Formy spędzania wolnego czasu Forms of spent of leisure time
2.8. Having leisure time and the degree of satisfaction with its use
Z odpowiedzi udzielonych na pytanie dotyczące możliwości gospodarowania swoim czasem w dni powsze-dnie wynika, że około co dwudziesta osoba w wieku 65 lat i więcej praktycznie nie miała w dni powszepowsze-dnie czasu wolnego dla siebie10, a kolejne prawie 28% osób w tym wieku miało go stosunkowo niewiele11. Ponad połowa osób starszych twierdziła natomiast, że czasu wystarcza jej na wszystko, a 15% seniorów uważało, że ma zbyt dużo czasu wolnego dla siebie. Na wystarczającą ilość czasu dla siebie lub jego nadmiar wska-zywali zdecydowanie częściej starsi seniorzy w wieku 75 plus (odpowiednio 56% i ponad 24%) niż osoby w wieku 65–74 lata (odpowiednio niecałe 51% i niecałe 11%).
Osoby starsze na ogół dysponowały większą ilością czasu wolnego w odniesieniu do ogółu populacji. Nie budzi więc zdziwienia i wydaje się to naturalne, że osoby starsze były częściej zadowolone (suma osób bardzo zadowolonych i zadowolonych) z posiadanej ilości wolnego czasu (prawie 85%) niż pozostałe osoby. Dla porównania wskaźnik zadowolenia z ilości czasu wolnego w całej badanej populacji czyli osób w wieku 16 lat i więcej wyniósł ok. 60%.
Nie odnotowano wyraźnego zróżnicowania między kobietami a mężczyznami w omawianym aspekcie, podobnie jak między osobami w wieku 65–74 lata, a osobami w wieku 75 lat i więcej oraz między osobami starszymi z gospodarstw jednoosobowych i gospodarstw dwuosobowych i większych. Wartości odsetków osób zadowolonych we wszystkich przypadkach wyniosły między 84–86%. Odnotowano natomiast niewiel-kie zróżnicowanie wartości wskaźnika zadowolenia z ilości czasu wolnego ze względu na klasę miejscowości zamieszkania. Najmniejszy odsetek zadowolonych osób starszych z posiadanej ilości wolnego czasu odno-towano w miastach o liczbie mieszkańców 500 tys. i więcej (ok. 81%), chociaż generalnie w miastach razem odsetek osób zadowolonych był większy (prawie 86%) niż na wsi (niespełna 83%). Wynika to z wysokiego poziomu zadowolenia z ilości czasu wolnego zaobserwowanego wśród osób starszych mieszkających w grupie miast liczących poniżej 500 tys. mieszkańców (ok. 87% zadowolonych).
Znacznie mniej osób starszych było natomiast zadowolonych ze sposobu spędzania przez siebie czasu wolnego. Wskaźnik zadowolenia z tego aspektu jakości życia osiągnął bowiem wśród osób starszych war-tość 66%, czyli o ok. 4 p. proc. więcej w odniesieniu do ogółu mieszkańców Polski w wieku co najmniej 16 lat (niecałe 62% osób zadowolonych). Częściej satysfakcję ze sposobu wykorzystania przez siebie czasu wolnego odczuwali młodsi seniorzy (65–74 lata) niż osoby w wieku 75 plus (odpowiednio ok. 68% i ok. 61% zadowolonych).
10 Suma odpowiedzi: brak czasu na wykonanie koniecznych zajęć oraz brak czasu dla siebie, wystarcza go tylko na wykona-nie kowykona-niecznych zajęć.
Wykres 2.12. Czas wolny do dyspozycjia według wieku w 2018 r. (% osób) Chart 2.12. Free time/leisure time availablea by age in 2018 (% of people)
a
Chart 2.12. Free time/leisure time available by age in 2018 (% of people) Osoby w wieku 65 lat i więcej
People aged 65 and over
Ogółem Total 75 i więcej 75 and over 65–74 Ogółem Total 55–64
Brak czasu nawet na wykonanie koniecznych zajęć
No time even to do the necessary work Brak czasu dla siebie, wystarcza gotylko na wykonanie koniecznych zajęć
Lack of time for oneself, only enough to do the necessary work
Czas pozwala na wykonanie koniecznych zajęć i zostaje trochę czasu dla siebie
Time permits to do the necessary work
and there is some time left for oneself Czasu wystarcza na wszystko bez specjalnego pośpiechuThere is enough time for everything without any special hurry
Aż nadto czasu wolnego
All the time off
a Based on the responses to the question: Which of these terms best characterizes the way you use your time during the normal day?
* Patrz objaśnienia znaków umownych.
a Na podstawie odpowiedzi na pytanie: Które z wymienionych określeń najlepiej charakteryzuje sposób wykorzystania przez Pana/Panią czasu w ciągu dnia powszedniego?
* See explanations of the symbols used. 1,3* 1,3* 1,3* 5,6 4,8 3,6 1,7* 4,6 15,5 10,7 33,2 49,7 51,5 52,4 56,0 50,5 23,8 15,2 24,3 10,5 5,3 5,8 0 10 20 30 40 50 60%
Osoby w wieku 16 lat i więcej
People aged 16 and over
27,5
16,7
27,3
W grupie osób starszych w wieku 65 plus częściej ze swoich aktywności w czasie wolnym byli zadowoleni mężczyźni (69%) niż kobiety (64%), a także osoby starsze z gospodarstw dwuosobowych i większych (ok. 67%) w porównaniu z osobami z gospodarstw jednoosobowych (ponad 62%). Klasa miejscowości także nieznacznie różnicowała poziom zadowolenia ze sposobu spędzania wolnego czasu. Bardziej zadowoleni ze sposobu spędzania przez siebie czasu wolnego byli seniorzy mieszkający w miastach (prawie 68%) niż starsi mieszkańcy wsi (62%). Analogicznie jak w przypadku zadowolenia z ilości czasu wolnego, tak rów-nież w przypadku zadowolenia ze sposobu jego spędzania nieco częściej satysfakcję odczuwali seniorzy z mniejszych ośrodków miejskich (69%) niż z miast liczących co najmniej pół miliona mieszkańców (64%).
Tablica. 2.1. Zadowolenie osób starszych z ilości i sposobu spędzania wolnego czasua według wybranych cech demograficzno-społecznych w 2018 r. (% osób)
Table 2.1. Satisfaction of older people with amount and use of leisure time (leisure activities)a by selected demographic and social features in 2018 (% of people)
Wybrane cechy demograficzno-społeczne
Selected demographic and social features
Zadowolenie z:
Satisfaction with:
ilości czasu wolnego
amount of leisure time
sposobu spędzania czasu wolnego
use of leisure time (leisure activities)
Według wieku (w latach)
By age (in years)
65 i więcej and over 84,6 65,8 65–74 84,4 68,1 75 i więcej and over 85,1 61,4 Według płci By sex Mężczyźni Men 84,5 68,5 Kobiety Women 84,7 64,1
Według klasy miejscowości zamieszkania
By class of place of residence
Miasta o liczbie ludności:
Urban areas by population:
Razem
Total 85,7 67,8
500 tys. i więcej
thousand and more 81,2 64,4
Pozostałe
Other 86,9 68,7
Wieś
Rural areas 82,6 62,2
Według wielkości gospodarstwa
By household size W gospodarstwach jednoosobowych In one-person households 85,7 62,4 W gospodarstwach dwuosobowych i większych In multi-person households 84,2 67,2
a Odsetek osób, które zadeklarowały, że są zadowolone lub bardzo zadowolone.
a Percentage of people who declared that they were satisfied or very satisfied.
Podsumowanie
Summary
W niniejszym rozdziale przeanalizowano wybrane, popularne praktyki życia codziennego w czasie wolnym. Pominięto aktywności internetowe z uwagi na oddzielny rozdział temu poświęcony. Po analizie danych dotyczących szerokiego wachlarza (uwzględnionych w Badaniu spójności społecznej) form spędzania czasu wolnego o różnym charakterze, można powiedzieć, że osoby starsze zazwyczaj były mniej aktywne w odniesieniu do całej populacji badanych, a tym samym grup młodszych wiekowo. Zmniejszona aktywność
dotyczy przede wszystkim osób z najstarszej grupy wieku, czyli osób mających 75 lat i więcej. Grupę bar-dziej aktywną wśród osób starszych stanowili mieszkańcy miast, zwłaszcza tych największych, liczących 500 tys. mieszkańców i więcej.
Pewnym odstępstwem od tej zasady było oglądanie telewizji. Praktyka ta była najbardziej powszechną formą spędzania wolnego czasu, bez względu na wiek, wielkość miejscowości zamieszkania i inne zmienne różnicujące. Około 93% osób starszych oglądało telewizję codziennie, co stanowiło o niecałe 13 p. proc. większą wartość odsetka osób, jeśli odniesiemy ją do całej populacji badanych. Nieco rzadszą, lecz także stosunkowo popularną formą spędzania czasu było słuchanie radia. W wymiarze codziennym było ono udziałem blisko 65% osób starszych, podczas gdy wartość odsetka odnosząca się do całe badanej popu-lacji wyniosła ponad 61%, a więc była niewiele mniejsza. Należy przy tym też pamiętać, że słuchanie radia odbywać się może równolegle do wykonywania innych czynności, niekoniecznie wykonywanych w czasie wolnym. Odtwarzacze DVD, Blu-ray oraz Internet są nośnikami, które stosunkowo niedawno, w porównaniu z telewizją oraz radiem zyskały na popularności. Nic więc dziwnego, że tylko ok. 10% osób starszych wyko-rzystywało te nośniki do oglądania filmów, przynajmniej raz na 2–3 miesiące. Wyraźnie częściej praktyka ta była udziałem osób starszych zamieszkujących miasta, zwłaszcza te największe. Natomiast relatywnie częstą praktyką osób starszych było słuchanie nagrań muzycznych. Co trzecia osoba starsza (ponad 32%) czyniła to przynajmniej raz na 2–3 miesiące.
Osoby starsze niewiele rzadziej, w odniesieniu do ogółu badanych, czytały książki. Prawie 47% z nich nie przeczytało ani jednej książki w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie. Odnotowano tu znaczącą różnicę między wsią (ok. 64% osób starszych nieczytających) a miastem (ok. 37% nieczytających). Najwyższy poziom czytelnictwa wśród osób starszych dotyczył największych miast. Częściej też czytały książki kobiety oraz osoby z gospodarstw jednoosobowych. Osoby czytające korzystały głównie z papierowej, klasycznej formy książki. Audiobooki czy e-booki były używane w bardzo małym stopniu przez osoby starsze. Jeśli chodzi o czytelnictwo prasy, to co najmniej kilka razy w tygodniu tę czynność podejmowało ok. 45% osób starszych – w formie papierowej. Prasa internetowa oraz portale informacyjne były już wyraźnie mniej popularne. Kino było najpopularniejszą instytucją kultury, z oferty której korzystały osoby starsze, jeśli porównamy z nią teatry, koncerty czy wystawy sztuki. Jednak aż 77% osób starszych do kina nie uczęszczało w ogóle, co stanowiło w porównaniu z ogółem populacji badanych znacznie większy odsetek (o ponad 33 p. proc.). Z ofert instytucji kultury rzadziej korzystali mieszkańcy wsi i z gospodarstw dwu i więcej osobowych. Oczywiście jak w prawie każdym innym rodzaju praktyk, wyraźnie większe wartości odsetków niekorzy-stających z ofert instytucji kultury (kin, teatrów, koncertów, wystaw sztuki itp.) odnotowano w przypadku najstarszej grupy badanych (osób 75 plus).
Jeśli chodzi o aktywność fizyczną to najpopularniejszą formą aktywnego spędzania wolnego czasu były spacery i wypoczynek na świeżym powietrzu. Jednak co piąta osoba starsza {ok. 20%) nigdy lub prawie nigdy nie po-dejmowała takiej formy aktywności. W przypadku uprawiania sportu (tj. m.in. jazdy na rowerze, fitness, siłowni) odsetek nieuprawiających wśród osób starszych wyniósł ponad 78%. Jeśli chodzi o osoby starsze – aktywniejsze „sportowo” były osoby mieszkające w miastach oraz, co oczywiste, osoby z młodszej grupy seniorów (65–74 lata). Życie towarzyskie osób starszych skupiało się m.in. wokół spotkań w domach prywatnych. Spotkania w pubach, klubach lub innych miejscach poza domami były rzadziej praktykowane, chociaż częściej wśród osób z gospodarstw jednoosobowych i w większych miejscowościach.
W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie, w odniesieniu do całej populacji, osoby starsze rzadziej wyjeżdżały na 5 dni lub dłużej (odpowiednio ok. 51% osób 16 plus i niecałe 34% osób 65 plus). Lecz wśród seniorów częściej miało to miejsce w przypadku osób z gospodarstw jednoosobowych, częściej z miast niż ze wsi. Najpopularniejszymi celami wyjazdów były odwiedziny u przyjaciół, rodziny, znajomych oraz w niewiele mniejszym stopniu wycieczki i wczasy. Były to przede wszystkim wyjazdy krajowe. Osoby star-sze z największych miast (ok. 7%), częściej od równolatków z innych miejscowości wyjeżdżały na wczasy i wycieczki zagraniczne. Warto dodać, że wyjazdy na działkę dotyczyły częściej mężczyzn (ok. 7%) niż kobiet (ok. 4%) oraz mieszkańców największych miast (ok. 18%) niż z pozostałych miast (ok. 5%), a zwłaszcza wsi (poniżej 1%).
Co zrozumiałe, osoby starsze dysponowały większą ilością wolnego czasu niż osoby z młodszych grup wieku. Nie budzi więc zdziwienia, że osoby starsze były częściej zadowolone z posiadanego do dyspozycji czasu wolnego (ok. 85%) w odniesieniu do ogółu badanych (60%). Trzeba jednak podkreślić, że stopień zadowolenia ze sposobu spędzania wolnego czasu był już bardziej wyrównany między osobami starszymi (ok. 66% zadowolonych) a całą populacją badanych (62% zadowolonych).