Dopełniając charakterystyki użytkowania Internetu przez osoby starsze, warto pochylić się nie tylko nad częstością korzystania z tego medium i pojedynczymi celami, do których był on wykorzystywany. Istotną informację może nam przynieść analiza rozkładów złożonego wskaźnika zakresu aktywności internetowej (w skrócie ZWZAI), opracowanego na potrzeby analizy wyników trzeciej edycji Badania spójności społecznej. Wskaźnik ten informuje o ilości obszarów tematycznych w jakich wykorzystywany był Internet – począwszy od braku aktywności internetowej (0 obszarów) do zakresu bardzo szerokiego (7–8 obszarów). Najważniejsze założenia tego wskaźnika opisane są w przypisie 19, a bardziej szczegółowo w publikacji „Jakość życia i kapitał społeczny w Polsce. Wyniki Badania spójności społecznej 2018”19. W tejże publikacji znajdują się omówienia zakresu użytkowania Internetu według różnych zmiennych różnicujących, m.in. wieku, klasy miejscowości zamieszkania. Jednak warto tutaj pokazać i może bardziej uwypuklić te dane, które dotyczą osób 65 plus w kontekście stopnia różnorodności wykorzystania Internetu za pomocą wskaźnika zakresu aktywności internetowej.
Trzeba też podkreślić, że już z omówionych wyżej danych można wysnuć wniosek, że użytkownicy Internetu wśród osób starszych w większości nie wykorzystywali tego medium szeroko, tzn. do wielu różnych celów, w wielu różnych obszarach. Potwierdzeniem tego jest wysoka wartość wskaźnika braku aktywności inter-netowej (70%). Około 12% osób z tej grupy wieku korzystało z Internetu w jednym lub dwóch obszarach wykorzystania Internetu (wąski lub bardzo wąski zakres aktywności internetowej). Średni zakres aktyw-ności internetowej (3 lub 4 obszary tematyczne wykorzystania Internetu) odnosił się do ponad 14% osób starszych. Jedynie ponad 3% osób starszych wykorzystywało sieć w szerokim lub bardzo szerokim zakresie (od 5 do 8 obszarów tematycznych).
Przeciętnie mężczyźni w szerszym zakresie użytkowali Internet niż kobiety, podobnie jak mieszkańcy miast (zwłaszcza największych) w porównaniu do mieszkańców wsi. Odnotowane różnice między osobami starszymi zamieszkującymi gospodarstwa jednoosobowe a dwu i więcej osobowe, były małe, jeśli chodzi o zakres wykorzystywania Internetu.
18 Częstości nieważone często nie przekraczały 50 osób.
19 Wskaźnik dotyczy aktywności w Internecie w okresie 3 miesięcy poprzedzających badanie. Wyodrębniono 8 obszarów tematycznych aktywności internetowej. Do każdego obszaru przypisano konkretne aktywności (patrz: Tablica 3.1. dot. celów wykorzystania Internetu w niniejszym rozdziale). Jeśli chociaż jedna aktywność wystąpiła w ramach danego obszaru uznawa-no, że Internet był wykorzystywany w ramach tego obszaru aktywności i przyznawano 1 punkt. Liczba punktów decydowała o wartości wskaźnika zakresu aktywności internetowej – zobacz szerzej: A. Szukiełojć-Bieńkuńska, T. Piasecki (red. meryt.), Jakość życia i kapitał społeczny w Polsce. Wyniki Badania spójności społecznej 2018, Warszawa 2020, ss. 95–97, 103–104, do-stępne też w wersji elektronicznej: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia--ludnosci/jakosc-zycia-i-kapital-spoleczny-w-polsce-wyniki-badania-spojnosci-spolecznej-2018,4,3.html (25.09.2020).
Wykres 3.6. Zakres aktywności internetowej według klasy miejscowości zamieszkania w 2018 r. (% osób w wieku 65 lat i więcej)
Chart 3.6. The scope of online activity by class of place of residence in 2018 (% people aged 65 and over) Wykres 3.6. Zakres aktywności internetowej według klasy miejscowości zamieszkania w 2018 r. (% osób w wieku 65 lat i więcej)
Chart 3.6. The scope of online activity by class of place of residence in 2018 (% people aged 65 and over)
Pozostałe Other 500 tys. i więcej 500 thousand and more Razem Total 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%
Szeroki lub bardzo szeroki
Wide or very wide ŚredniModerate
Wąski lub bardzo wąski
Narrow or very narrow Brak aktywnościLack of activity * Patrz objaśnienia znaków umownych.
* See explanations of the symbols used.
Miasta o liczbie ludności
Urban areas by population 4,5 3,4 19,3 15,5 5,2 15,0 14,5 6,9 61,1 8,6* 34,1 17,2 40,1 66,6 86,5 3,4 14,4 12,2 70,0
Ogółem 65 lat i więcej
Total 65 years and over
Wieś
Rural areas
1,5*
Osoby starsze wyraźnie odróżniały się od ogółu badanych (16 plus) pod względem zakresu aktywności internetowej, a więc liczby obszarów tematycznych wykorzystania Internetu w ciągu trzech miesięcy poprzedzających badanie. Wskazuje na to analiza rozkładów wskaźnika zakresu aktywności internetowej (ZWZAI). Różnice, które zostały odnotowane między ogółem badanych (16 plus) a osobami starszymi (65 plus) dotyczyły prawie wszystkich poziomów tego wskaźnika, z wyjątkiem poziomu wąskiego i bardzo wąskiego (ok. 12% w obu grupach wieku). Największa różnica wystąpiła na poziomie bardzo wysokim/ wysokim tego wskaźnika, gdzie wyniosła ona ponad 30 p. proc. Natomiast średnim zakresem aktywności internetowej charakteryzował się dwukrotnie mniejszy odsetek osób starszych (ponad 14%) niż w całej populacji badanych (niecałe 29%).
Generalnie starsi użytkownicy Internetu nie tylko zdecydowanie rzadziej korzystali z Internetu, ale też użyt-kowanie to było węższe, jeśli chodzi o zakres celów korzystania z sieci. Zresztą jest to logiczną konsekwencją prawidłowości omówionych wyżej. Dużą różnicę pod tym względem, czyli różnorodności wykorzystania Internetu odnotowano między osobami w wieku 65–74 lata a grupą 75 plus. Świadczą o tym różnice w zasięgach ZWZAI. Według przyjętych kryteriów w szerokim lub bardzo szerokim zakresie z Internetu ko-rzystało ok. 5% osób w wieku 65–74 lata, a w średnim zakresie – ok. 18% osób w tym wieku. Dla porównania wartość analogicznych wskaźników wśród starszych seniorów (75 plus) wynosiła odpowiednio – ok. 1% i niecałe 7%. Wystąpiła wyraźna zależność między wzrostem wieku, a zawężaniem wykorzystania Internetu.
Wykres 3.7. Zakres aktywności internetowej według wieku w 2018 r. (% osób) Chart 3.7. The scope of online activity by age in 2018 (% of people)
Wykres 3.7. Zakres aktywności internetowej według wieku w 2018 r. (% osób) Chart 3.7. The scope of online activity by age in 2018 (% of people)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100% Ogółem Total 55–64 Ogółem Total 65–74 75 i więcej 75 and over
Osoby w wieku 65 lat i więcej
People aged 65 and over
Szeroki lub bardzo szeroki
Wide or very wide ŚredniModerate
Wąski lub bardzo wąski
Narrow or very narrow Brak aktywnościLack of activity * Patrz objaśnienia znaków umownych.
* See explanations of the symbols used. 3,4 1,2* 4,6 33,7 12,0 14,4 6,6 18,4 29,3 28,6 12,2 7,0 14,9 12,2 20,4 70,0 85,2 62,1 24,9 39,0 Osoby w wieku 16 lat i więcej
People aged 16 and over
Podsumowanie
Summary
Korzystanie z Internetu stanowi swoistego rodzaju wyznacznik rozwoju cywilizacyjnego od mniej więcej trzech ostatnich dekad. Jest on wykorzystywany w różnych obszarach aktywności życiowych, m.in. do komunikacji międzyludzkiej, w życiu zawodowym, prywatnym, jako medium niosące rozrywkę, będące źródłem informacji i narzędziem rozpowszechniania tejże. Wypiera on w coraz większym stopniu tradycyj-ne metody przeprowadzania transakcji i operacji bankowych, marketingu, może także służyć wspieraniu aktywności obywatelskich.
Dane z Badania spójności społecznej wskazują na dużą przepaść w korzystaniu z Internetu między osobami starszymi a pozostałymi grupami wieku. Można powiedzieć wręcz o dużej skali wykluczenia cyfrowego wśród osób starszych, zwłaszcza wśród mieszkańców wsi. Tylko 30% osób starszych korzystało z Internetu w ciągu trzech miesięcy poprzedzających badanie. Najbardziej wykluczoną cyfrowo grupę stanowiły oso-by najstarsze. Odnotowany odsetek korzystających z Internetu w określonym wyżej czasie wśród osób w wieku 75 lat i więcej wyniósł tylko 15%. Co istotne, najważniejszą przyczyną niekorzystania z Internetu były bariery kompetencyjne. Brak umiejętności korzystania z tego nowoczesnego narzędzia dotyczył aż 44% osób starszych. Około 35% osób starszych nie czuło potrzeby częstego korzystania z Internetu. Można powiedzieć, że wśród osób starszych dość powszechnie wystąpił sposób funkcjonowania właściwy jeszcze dla „ery przedcyfrowej”. Inne przyczyny niekorzystania z Internetu nie były już tak istotne.
Jednak dla tych osób starszych, które korzystały z sieci, była ona przede wszystkim źródłem informacji, podobnie jak dla całej populacji badanych. Około 24% osób starszych czytało wiadomości, gazety lub czasopisma informacyjne w sieci w ciągu trzech miesięcy poprzedzających badanie. Dla niewielu mniej osób (22% osób starszych) Internet był źródłem informacji na temat zdrowia oraz informacji o produktach, usługach i ich cenach (21%). Osoby starsze wykorzystywały sieć także do komunikacji. Około 18% osób
starszych korzystało z poczty elektronicznej, a 11% tych osób korzystało z programów komunikacyjnych umożliwiających telefonowanie lub wideo rozmowy (np. przez aplikację Skype) w badanym okresie. Spośród celów wykorzystywania Internetu przez osoby starsze wyraźniej odznaczyło się także korzystanie z bankowości internetowej (ok. 16% osób starszych). Odsetki dla innych powodów korzystania z Internetu w celach prywatnych w ciągu trzech miesięcy poprzedzających badanie występowały już znacząco rzadziej i odsetek osób je wskazujących nie przekroczył 10% ogółu osób starszych. Konkludując przeciętny zakres aktywności internetowej był znacząco mniejszy wśród osób starszych niż w młodszych grupach wieku. Oznacza to, że możliwości sieci były w zdecydowanie mniejszym stopniu wykorzystywane przez osoby starsze niż w młodszych grupach wieku.