów jest ich powiązane z liturgią Kościo-ła. Organizowane są one jeden raz w roku (przedstawienia teatralne ukazujące wydarzenia pasyjne realizowane są w innych ośrodkach wielokrotnie) i odbywają się w Wielkim Tygodniu. Są ściśle powiązane z liturgicznym wspomnieniem kon-kretnych pasyjnych zdarzeń obchodzonym w konkretnym dniu. Zawsze dominuje w nich charakter nabożeństwa, medytacji (ułatwiają to kazania) i refl eksyjnej modlitwy. Oczywiście, nie odmawiając walorów artystycznych i emocjonalnych przedstawieniem na sposób teatralny (i w fi lmach, np. „Pasja” Gibsona) męki Pańskiej, można stwierdzić, że misteria kalwaryjskie – w znaczeniu religijnym – zdecydowanie przerastają je. Jest to bowiem specyfi czne nabożeństwo, o charak-terze paraliturgicznym, które angażuje wszystkich uczestników („aktorów”, jak również „odbiorców”) do głębokiego przeżywania cierpień Jezusa i Jego Matki.

W Kalwarii rzadko spotyka się osoby, które można zaliczyć do kategorii

„publiczność”, stwierdzających, że widzieli (oglądali, zobaczyli) mękę Jezusa.

Najczęściej słyszy się stwierdzenia „przeżyłem mękę Chrystusa” lub

„uczestni-41 Ks. Kardynał Karol Wojtyła, Kazanie do duszpasterzy sanktuariów maryjnych, [w:] Kro-nika Klasztoru OO. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, t. 4, Archiwum Klasztoru w Kalwarii Zebrzydowskiej, s. 244.

42 R. Jusiak, Młodzieńcze pielgrzymki Karola Wojtyły, s. 91.

43 Warto zauważyć, że przy ściśle teatralnych przedstawieniach męki Pańskiej nie ma kazań, a w kalwaryjskim nabożeństwie stanowi ono ważny element.

Misteria pasyjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

czyliśmy w misterium męki Pana Jezusa”. W Kalwarii nie ma „drastycznych”

scen teatralnych (np. biczowanie Pana Jezusa jest prezentowane tylko w formie werbalnej – jako słuchowisko), zwraca się natomiast uwagę na refl eksję religijną (kazania) i modlitwę.

Zazwyczaj oglądanie scen pasyjnych ma za cel pogłębić wiedzę religijną (naj-częściej ukazywane są sceny dotyczące faktów zapisanych w Ewangeliach) oraz zintensyfi kować uczucia religijne. Po zobaczeniu danej sceny żywiej pracuje wy-obraźnia uczestnika, a refl eksja kaznodziei ułatwia skojarzenia oglądanych scen z rzeczywistością własnego życia. Pasyjne sceny, poparte odpowiednim kazaniem, oglądane wraz z innymi oraz wymagająca ofi ary trasa, a także rzewne kalwaryjskie pieśni⁴⁴, wszystko to bardzo głęboko oddziałuje na uczestników. Misteria mają ogromną siłę oddziaływania na przeżycia duchowe uczestników. Potrafi ą one po-rwać wyobraźnię człowieka i zmobilizować go do metafi zycznych medytacji⁴⁵.

Konkludując, można stwierdzić, że misteria kalwaryjskie stanowią bardzo interesujący fenomen życia religijnego w Polsce. Są oryginalną formą kultu męki Pańskiej. Przedstawiane tu sceny, ukazujące dramat ostatnich dni życia Pana Jezusa, stale budzą zainteresowanie różnych twórców. Telewizje wielu krajów prezentowały swoim odbiorcom, co dzieje się w Kalwarii Zebrzydowskiej w Wielkim Tygodniu.

W Wielkim Tygodniu, w Niedzielę Palmową, środę, czwartek i piątek, ukazywa-ne są w Kalwarii różukazywa-ne sceny związaukazywa-ne z męką Pańską. Kalwaryjskie misterium męki Pańskiej jest obrazowym przedstawieniem tego, o czym piszą Ewangelie, a co zdarzyło się w Jerozolimie prawie dwadzieścia wieków temu. Przedstawione w formie teatralnej sceny męki i drogi krzyżowej Jezusa posiadają oryginalną, misteryjną formę. Ukazywane sceny pasyjne ubogacane są wspólnymi modlitwami i odpowiednimi śpiewami uczestniczących w misteriach pątników.

Misteria kalwaryjskie mają niezwykłą siłę oddziaływania na wiernych. Bardzo bogaty repertuar różnorodnych pieśni pasyjnych, praktykowane formy pobożności, specyfi czne zwyczaje, podawane przez starszych świeckich przewodników „historie”,

44 A. Chadam, Śpiewnik kalwaryjski, Kalwaria Zebrzydowska 1984.

45 Bardzo interesującą formą nabożeństw realizowanych w Kalwarii są też kalwaryjskie mi-steria maryjne, związane z uroczystością Wniebowzięcia NMP. Główne uroczystości od-bywają się zawsze w niedzielę po 15 sierpnia. Wówczas to mają miejsce barwne procesje z okazji tzw. pogrzebu Matki Bożej oraz Jej Wniebowzięcia. W procesjach tych idzie zazwyczaj około stu asyst w strojach regionalnych oraz kilkadziesiąt zespołów muzycznych (orkiestry dęte). W piątek przed główną uroczystością procesja Pogrzebu Matki Bożej przechodzi od kaplicy Domek Matki Bożej do kościółka Grobek MB. Natomiast w sobotę po zapadnięciu zmroku na wzgórzu Ukrzyżowania ma miejsce specjalne nabożeństwo dla młodzieży, a następnie wyrusza procesja do bazyliki. Szczególne wrażenie wywiera kilkanaście tysięcy młodych ludzi podążających z płonącymi świecami i śpiewających pieśni religijne. W niedzielę zaś barwna procesja wyrusza rano (godz. 6.00) z kościoła Grobu MB i dociera do bazyliki głównej.

124

Ks. Roman Jusiak

różnorodne opowiadania i przykłady, wpływają na pogłębienie i ubogacenie przeżyć religijnych pątników. Odprawiane nabożeństwa mają ogromną siłę oddziaływania na przeżycia estetyczne i duchowe uczestników. Potrafi ą one porwać wyobraźnię człowieka i zmobilizować go do metafi zycznych medytacji. Kalwaryjskie obchody pasyjne ukazane zostały na wielu fotogramach w albumach i różnorodnych czasopis-mach. W sposób artystyczny, wspaniale i sugestywnie, ukazał fragment kalwaryjskich misteriów Krzysztof Zanussi w fi lmie „Papież z dalekiego kraju”⁴⁶.

*

Misteria kalwaryjskie są niewątpliwie fenomenem na skalę światową. Geneza tego niezwykłego nabożeństwa sięga czasów powstania pierwszych budowli kalwa-ryjskich i jest związana z kultem męki Pańskiej. Początkowo Mikołaj Zebrzydowski polecił zaznaczyć miejsca, gdzie upamiętniano poszczególne zdarzenia z męki Jezu-sa, a fundator sam pobożnie obchodził te miejsca, aby rozważać mękę Chrystusa.

Bernardyni właściwie od początku usiłowali ułatwiać wiernym przeżywanie i roz-ważanie męki Pana Jezusa i Matki Bożej. Fakty dowodzą, że pątnicy biorący udział w misterium kalwaryjskim przeżywają je głęboko, przede wszystkim w aspekcie religijnym, a widowiskowe i teatralne sceny – odgrywane w plenerowej scenerii – niewątpliwie ubogacają doświadczenia religijne. Misteria zawsze są traktowane jako specyfi cznego rodzaju nabożeństwo religijne. Najważniejszym elementem kalwaryjskiej metody inicjacji przeżyć pasyjnych było dążenie, aby doprowadzić wiernych do osobistego spotkania z Jezusem cierpiącym. Wszystkie stosowane tu środki, takie jak treść misteriów, lektura tekstów ewangelicznych, próby pla-stycznego odtwarzania wydarzeń pasyjnych, kazania i różnego typu rozważania, śpiewane tu pieśni, praktyki pokutne, służą pogłębieniu przeżyć religijnych.

Na przestrzeni czterystu lat istnienia kalwaryjskiego sanktuarium zawsze cha-rakterystyczną cechą tego miejsca były różne nabożeństwa pasyjne. Bernardyni starali się ułatwić wiernym głębsze przeżycie prawdy o cierpieniu Syna Bożego i Maryi. Tworzono różne formy „wtajemniczania” wiernych w najważniejsze praw-dy chrześcijańskiej wiary i pogłębienia ich religijności. Jedną z metod zmierzającą do osiągania tego celu były misteria pasyjne. Kalwaryjskie misteria pasyjne są specyfi cznym nabożeństwem, którego istotnym elementem są odgrywane sceny dotyczące męki Pańskiej. Nabożeństwo to posiada głęboko religijny charakter i jest

46 W fi lmie jest sekwencja z Kalwarii, przedstawiająca strapionego ojca, który szuka swojego synka Karola. Chłopiec jest pod przemożnym wpływem oglądanych misteriów kalwaryj-skich, przeżywa jednak ogromną rozterkę, widząc, jak człowiek wcześniej odgrywający rolę Jezusa nadużywa alkoholu.

Misteria pasyjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

przez uczestników bardzo intensywnie przeżywane. Należy zauważyć, że misteria stanowią niezwykły fenomen tego miejsca. Religijny urok misteriów wzbogacają piękno otaczającej przyrody, wspaniałość architektoniczna zabytkowych budowli sakralnych, bogata przeszłość historyczna, a przede wszystkim, przemawiająca do pątnika z niezwykłą siłą, wciąż żywa duchowość i religijny urok tego sakralnego miejsca, co znajduje wyraz w tradycyjnych obchodach dróżkowych, w imponu-jących procesjach odpustowych i licznych pielgrzymkach.

Bibliografi a

Bednarz A., Les Mystéres de la Passion en Europe aux XX siécle, Paris 1996.

Bogdalski C., Święta Kalwaria Zebrzydowska, Kraków 1910.

Bujak A., Ojciec Święty pielgrzym kalwaryjski, Kalwaria Zebrzydowska 1983.

Chadam A., Śpiewnik kalwaryjski, Kalwaria Zebrzydowska 1984.

Jackowski A., Kalwaria Zebrzydowska w sieci ośrodków pielgrzymkowych w Polsce i w Eu-ropie, „Peregrinus Cracoviensis” 1995, nr 2, s. 65.

Jackowski A., Soljan I., Kalwaria Zebrzydowska w systemie ośrodków pielgrzymkowych świata i Polski, [w:] Kalwaria Zebrzydowska – polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego, red. Cz. Gniecki, Kalwaria Zebrzydowska 2002.

Jan Paweł II, Przemówienie w Kalwarii Zebrzydowskiej, 7 czerwca 1979 roku, http://

www.kalwaria.eu/przemowienie-do-pielgrzymow.html (dostęp: 1.10.2014).

Jusiak R., Jan Paweł II a sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej, „Przegląd Kalwa-ryjski” 2006, nr 10.

Jusiak R., Migracje do Kalwarii Zebrzydowskiej – sanktuarium wpisanego na Listę Świa-towego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO, [w:] J. Bergier, J. Żbikowski, Turystyka a religia, Wydawnictwo PWSZ, Biała Podlaska 2003, s. 215-232.

Jusiak R., Młodzieńcze pielgrzymki Karola Wojtyły do Kalwarii Zebrzydowskiej a fenomen

Jusiak R., Młodzieńcze pielgrzymki Karola Wojtyły do Kalwarii Zebrzydowskiej a fenomen