2. Teorie popytu na usługi audytorskie
2.4. Hipotezy wyjaśniające popyt na usługi audytorskie
Hipoteza monitorowania (the stewardship hypothesis)
Hipoteza monitorowania zakłada, że w przypadku delegacji upraw-nień do podejmowania decyzji przez jedną ze stron strona mająca prawo do podejmowania decyzji zgodzi się na monitorowanie, jeśli efekty z monitorowania przekraczają koszty z tym związane.Hipotezę tę można zastosować nie tylko do relacji właściciel–za-rządzający, lecz także do relacji polegających na współpracy w orga-nizacji, takich jak np. pracownik–pracownik, zarządzający–odbiorcy czy też zarządzający–instytucje rządowe (Wallace, 1980).
Hipoteza monitorowania próbuje zatem rozwiązać problemy, które pojawiają się z powodu pokusy nadużyć (moral hazard) lub asymetrii informacji (information asymmetry). Zarządzający to agen-ci, którzy mają lepsze informacje, a zatem mogą je wykorzystać, aby osiągnąć swoje prywatne cele kosztem pryncypała – właściciela fir-my (Beaver, 1989). Arrow (1985) wskazuje na dwa typy problemów pryncypała i agenta: problem wynikający z nieobserwowalnych dzia-łań (pokusa nadużycia) oraz problemy wynikające z niedostępnych informacji (asymetria informacji).
Jednym z narzędzi kontrolujących działania zarządzającego- -agenta jest wymóg udostępnienia informacji w domenie publicznej. Szczególnie właściciel domaga się informacji o wartości przyszłych przepływów pieniężnych oraz wartości rynkowej aktywów i zobo-wiązań. W tym kontekście rachunkowość i audyt finansowy mają na celu wspomaganie monitorowania kontraktów finansowych. Za-potrzebowanie na audyt finansowy pochodzi od menedżerów, któ-rzy oczekują, że audytor doda wiarygodności prezentowanym przez nich informacjom o ich dokonaniach w postaci sprawozdań
finan-51
Hipotezy wyjaśniające popyt na usługi audytorskie
sowych. Sprawozdania te mają na celu pokazanie, że zarządzający (agenci) działali zgodnie z interesami właścicieli kapitałów (pryncy-pałów). Hipoteza monitorowania przypisuje znaczącą rolę audyto-rom jako dostarczycielom informacji o wiarygodności sprawozdań finansowych i innych raportów przygotowywanych przez zarządza-jących (zwłaszcza tych, które wykorzystywane są później do oceny wartości akcji).
Warto jednak zauważyć, że audytowi finansowemu przypisano rolę monitorującą, ale nie można oczekiwać, że audytorzy będą w sta-nie zlikwidować iststa-niejącą asymetrię informacji dotyczącą wartości firmy. Rolą audytu jest ograniczenie niepewności co do rzetelności i kompletności informacji dostarczonych przez zarządzających. Dla-tego ważne jest, aby audytor postrzegany był jako niezależny.
W ten sposób ograniczona zostaje ta szczególna pozycja posia-dania lepszych informacji przez zarządzających. W tym ujęciu audyt finansowy zmniejsza szanse zarządzających na nieujawnienie infor-macji akcjonariuszom, a także – ze względu na to, że informacje do-stępne są w domenie publicznej – wszystkim zainteresowanym człon-kom organizacji (agentom) (Beaver, 1989).
Hipoteza informacji (the information hypothesis)
Właściciele przywiązują wagę do audytu finansowego i raportów au-dytorów finansowych jako środka służącego do podniesienia jakości sprawozdań finansowych. W tym sensie audyt finansowy odgrywa rolę informacyjną, która ma na celu polepszenie jakości ujawnień dokonywanych przez zarządzających i ograniczenie błędów, a tym sa-mym wpływanie na proces formowania oczekiwań co do stopy zwro-tu z inwestycji. Zgodnie z hipotezą informacji to inwestorzy cenią usługi audytorów i przygotowywane przez nich raporty. Traktują oni audyt jako środek do polepszenia jakości sprawozdań finansowych, które wykorzystywane są do oceny ponoszonego przez nich ryzyka i osiągniętej stopy zwrotu na decyzjach inwestycyjnych. W tym sen-sie audyt finansowy odgrywa rolę informacyjną, ponieważ dostar-cza informacji o działaniach firmy, ogranidostar-cza możliwości popełnienia błędów przez zarządzających oraz wpływa na proces formułowania oczekiwań inwestora.
Soltani (2007) wskazuje na trzy możliwe sposoby wyjaśnienia wartości audytu w procesie podejmowania decyzji przez inwestorów: 1. Powszechnie uważa się, że audyt wspomaga wiarygodność i
rze-telność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych, a tym samym utwierdza użytkowników informacji finansowej w podjętych przez nich decyzjach.
2. Twierdzi się także, że audytorzy mają określoną rolę do odegra-nia na rynkach kapitałowych. Ponieważ sprzedający papiery war-tościowe mają przewagę informacyjną nad kupującymi, dlatego racjonalny kupujący będzie dążył do certyfikacji raportów o war-tości akcji.
3. Inwestorzy cenią audyt także dlatego, że otrzymują dodatkowe informacje do przeprowadzanej przez nich analizy ryzyka i ocze-kiwanych stóp zwrotu, pomimo że raport audytora potwierdza tylko własne oczekiwania inwestorów co do osiąganych rezulta-tów.
Hipoteza ubezpieczenia (the insurance hypothesis)
Zgodnie z hipotezą ubezpieczenia regulatorzy oraz agencje rządo-we wymagają, aby użytkownicy informacji finansowych otrzymywa-li od organizacji miarodajne i wiarygodne informacje. Inwestorzy, kredytodawcy i inni użytkownicy informacji finansowych poszukują ochrony ze strony audytora. W tym sensie audytor finansowy dzia-ła jako gwarant lub ubezpieczyciel od ryzyka straty. Zakdzia-łada się, że podejmie działania zmierzające do ograniczenia jego osobistej straty przez rzetelne podejście do wykonywanej przez siebie usługi. Hipo-teza ta jest związana bezpośrednio z odpowiedzialnością audytora, sporami sądowymi, których stroną są audytorzy, oraz informacją za-wartą w raportach audytorów.
Zgodnie z tą hipotezą zarówno audytorzy, jak i zarządzający od-powiadają wspólnie za straty pozostałych uczestników organizacji wynikające z nierzetelnych sprawozdań finansowych. To przesunię-cie odpowiedzialności finansowej za przedkładane przez zarządzają-cych informacje zmniejsza oczekiwane straty w wyniku sporu sądo-wego i ewentualnych zasądzonych kar dla zarządzających i innych profesjonalnych uczestników rynku (Wallace, 1980).
53
Hipotezy wyjaśniające popyt na usługi audytorskie
Istnieje kilka powodów, dla których zarządzający i inni profesjo-nalni uczestnicy ubezpieczają się, zatrudniając audytora, a nie profe-sjonalną firmę ubezpieczeniową. Argumenty są następujące:
• Funkcja audytu finansowego jest do tego stopnia ugruntowana w społeczeństwie, że decyzja zarządzających o niezatrudnianiu audytora może wywoływać u użytkowników informacji finanso-wej wrażenie niedbałości lub oszustwa ze strony zarządzających lub innych profesjonalnych uczestników rynku.
• Firmy audytorskie stworzyły silne działy prawne, których zada-niem jest chronienie swoich firm przed procesami dotyczącymi odpowiedzialności zawodowej. Audytorzy jako współpozwani postrzegani są jako te jednostki, które mogą dostarczyć skutecz-niejszej ochrony niż profesjonalna firma ubezpieczeniowa. • Audytor, podobnie jak zarządzający, dostając pozew sądowy,
bę-dzie rozważał wpływ sporu sądowego na jego reputację. Ubez-pieczyciel podejmuje natomiast decyzję o procesie sądowym na podstawie analizy kosztów-korzyści między rozwiązaniem poza-sądowym a poza-sądowym rozstrzygnięciem sporu.
• W razie niewypłacalności bankrutującej firmy i nieefektywnej pra-cy audytora strona poszkodowana może się od niego domagać odszkodowania. W takim przypadku audytorów określa się jako tych, którzy mają „głębokie kieszenie”, ponieważ zwykle sami są ubezpieczeni od nieprawidłowości w sprawozdaniach finanso-wych.
Hipoteza ubezpieczenia sugeruje, że klient będzie poszukiwał au-dytorów, którzy postrzegani są jako specjaliści w danej branży, nie-zależni i kompetentni oraz mający dobrą reputację. Specjalizacja audytorów uważana jest za czynnik odstraszający od wchodzenia z audytorem w spór sądowy (Soltani, 2007).
Hipoteza uzasadnienia (the justification hypothesis)
Hipoteza uzasadnienia zakłada, że indywidualne osoby mają powo-dy, aby wykorzystać procesy polityczne do transferu bogactwa (Watts i Zimmerman, 1979). Tak jak firmy dostarczające usługi komunalne dążą do ustanowienia określonych standardów, aby mogły łatwiej ar-gumentować na rzecz zmian w taryfach opłat, tak też indywidualne
osoby zmierzają do ustanowienia określonych zasad rachunkowości z powodów osobistych (self-interest).
Hipoteza uzasadnienia sugeruje, że klient będzie poszukiwał au-dytora jak źródła wspomagającego jego działania lobbystyczne w sto-sunku do podejmujących decyzje polityczne, takich jak regulatorzy czy organizacje stanowiące standardy rachunkowości (DeAngelo, 1982). Wiele regulacji wykorzystuje bowiem informacje z systemu rachunkowości, a standardy rachunkowości są tworzone poprzez procesy polityczne. Klienci mają zatem powody, aby lobbować za określonymi zmianami w standardach rachunkowości, jeśli ma się to przyczynić do transferu bogactwa na ich korzyść. W tym procesie mogą wykorzystać także audytorów.