i późniejszych problematyka ta stanowiła już ważny nurt ba

dawczy Ireny Dynowskiej i jej współpracowników.

Jednym z zagadnień podjętych przez Irenę Dynowską był wpływ zbior­

ników retencyjnych na stosunki wodne, a w szczególności na reżim od­

pływu rzecznego (1 9 8 4 ). W e w spólnym artykule z Andrzejem T.

Jankow-Pracownicy Zakładu Hydrografii na zaporze zbiornika „Dobczyce” na R abie (lata 8 0 .) O d lewej: W Chełmicki,). Pociask-Karteczka, A . Dobija, I. Dynowska, A . W ilk, M . Bas'cik

skim i Romanem Soją przedstaw iła metody, które um ożliwiają dokonanie oceny zmian zaistniałych w wyniku gospodarczej działalności człowieka w odniesieniu do odpływu (1985) oraz dokonała przeglądu prac w litera­

turze polskiej.

Irena Dynowska była redaktorem tom u Antropogeniczne uwarunkowa­

nia zmian odpływu i reżimu rzek w różnych regionach Polski (1988), zawierają­

cego wyniki prac Komisji Hydrograficznej Polskiego Towarzystwa Geo­

graficznego, której w tym czasie przewodniczyła. Wreszcie, w 1993 roku, ukazała się redagowana przez N ią praca zbiorowa zatytułow ana Przemia­

ny stosunków wodnych w Polsce w wyniku procesów naturalnych i antropogenicz­

nych, zawierająca obszerną syntezę stanu wiedzy na ten tem at. Problem a­

tyka potraktow ana była bardzo szeroko i obejm owała zagadnienia zwią­

zane ze zmianam i jakości wód opadowych, rzecznych, jeziornych i pod­

ziemnych oraz ze zmianam i w arunków obiegu i zasobów tych wód. Także w innym, współredagowanym przez Irenę Dynow ską (z M aciejem M acie­

jewskim) monograficznym, dwutomowym dziele zbiorowym Dorzecze Górnej Wisły (1990), zagadnienia związane z antropogenicznym i zm ianam i sto­

sunków wodnych zajęły ważne miejsce.

D o tego samego nurtu badawczego zaliczyć także należy serię prac Joanny Pociask-Karteczki dotyczących przemian stosunków wodnych na obszarze Krakowa (1 9 9 3 , 1994a,b). Nawiązała w nich do kompleksowe­

go opracowania Jerzego D ynow skiego z 1974 r. D okonała przeglądu prze­

mian od okresu sprzed lokacji miasta po czasy współczesne. Zwróciła uwagę na degradację wód, będącą przyczyną dramatycznego niedoboru w ody w Krakowie oraz na konieczność właściwej strategii rozwoju gospo­

darczego miasta i zwiększonej efektywności gospodarowania przestrze­

nią. Równolegle z tym zagadnieniem Joanna Pociask-Karteczka podjęła pracę nad problematyką m etodycznych aspektów regionalizacji hydrolo­

gicznej. W p ra c y Założenia metodyczne regionalizacji hydrologicznej na przykła­

dzie dorzecza górnej W isły, przedstawionej w 1995 roku jako rozprawa habi­

litacyjna, dokonała regionalizacji hydrologicznej obszaru. Jest to jedna z niewielu prac w literaturze hydrologicznej, w której zastosowano m eto­

dy taksonom iczne. D okonała też oceny zastosowanych metod.

Zaprzestanie po 1983 roku publikowania danych hydrologicznych przez IM G W znacznie ograniczyło m ożliwości analizy bieżących zjawisk hydrologicznych w Polsce. W tej sytuacji cennym materiałem badawczym stały się własne dane pomiarowe pochodzące z powstałej w 1984 roku Stacji Naukowej Instytutu Geografii UJ w Łazach koło Bochni. Od 1986 roku grom adzone są tam dane pochodzące z czterech posterunków hy­

drometry cznych, założonych na ciekach odwadniających małe zlewnie pogórskie reprezentujące progową część Pogórza Karpackiego, oraz dane z własnej stacji meteorologicznej ulokowanej w pobliżu budynku Stacji.

Badania prowadzone na Stacji mają charakter interdyscyplinarny i zm ie­

rzają do lepszego poznania struktury środowiska geograficznego i jego odporności na w pływ y antropogeniczne. Problematykę wodną podejmo­

waną w tym obszarze rozwinięto głównie w ramach projektów badaw­

czych. W ramach projektu Struktura, geneza ifunkcjonowanie systemów fizyczno- geograficznych progu K arpat, kierowanego przez Ludwika Kaszowskiego, rozpoznano podstawowe elem enty środowiska wodnego obszaru, co zna­

lazło odzwierciedlenie w szeregu opracowań. D otyczyły one izochron spły­

wu powierzchniowego (Chełm icki 1992), odprowadzania materiału roz­

puszczonego (Chełm icki, Kaszowski, Swięchowicz 1992), bilansu w od­

nego (Chełm icki, Baścik, Pociask-Karteczka 1995), formowania wezbrań (Baścik, Pociask-Karteczka, W ilk 1995), zastosowania sieci neuronowych do badania relacji opad-odpływ (Ciszewski, Żelazny 1996, 1998) oraz zw iązków m iędzy temperaturą powietrza i parowaniem (Lula, Pociask- Karteczka 1996). W yniki uzyskane przy pom ocy sieci neuronowych za­

chęcają do podejm owania kolejnych tem atów z tego zakresu.

W ramach kolejnego projektu finansowanego przez KBN Obieg i trans­

formacja antropogenicznych zanieczyszczeń w obrębie geoekosystemów progu Pogó­

rza Karpackiego prowadzono m.in. badania nad chem izm em wód gru nto ­ wych i wód opadowych, a w szczególności - cyrkulacyjnymi uw arunko­

waniami zanieczyszczenia opadów m etalam i ciężkimi (Ciszewski, Pociask- Karteczka, Żelazny 1998a,b, Żelazny 1998) i kwasowością opadów a t­

mosferycznych (Chelmicki, Klimek 1994, 1995a,b). Podjęciu tych badań sprzyjało przeniesienie Laboratorium Hydrochem icznego z budynku In ­ stytutu w Krakowie na Stację w Łazach i jego rozbudowa, a także instala­

cja w terenie nowoczesnej ap aratury w postaci cyfrowych rejestratorów stanów wody oraz autom atycznego kolektora opadów Kolektor ten

umoż-Mirosław Żelazny w czasie prowadzenia zajęć w Łazach ( 1 9 9 8 r.)

liwia pobieranie prób wód opadowych w dowolnym odcinku czasowym; także w trakcie trw ania opadów M ożliwa jest zatem, pro­

wadzona przez Mirosława Żelaznego, analiza zmian składu chemicznego wód w trakcie trw ania opadu.

Dzięki podjęciu współ­

pracy z Instytutem Fizyki Jądrowej w Krakowie, prze­

prowadzono badania nad erozją gleb na Pogórzu Kar­

packim przy zastosowaniu m eto d y radioaktyw nego cezu-137 i cezu-134 (Cheł- micld i in. 1995, 1997b), a także studiów nad wystę­

pow aniem substancji ra­

d io ak ty w n y ch odp ro w a­

dzanych wraz z wodam i kopalnianymi do Wisły i jej dopływ ów (Pociask-K ar­

teczka 1997a, Pociask-Kar- teczkaiin. 1 9 9 7 ,1998a,b).

Badanie chemizmu źródeł koło Kamieńczyc na W yżynie

Miechowskiej ( 1 9 9 8 r.); J. Siwek, B. Jaszczyńska P°d koniec 1998 roku w Zakładzie Hydrografii podjęto projekt badawczy finasowany przez KBN pt. Zmiany hydrologicznych i hydrochemicznych cech źródeł Wyżyny ICrakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej w latach 1973-1998, kie­

rowany przez W ojciecha Chełmickiego. Celem projektu jest porównanie obecnego stanu źródeł ze stanem ocenionym przez Irenę Dynowską, a tak­

że poszerzenie wiedzy o chemiźmie źródeł i zanieczyszczeniu wód sub­

stancjam i pochodzenia przemysłowego i rolniczego.

W ram ach działalności Komisji N auk Geograficznych PAN przygoto­

wywany jest obecnie tom dotyczący hydrologii karpackiej, którego współ­

redaktorem jest W ojciech Chełmicki. Zawiera ono m.in. opracowanie re­

żimów rzek karpackich w oparciu o dane IM G W (W Chełmicki, R. Skąp- ski, R. Soja) oraz bibliografię hydrologiczną polskich K arpat fliszowych (M. Baścik).

Tab. 9. Przewody doktorskie z zakresu hydrografii przeprow adzone na dynamikę odpływu gruntowego w małych zlewniach górskich o różnym stopniu zalesienia (na przykładzie dorzecza górnego Grajcarka)

1973 doc. dr hab.

Irena Dynowska

Antoni Dobija Sezonowa zmienność odpływu w zlewni górnej W isły (po Zawichost)

1981 doc. dr hab.

Stanisław Czaja* Zmiany stosunków wodnych w zlewni Biynicy pod wpływem

*Osoby spoza Instytutu Geografii UJ

W okresie istnienia Zakładu przeprowadzono w Instytucie Geografii UJ sześć rozpraw doktorskich z zakresu hydrografii, w tym trzy rozprawy osób spoza Instytutu (tab. 9) oraz osiem przewodów habilitacyjnych, w tym cztery spoza Instytutu (tab. 10).

Kontakty zagraniczne

Lata 50. i 60. nie sprzyjały rozległym kontaktom zagranicznym. Po od­

nowieniu w 1956 roku kontaktów z M iędzynarodową U nią Geograficz­

ną, polegały one tylko na udziale polskich naukowców na m iędzynarodo­

wych kongresach lub sympozjach. W yraźne ożyw ienie nastąpiło na prze­

łomie lat 60. i 70. Coraz liczniejsze b yły wyjazdy indywidualne do uni­

wersytetów zagranicznych, podpisywano obustronne porozumienia.

Autor Tytuł pracy Rok Recenzenci Tab. 10. Przewody habilitacyjne z zakresu hydrografii

przeprowadzone w Instytucie Geografii UJ w latach 197 1-19 98

Tab. 10. cd

‘Osoby spoza Instytutu Geografii UJ

W ymienić tu należy przede w szystkim kontakty Ireny Dynowskiej i Alicji Tlałki z czołow ym hydrologiem rosyjskim - Markiem I. Lwowi- czem oraz z wiodącą postacią hydrologii niemieckiej Reinerem Kellerem.

W 1973 roku Irena D ynowska odbyła staż naukowy w N iem czech, który zaowocował publikacją na tem at hydrologicznej m apy świata (1 9 7 7 ).

Reiner Keller wraz ze studentam i w izytow ał Instytut Geografii UJ.

Warte odnotowania były też kilkakrotne w izyty hydrologa i geom or­

fologa angielskiego - D esm onda Wallinga z U niw ersytetu w Exeter oraz wizyta w tym ośrodku Antoniego Dobii.

Okresem intensywnego nawiązywania kontaktów był koniec lat 70.

i lata 80. W ymiana z geografami z St. Andrews University przerodziła się z końcem lat 80. we współpracę, w szczególności z Alanem Werritty, któ­

ry wspólnie z W. Chełm ickim i K. Krzemieniem prowadził badania nad transportem rumowiska rzecznego w Tatrach i na Podhalu. W ojciech Chełmicki i Kazimierz Krzemień prowadzili też badania nad typologią koryta rzecznego rzeki Feshie w szkockich Cairngorm M ts. (1 9 9 4 , 1996).

Wśród licznych zagranicznych staży naukowych odbytych po 1985 roku należy w ym ienić przede w szystkim pięciom iesięczne pobyty Woj­

ciecha Chełmickiego (1 9 8 7 ) i Joanny Pociask-Karteczki (1991 ) w Uni- versity of W isconsin - Stevens Point. Podczas pobytu w Uniwersytecie w Stevens Point, Joanna Pociask-Karteczka uzyskała z U niversity Person- nel D evelopm ent Com m ittee grant na wyjazd na Alaskę, gdzie zapoznała się z badaniami prowadzonymi przez hydrologów U niw ersytetów w Fair­

banks oraz Anchorage.

Gość z M acedonii w Z akładzie H ydrografii (lata 8 0 .) O d lewej: I. D ynowska, I. Gaśersky, A . W ilk, A . Tlałka, A . Dobija

W 1994 r. Wojciech Chełm icki odbył czteromiesięczny staż naukowy w State University of New York i N ational C enter for Geographical Infor­

m ation and Analysis w Buffalo (1993), połączony z tygodniowym poby­

tem w A ppalachian State U niversity w Boone (Północna Karolina). Pobyt ten zaowocował w latach następnych (1994-1997) uczestnictwem stu­

dentów am erykańskich w programie „Environm ental Summer School”

prowadzonym przez W ojciecha Chełmickiego w ram ach działalności Sta­

cji Naukowej IG UJ w Łazach. K ontakty z University of Wisconsin-Ste- vens Point kontynuow ane są nadal w formie dorocznych wykładów J. Po­

ciask-Karteczki i W. Chełmickiego na tem at problemów gospodarki wod­

nej i ochrony wód dla studentów tego Uniwersytetu w czasie ich pobytu w południowej Polsce.

Od początku lat 90. Joanna Pociask-Karteczka współpracuje z U ni­

w ersytetem w Uppsali (Szwecja) w ram ach „The Baltic University Pro- gram m e”, k tó ry jest projektem edukacyjnym z zakresu ekologii (The Bal­

tic Sea Environment) i problem ów gospodarczych M orza Bałtyckiego.

W latach 1994-1996 W ojciech Chełmicki był współkoordynatorem projektu Tempus: Course Development in Environmental Sciences at the Jagiel- lonian University realizowanego przy współpracy University College Lon­

don i U niw ersytetu w Kilonii. Plonem trzymiesięcznego pobytu w Uni- yersity College London była książka Degradacja i ochrona wód (1997).

Jednym z pierwszych przedsięwzięć Zakładu była organizacja w Kra­

kowie, w dniach 2 2 -2 6 września 1971 roku Ogólnopolskiej Konferencji Hydrograficznej przy w spółudziale Komisji Hydrograficznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Celem jej było zaprezentowanie opracowań hydrograficznych i wynikającej z nich problem atyki wodnej obszarów wyżynnych i górskich. Przygotowano i poprowadzono w ycieczki konfe­

rencyjne na W yżynę Krakowską i M iechow ską - teren w ieloletnich ba­

dań Ireny Dynowskiej i Alicji Tlałki, w Beskid Śląski - w którym badania prowadził Krystian Waksmundzki oraz Tatry Zachodnie. D o każdej z nich przygotowano przewodnik hydrograficzny.

Irena D ynow ska uczestn iczyła w M iędzynarodow ych Kongresach Geograficznych w Londynie (1 9 6 4 ), M ontrealu (1 9 7 2 ), M oskwie (19 76 ), Tokio (1980) i Paryżu (1 9 8 4 ), gdzie prezentowała wyniki swoich prac.

W 1994 r. Joanna Pociask-Karteczka brała udział w konferencji na­

uczycieli akademickich The Baltic U niversity w Uppsali, podczas której przedstawiła sprawozdanie z działalności dydaktycznej prowadzonej w ra­

mach projektu. W 1995 roku zorganizowała na Stacji Instytutu Geogra­

fii UJ w Łazach polsko-szwedzką konferencję studencką „Agenda 21 Z ko­

lei w 1997 roku współorganizowała w Krakowie m iędzynarodową konfe­

rencje studencką „A Sustainable B altic Region”, w której uczestniczyło 65 studentów z krajów nadbałtyckich.

Podjęte próby zastosowania sieci neuronowych w hydrologii stanowi­

ły inspirację do zorganizowania w maju 1998 r. przez Joannę Pociask- Karteczkę, przy współudziale Laboratorium Biocybernetyki AGH, warsz­

tatów Zastosowanie sztucznych sieci neuronowych w hydrologii.

Joanna Pociask-Karteczka referowała swoje prace na Kongresie Regio­

nalnym Międzynarodowej U nii Geograficznej w Pradze (1 9 9 4 ), na warsz­

tatach Land Use/Land Cover Changes w N epalu (1 9 9 7 ), na V Światowym Kongresie M iędzynarodow ej Asocjacji N au k H ydrologiczn ych (IAH S) w Maroku (1997) oraz na m iędzynarodowym sym pozjum w Chile (1 99 8) dotyczącym wpływu zanieczyszczenia w ód na zdrowie człowieka.

Obecnie trwają przygotowania do O gólnopolskiej Konferencji Interdy­

scyplinarność w badaniach dorzecza, która odbędzie się w maju 1999 roku w Krakowie. Organizowana jest przez Zakład Hydrografii IG, wraz z Ko­

misją Hydrograficzną Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Redak­

cją W ydawnictwa Rzeki. Kultura, cywilizacja, histońa.

Organizacja i udział w ważniejszych konferencjach naukowych

Joanna Pociask-Karteczka na sym pozjum w Santiago (1 9 9 8 r.)

4.2. Dydaktyka

Z ajęcia d y d a k ty c zn e

Po utw orzeniu Z akładu wykłady z hydrografii prowadzone były na­

dal przez Irenę Dynowską, a ćwiczenia, przy wykorzystaniu przygotowa­

nego przez Irenę i Jerzego Dynowskich skryptu, prowadzili Alicja Tlałka, Krystian W aksm undzki, Stefan Słomka, A ntoni Dobija, a w latach póź­

niejszych także W ojciech Chełmicki i Joanna Pociask-Karteczka. Poza wykładami i ćwiczeniami z hydrografii (hydrologii), zajęcia z zakresu nauk o wodzie obejmowały: hydrogeologię (I. Dynowska, W. Chełmicki), go­

spodarkę w odną (W. Chełmicki, I. Dynowska, J. Pociask-Karteczka), ochro­

nę zasobów w odnych (W. Chełm icki), m etody obliczeń hydrologicznych (A. Dobija, J. Pociask-Karteczka), podstaw y oceanografii i podstawy gla- cjologii (J. Pociask-Karteczka), ćwiczenia laboratoryjne z hydrochemii (W Chełmicki, M. Żelazny), procesy hydrologiczne w zlewni (W. Cheł­

micki) oraz kurs Środowisko Morza Bałtyckiego (J. Pociask-Karteczka), w któ­

rym biorą udział również studenci innych uczelni.

W ażnym elem entem kształcenia są seminaria magisterskie prowadzo­

ne na IV i V roku studiów. Okresem największego zainteresowania stu­

dentów hydrografią były lata 70. Liczba osób uczestniczących w sem ina­

riach z hydrografii była w tedy większa niż kiedykolwiek przedtem, a tak­

że większa niż w latach następnych.

Dużą rolę w propagowaniu hydrografii p ełn iły w tym czasie zajęcia terenowe prowadzone przez Irenę D ynow ską na obszarze jej w ieloletnich badań - Wyżynach: M iechowskiej i Krakowskiej. W yjątkowe walory kra­

jobrazowe obszaru, w połączeniu z m nogością i zróżnicowaniem zjawisk wodnych oraz doskonała znajom ość tego terenu, sprawiały, że „wycieczki na źródła” stanowiły jeden z najatrakcyjniejszych i najbardziej kształcą­

cych kursów na studiach geograficznych.

Inny atrakcyjny elem ent geograficznej edukacji stanow iły praktyki terenowe, które odbywały się w różnych regionach południowej Polski, co pozwalało studentom zapoznać się ze specyfiką hydrograficzną odm ien­

nych obszarów: W yżyny Krakowskiej i M iechowskiej, Beskidu Śląskiego, Pogórza Karpackiego i Tatr. Tematem przewodnim praktyk terenowych było kartowanie hydrograficzne, pom iary przepływu, wydajności źródeł i głębokości zwierciadła w ód podziem nych, uzupełnione o podstawowe pomiary hydrochemiczne, wykonywane w Laboratorium Instytutu G eo­

grafii. Praktyki te prowadzili Antoni Dobija, Alicja Tlałka, Krystian Wak­

smundzki, a później Wojciech Chełmicki, Joanna Pociask-Karteczka i Miro­

sław Żelazny. Wraz z reformą systemu studiów (1989) praktyki hydrogra­

ficzne przestały być obligatoryjnymi zajęciami i odbywały się w zależności od tego, czy zostały wybrane przez studentów spośród kursów do wyboru.

Zmienił się także ich charakter. Większą uwagę skierowano na opanowanie instrumentarium, czemu sprzyjał rozwój Stacji Naukowej w Łazach, ustano­

wienie zlewni badawczych wyposażonych w nowoczesne przyrządy pomia­

rowe oraz rozbudowa laboratorium hydrochemiczngo i komputerowego.

Skrypty i podręczniki

U zupełnieniem zajęć i podstawą edukacji studentów b yły i są pod­

ręczniki oraz skrypty do ćwiczeń kameralnych i laboratoryjnych. M ożna chyba zaryzykować stwierdzenie, że żaden z wykładanych w U niwersyte­

cie Jagiellońskim przedm iotów geograficznych nie doczekał się tylu ro­

dzimych skryptów i podręczników, co nauki o wodzie.

W 1971 roku ukazało się trzecie - poprawione i rozszerzone wydanie skryptu autorstwa Ireny i Jerzego D ynow skich Ćwiczenia z hydrografii dla geografów. Pomimo zmian programowych, jak i postępu techniki (kom pu­

teryzacja), skrypt ten, uzupełniany o nowe ćw iczenia i zestaw przygoto­

wanych w Zakładzie Hydrografii materiałów, służy do dzisiaj adeptom kursu hydrologii kontynentalnej na studiach dziennych i kursu podsta­

wowego hydrologii na studiach zaocznych. O dużym zapotrzebowaniu na tego rodzaju wydawnictwo świadczy fakt, że skrypt ten doczekał się kilku wydań. Korzystali z niego nie tylko studenci w ośrodku krakow­

skim, lecz także w innych ośrodkach akademickiego nauczania geografii.

W 1973 roku nakładem W ydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego ukazał się skrypt A n a liz a chemiczna wód autorstwa Jerzego Dynowskiego i Janusza Gołdyna. Służył on magistrantom jako praktyczny przewodnik w laboratorium. Zawierał podstawowe wiadom ości z zakresu chemii, do­

tyczące sposobu oznaczania cech fizycznych i składników chemicznych w ody oraz wiele informacji z zakresu geograficznej interpretacji uzyski­

wanych wyników. Posługiwano się nim przy przygotowaniu dziesiątków opracowań regionalnych, w tym licznych prac magisterskich.

W 1978 r. Irena D ynow ska i Alicja Tlałka opublikowały w W ydaw­

nictwie UJ dwuczęściowy skrypt podstawowego kursu hydrografii pt. H y ­ drografia. Część pierwsza obejm owała zagadnienia z zakresu potamologii i hydrogeologii, natom iast druga - lim nologii, glacjologii, bilansu wodne­

go, właściwości fizycznych i chem icznych wód i oceanografii. N a uwagę zasługuje zawarty w skrypcie bardzo bogaty materiał ilustracyjny, który przy prostocie formy odznacza się dużą klarownością przekazu. Po uka­

zaniu się skryptu tradycyjne w ykłady prowadzone przez Irenę Dynowską przyjęły charakter konwersatoriów, przy założeniu uprzedniego zapozna­

nia się studentów z materiałem zawartym w skrypcie. Cztery lata później skrypt H ydrografia przyjął postać jednotom ow ego opracowania, wydane­

go przez PW N . Pom inięto w nim problematykę oceanograficzną.

Dobrą lekturę uzupełniającą z hydrologii regionalnej stanowi książka Eberharda Czayi (Strom e der E rde) przetłum aczona przez Irenę Dynowską (Rzeki kuli ziem skiej 1 9 8 7 ) .

W 1997 r. Instytut Geografii wydał pierwszą część książki Wojciecha Chełm ickiego D egradacja i ochrona wód, poświęconą problematyce jakości w ody w kontekście zagrożeń antropogenicznych. Intencją autora było możliwie szerokie ujęcie zagadnienia, dla ukazania wielowątkowego i inter­

dyscyplinarnego charakteru omawianej problematyki. Książka ma charakter podręcznikowy, niemniej przeznaczona jest dla szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych ochroną środowiska. Druga część książki, dotycząca ilo­

ściowych aspektów degradacji i ochrony wód, winna ukazać się w 1999 r.

Prace magisterskie

Tematyka podejm owanych przez studentów prac magisterskich była bardzo zróżnicowana, i wynikała głów nie z tem atyki prac badawczych prowadzonych w danym okresie przez Zakład Hydrografii.

Na początku lat 70. dom inow ały prace m onograficzne dotyczące sto­

sunków hydrograficznych m ałych zlew ni górskich, pogórskich i w yżyn ­ nych. G łówny elem ent takich prac stanow iły mapy pow stałe w wyniku powtarzanego kartowania hydrograficznego. Szczegółow e badania wydaj­

ności wybranych źródeł, temperatury i chem izm u w ód pozw oliły określić ich zm ienność w czasie oraz w pływ środowiska geograficznego na obieg i reżim wody w małych zlewniach. Wraz z rozbudową laboratorium hy­

drochemicznego powstawały prace magisterskie z pogranicza hydrografii i hydrochemii. Inna grupa prac to opracowania m etodyczne, dotyczące porównania różnych m etod obliczania poszczególnych składowych bilansu wodnego oraz wydzielania odpływu podziem nego wybranych rzek kar­

packich i wyżynnych.

W latach 1 9 7 4 -1 9 7 6 szereg prac magisterskich pow stało w związku z zapotrzebowaniem różnych instytucji naukowych. W wyniku w sp ół­

pracy z Zakładem Hydrobiologii UJ pow stały prace na tem at właściwości fizykochem icznych i stanu zanieczyszczenia Drwinki. N a prośbę Kliniki Hematologii Akademii M edycznej kilku magistrantów podjęło badania chem izmu wód podziem nych w powiecie m iechow skim , gdzie stwierdzo­

no większą zachorowalność na białaczkę. W ramach tem atów magister­

skich przeprowadzono też badania w ilgotności hałdy żużlu z elektrowni Skawina, celem właściwego jej zagospodarowania.

Pod koniec lat 70. i w latach 80. magistranci przeprowadzili szczegó­

łowe badania hydrograficzne w w ytypow anych zlew niach reprezentatyw­

nych w Polsce południowej. Kilka prac m iało charakter monograficzny.

Powstały one w wyniku jednorazowego kartowania terenowego. Kameral­

ny charakter miały opracowania dotyczące zależności gęstości sieci rzecznej od zasilania podziem nego rzek oraz prace dotyczące reżimu odpływu powierzchniowego i podziem nego.

Od czasu powstania Stacji Naukowej Instytutu Geografii w Łazach k. Bochni (1984) rozpoczęto szczegółow e badania hydrograficzne na Po­

górzu Wielickim. Przedmiotem prac magisterskich był m.in. obieg wody w małej zlewni pogórskiej, zależność chem izm u w ód podziem nych od budowy geologicznej, zm ienność wypływów oraz przepuszczalność podłoża.

Ponadto w latach 90. powstały prace na temat zm ienności cech fizyczno- chemicznych źródeł w Tatrach i w dolinkach podkrakowskich, oraz prace dotyczące zmian stosunków wodnych pod wpływem działalności człowieka.

Promotorem wszystkich - 121 prac magisterskich z zakresu hydro­

grafii, powstałych w latach 1 9 7 1 -1 9 9 5 była Irena D ynowska. Od 1995 roku pod kierunkiem W ojciecha Chełm ickiego powstają prace licencjac­

kie z pogranicza hydrologii i hydrochem ii przygotowywane przez studen­

tów kierunku Ochrona Środowiska. W 1998 roku obroniono pierwsze pra­

ce magisterskie w ykonane pod kierunkiem W ojciecha Chełmickiego. D o ­ tyczyły one hydrologii i hydrochem ii zlew ni pogórskich. Ostatnie lata to okres pojawienia się studentów zagranicznych, przygotowujących swoje prace magisterskie w Polsce. Przy wsparciu finansowym programu Tempus studenci hydrogeologii z U niversity College London przygotowali pod kierunkiem W. Chełm ickiego cztery prace magisterskie z zakresu hydro­

geologii i hydrochem ii płytkich w ód podziem nych z obszaru Pogórza Karpackiego (okolice Bochni) i Puszczy Niepołom ickiej.

Badania hydrograficzne prowadzone w Uniwersytecie Jagiellońskim charakteryzowały się bardzo dużą różnorodnością podejmowanej tem a­

tyki. W yniki badań teoretycznych i m etodycznych znajdowały swoje za­

stosowanie w opracowaniach regionalnych. Te z kolei dotyczyły zarówno wybranych regionów południowej Polski (Wyżyny, Karpaty, dorzecze gór­

nej W isły), jak i całego kraju. Prowadzono także badania ekspedycyjne poza granicami Polski.

Z upływ em czasu, zw łaszcza w ostatnim dwudziestoleciu, coraz w ię­

cej uwagi pośw ięcano antropogenicznym przemianom obiegu i jakości wody. Ten nurt badań hydrograficznych będzie z pewnością wiodącym kierunkiem badawczym u progu nowego stulecia; będzie także odgrywać coraz większą rolę w akademickim kształceniu geografów.

Literatura

Babicz J., 1963, Wykłady Wincentego Pola z 1 8 4 5 r. na tle jego badań w Karpatach, Studia i Mater. z D ziejów N auki Polskiej, ser. C., 6, 59-97.

Barycz H ., 1949, Wincenty Pol jako profesor geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim, PAU, Prace Kom. H ist. M edycyny i N auk Mat.-Przyr., 3, 2, Kraków, 1-88.

Chełm icki W., 1 985, Ludomir Sawicki jako hydrograf, Czasop. Geogr., 56, 2, 199- 209.

C hełm icki W., 1998, Problematyka hydrologiczna w badaniach Zakładu Hydrografii Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiełłońskiego w latach 1 9 9 1 -1 9 9 5 [w:] A.T.

C hełm icki W., 1998, Problematyka hydrologiczna w badaniach Zakładu Hydrografii Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiełłońskiego w latach 1 9 9 1 -1 9 9 5 [w:] A.T.

W dokumencie Rozwój i dorobek nauk geograficznych w Uniwersytecie Jagiellońskim (Stron 102-118)