Wskaźnik braku przyjaciół16 odnosi się bardziej do pojęcia osamotnienia, które od strony psychologicznej, należy traktować jako deprywację17 potrzeby bliskich relacji z innymi ludźmi.
Z Badania spójności społecznej wynika, że w 2018 r. ponad jedna czwarta (ok. 28%) mieszkańców Polski w wieku co najmniej 65 lat nie miała w swoim otoczeniu (wyłączając z tego najbliższą rodzinę, jeśli ta-ką posiadano) osoby, którą nazwałaby swoim przyjacielem. W całej objętej badaniem populacji (osoby w wieku 16 lat i więcej) analogiczny wskaźnik osiągnął wartość ok. 18%.
Brak przyjaciół wśród osób starszych w niewiele większym stopniu dotyczył mężczyzn (niecałe 30%) niż kobiet (ok. 27%). Częściej wskazywali na to starsi mieszkańcy wsi (32%) niż miast (26%), szczególnie tych największych – 19% osób nieposiadających przyjaciół. Brak przyjaciół odczuwali przede wszystkim starsi seniorzy (75 plus). W tej grupie wieku na brak przyjaciela wskazywało ok. 34% osób, podczas gdy wśród 16 Oparty jest na pytaniu: Czy są osoby poza Pana/Pani najbliższą rodziną, o których może Pan/Pani powiedzieć, że są Pana/ Pani przyjaciółmi, nawet jeśli nie widujecie się często?
seniorów w wieku 65–74 lata ok. 25% osób. Nie odnotowano natomiast znaczącej różnicy (tylko ok. 1 p. proc.) między osobami starszymi z gospodarstw jednoosobowych a osobami starszymi z gospodarstw większych. Wykres 4.9. Brak przyjacióła według wieku w 2018 r. (% osób)
Chart 4.9. Lack of friendsa by age in 2018 (% of people) a
Wykres 4.9. Brak przyjaciół według wieku w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej) a
Chart 4.9. Lack of friends by age in 2018 (% of people aged 65 and over)
24,8 21,2 0 5 10 15 20 25 30 35% Ogółem Total 75 i więcej 75 and over 65–74 Ogółem Total 55–64
Osoby w wieku 65 lat i więcej
People aged 65 and over
27,8
33,7
17,9 Osoby w wieku 16 lat i więcej
People aged 16 and over
a Na podstawie odpowiedzi: Nie na pytanie: Czy są osoby poza Pana/Pani najbliższą rodziną, o których może Pan/Pani powiedzieć, że są Pana/Pani przyjaciółmi, nawet jeśli nie widujecie się często?
a Based on the responses: No to the question: Are there people outside your closest family whom you can say are your friends, even if you don't see often?
Wykres 4.10. Brak przyjacióła według płci w 2018 r. (% osób) Chart 4.10. Lack of friendsa by sex in 2018 (% of people)
a
Wykres 4.10. Brak przyjaciół według płci w 2018 r. (% osób w wieku 16 lat i więcej) a
Chart 4.10. Lack of friends by sex in 2018 (% of people aged 65 and over)
Ogółem
Total
Ogółem
Total
Osoby w wieku 65 lat i więcej
People aged 65 and over
Kobiety Women Kobiety Women Mężczyźni Men Mężczyźni Men 17,9 0 5 10 15 20 25 30% 27,8 26,7 18,1 29,5 17,8
a Na podstawie odpowiedzi: Nie na pytanie: Czy są osoby poza Pana/Pani najbliższą rodziną, o których może Pan/Pani powiedzieć, że są Pana/Pani przyjaciółmi, nawet jeśli nie widujecie się często?
a Based on the responses: No to the question: Are there people outside your closest family whom you can say are your friends, even if you don't see often?
Osoby w wieku 16 lat i więcej
Wykres 4.11. Brak przyjacióła według klasy miejscowości zamieszkania w 2018 r. (% osób w wieku 65 lat i więcej)
Chart 4.11. Lack of friendsa by class of place of residence in 2018 (% of people aged 65 and over) a
Wykres 4.11. Brak przyjaciół według klasy miejscowości zamieszkania w 2018 r. (% osób w wieku 65 lat i więcej)
a
Chart 4.11. Lack of friends by class of place of residence in 2018 (% of people aged 65 and over)
25,9
31,6
0 5 10 15 20 25 30 35%
Ogółem 65 lat i więcej
Total 65 years and over
Razem
Total
500 tys. i więcej
500 thousand and more
Pozostałe
Other
Miasta o liczbie ludności
Urban areas by population
Wieś
Rural areas
18,6
27,7 27,8
a Na podstawie odpowiedzi: Nie na pytanie: Czy są osoby poza Pana/Pani najbliższą rodziną, o których może Pan/Pani powiedzieć, że są Pana/Pani przyjaciółmi, nawet jeśli nie widujecie się często?
a Based on the responses: No to the question: Are there people outside your closest family whom you can say are your friends, even if you don't see often?
Wykres 4.12. Brak przyjacióła według wielkości gospodarstwa domowego w 2018 r. (% osób w wieku 65 lat i więcej)
Chart 4.12. Lack of friendsa by household size in 2018 (% of people aged 65 and over) a
Wykres 4.12. Brak przyjaciół według wielkości gospodarstwa domowego w 2018 r. (% osób w wieku 65 lat i więcej)
a
Chart 4.12. Lack of friends by household size in 2018 (% of people aged 65 and over)
0 5 10 15 20 25 30%
Ogółem 65 lat i więcej
Total 65 years and over
W gospodarstwach 1-osobowych In one-person households W gospodarstwach wieloosobowych In multi-person households 27,1 27,8
a Na podstawie odpowiedzi: Nie na pytanie: Czy są osoby poza Pana/Pani najbliższą rodziną, o których może Pan/Pani powiedzieć, że są Pana/Pani przyjaciółmi, nawet jeśli nie widujecie się często?
a Based on the responses: No to the question: Are there people outside your closest family whom you can say are your friends, even if you don't see often?
28,1
W kontekście oceny skali zjawiska samotności i osamotnienia szczególnie ważne są wartości obu za-prezentowanych wyżej wskaźników dla osób starszych żyjących w gospodarstwach jednoosobowych, w przypadku których życiu w pojedynkę towarzyszył brak lub bardzo ograniczony zakres zewnętrznych relacji społecznych. Przypomnijmy więc, że na brak przyjaciela wskazywało ok. 27% tych osób. Izolacją społeczną (według przyjętych w analizie kryteriów) dotkniętych było natomiast prawie 14% osób starszych tworzących gospodarstwa jednoosobowe. Ważnym czynnikiem był też wiek seniorów. Problem samotności i osamotnienia dotyczył w zdecydowanie większym stopniu osób w wieku 75 plus, wśród których na brak przyjaciół wskazywała co trzecia osoba (ok. 34%), a izolacji społecznej doświadczało prawie 14 na każde 100 osób w tej grupie wieku (odpowiednie wartości tych wskaźników dla młodszych seniorów wyniosły ok. 25% i niecałe 8%).
4.5. Zaufanie
4.5. Trust
Relacje społeczne niezmiennie opierają się na zaufaniu. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że poziom zaufania mówi o jakości tych relacji. W analizach dotyczących zaufania na ogół bierze się pod uwa-gę zaufanie do ludzi (tzw. zaufanie interpersonalne) oraz zaufanie do instytucji. Przy czym w przypadku zaufania interpersonalnego uwzględnia się zaufanie do różnych grup osób oraz zaufanie do ludzi ogólnie rzecz biorąc. Takie podejście zastosowano również w niniejszym opracowaniu. Podobnie jak w przypadku pozostałych zagadnień opisywanych w tym rozdziale podstawę rozważań stanowią wyniki Badania spój-ności społecznej z 2018 r.
Na początku omówiono zaufanie osób starszych do Kościoła Rzymskokatolickiego oraz władz lokalnych mia-sta /gminy. Przyjęto, że te dwa przywołane rodzaje instytucji są kluczowe w analizach dotyczących zaufania instytucjonalnego w lokalnej przestrzeni publicznej. Trzeci ważny rodzaj instytucji w lokalnej przestrzeni publicznej stanowią organizacje społeczne. Jednakże w Badaniu spójności społecznej nie uwzględniono pomiaru zaufania do organizacji pozarządowych i innych organizacji społecznych. W dalszej kolejności przedstawione zostały informacje dotyczące zaufania do wybranych grup osób (tj. rodziny, znajomych i przyjaciół, sąsiadów oraz nieznajomych). Na zakończenie rozważań o zaufaniu omówiono wskaźnik zaufania do ludzi ogólnie rzecz biorąc określanego często mianem wskaźnika zaufania ogólnego.
Przyjęto szeroką definicję zaufania. Za osoby mające zaufanie uznano te, które „zdecydowanie miały” lub „raczej miały” zaufanie do określonych grup ludzi lub instytucji.