Istotną formą współpracy z zagranicznymi ośrodkami badawczymi, realizowaną od wczesnych lat 60., był udział pracowników Zakładu w M ię
dzynarodowych Konferencjach M eteorologii Karpackiej, które odbywały
się co dwa lata. Początkowo były one „przeciwwagą” dla M iędzynarodo
wych Konferencji M eteorologii Alpejskiej, służąc podsum ow aniu w yni
ków badań z zakresu klim atologii górskiej w krajach socjalistycznych.
W końcu lat 60. na tych konferencjach zaczęli się pojawiać klim atolodzy i meteorolodzy z krajów Europy Zachodniej, zaś w latach 70. i 80. stały się także m ożliwe wyjazdy z Polski na Konferencje M eteorologii Alpej
skiej. Zakład Klimatologii IG UJ był dwukrotnie organizatorem spotkań Klimatologii Karpackiej w Krakowie, tj. czwartej Konferencji w 1969 r i jubileuszowej, dziesiątej w 1981 roku. Powierzenie organizacji Konfe
rencji ośrodkowi uniwersyteckiem u było niew ątpliw ym w yróżnieniem i uznaniem jego poziom u naukowego, poniew aż gospodarzem wszystkich pozostałych Konferencji Karpackich b yły służby m eteorologiczne lub to warzystwa m eteorologiczne poszczególnych krajów. Zauważalny wkład do programu tych badań w niosła inicjatywa profesora H essa na X. Konfe
rencji Karpackiej wprowadzenia referatów z zakresu zm ian klim atu w gó
rach oraz prac dotyczących klim atologii stosowanej.
Jeszcze inną platformą kontaktów m iędzynarodowych był udział pra
cowników Zakładu w wyprawach naukowych Polskiej Akadem ii N auk do Mongolii, w czasie których badano, a następnie opracowano piętrowość klimatyczną w górach skrajnie kontynentalnego klim atu szerokości umiar
kowanych (Avirmid, N iedźw iedź 1975; N ied źw iedź i in. 1 975). Opraco
wano też charakterystykę klim atu obszaru stepow ego M ongolii Central
nej na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na stacji Gurwan Turuu (Hess i in. 1981, 1983; Kowanetz, Olecki 1980).
Z kolei wyrazem zainteresowania pracowników Zakładu badaniami na Spitsbergenie był udział mgr. Romana Suchanka w wyprawie w roku 1980 pod kierunkiem prof. Zdzisława Czeppego i opublikowanie w yni
ków badań mezo- i m ikroklim atycznych na podstawie pomiarów tem pe
ratury i wilgotności powietrza na przylądku Palffyoden w półn ocn o-za
chodnim Sórkaplandzie (Suchanek 1985).
Uwarunkowaniem klim atycznym północnej granicy lasu w Holarkty- dzie zajmowała się B. Obrębska-Starldowa (1 9 8 9 ). U kazało się studium na temat przekształceń ekosystem ów w skrajnych warunkach klim atycz
nych na przykładzie lasów sosnow ych w Szkocji (Obrębska-Starklowa 1 9 9 la ) oraz opracowanie pośw ięcone północnej i górnej granicy lasu od powiednio w Karpatach i w Finlandii (H eikkinen i in. 1995).
Badania relacji m iędzy działalnością człow ieka a system em klim atycz
nym były rozwijane przez M ieczysława H essa w różnej skali przestrzen
nej niemal w tym samym czasie. Podjął on m ianowicie oryginalny tem at związany z transformacją stosunków term icznych i w ilgotnościow ych powietrza pod wpływem eksploatacji górniczej w Zagłębiu Ruhry i zmian
w łaściwości fizycznych powierzchni czynnej na hałdzie Emscherbruch (H ess 1985, 1988a), a także dokonał podsum owania poglądów na temat skutków klim atycznych i ekologicznych wojny nuklearnej (Hess 1988b,
1990).
Podczas półrocznego pobytu (1 9 7 6 -1 9 7 7 ) w Macąuarie University w Sydney (Australia) J. Trepińska zapoznała się z pracami dotyczącymi głównie klim atologii miejskiej. N a konferencji U rban Clim atology przed
stawiła referat porównujący klim aty Canberry i Krakowa w aspekcie za
nieczyszczeń powietrza. U czestn iczyła także w pracach profesora Edwar
da Linacre’a, który w tym czasie konstruował form uły i nomogramy do
tyczące parowania potencjalnego na obszarach suchych.
Pracownicy Zakładu Klim atologii biorą udział w wymianie dwustron
nej m iędzy Instytutem Geografii a uniwersytetami zagranicznymi, reali
zując określoną tem atykę badawczą. Przykładem jest tu udział mgr Mar
ty Bąbki w seminarium organizowanym w roku 1996 przez Uniwersytet w Clerm ont Ferrand, staż Roberta Twardosza w ramach programu TEM- PUS w 1995 w Lille, jego udział w konferencjach w Liege 1995 r., Stras- bourgu w 1996 r. i w Lille w 1998 r., przynależność dr. R. Twardosza i mgr M. Bąbki do A ssociation Internationale de Climatologie, w łączenie Stacji Naukowych w Krakowie i w Gaiku-Brzezowej (patrz załączniki 1 i 2) do sieci ośrodków zajmujących się klim atologią miejską - kierowanej przez prof. Isabelle Roussel z U niw ersytetu w Lille. Innym przykładem były publikacje o klimacie i bioldim acie Krakowa (Hess i in. 1989) w „Bochu- mer Geographische A rbeiten” oraz o w ieloletnim przebiegu temperatury i opadów na podstawie serii średnich m iesięcznych temperatur i sum opa
dów w Krakowie i w Salzburgu (Trepińska 1994).
Najw yższym w yróżnieniem było pow ołanie we wczesnych latach 70.
profesora M. H essa na członka Komisji G eoekologii Gór M iędzynarodo
wej U nii Geograficznej, a następnie jego udział w pracach International A d v iso ry C ouncil on In teifu tu re an d In tern ation al Federation f o r H ousing and P lan n in g i członkostw o w In tern ation al M ou n tain A ssociation w Boulder (Co
lorado, USA). W latach 1 9 8 4 -1 9 8 8 doc. J. Trepińska była członkiem gru
py studyjnej do badań zm ian klim atu Międzynarodowej U nii Geograficz
nej. W związku z pracami tej grupy była zaproszona na staż naukowy w Sheffield w Anglii. W latach 70. dr hab. Z. Olecki był członkiem Gru
py Roboczej d/s Problemów Radiacyjnych w Atmosferze (KAPG). W ostat
nich dwóch latach prof. Obrębska-Starklowa (kierownik Zakładu od 1993 roku) współpracuje z M iędzynarodowym Programem „Plantwatch”, kie
rowanym przez profesor Elisabeth Beaubien z University of Alberta, Ed- m onton (Kanada), dotyczącym rozwoju badań fitofenologicznych na p ół
kuli północnej.
W roku 1995 mgr A nita Bokwa odbyła staż w Uniwer
sytecie w Bernie pod kierun
kiem prof. dr. Christiana Pfi- stera i została w łączona do grona stałych współpracowni
ków Międzynarodowego Pro
gramu CLIMHIST, poświęco
nego rekonstrukcji klim atu w okresie historycznym na p od
stawie tzw. zbiorów danych pośrednich (proxy data).
Jesienią 1995 roku Insty
tu t Geografii UJ wespół z In stytutem M eteorologii i G o
spodarki Wodnej - Oddział w Krakowie, Akademią Rolniczą im. Hugona Kołłątaja w Kra
kowie, Polskim Towarzystwem Geofizycznym i Polskim N a rodowym Komitetem IGBP - Global Change był organiza
torem Międzynarodowej Kon
ferencji na temat: Climate dy-
namics and the global change perspective, która zgrom adziła badaczy zmian klim atu z 23 krajów. Obecny był także przedstawiciel Światowej O rgani
zacji Meteorologicznej, dr Peter Scholefield. Konferencja była uznana za liczące się osiągnięcie we współpracy m iędzynarodow ej.
3 .3 . D z ia ła ln o ść d y d a k ty czn a . K sz ta łc e n ie n a s to p n ie n a u k o w e Od roku 1952 zajęcia dydaktyczne z zakresu m eteorologii i klim ato
logii w Instytucie Geografii UJ były prow adzone w ram ach K atedry Geo
grafii Fizycznej przede w szystkim przez pracow ników nowo utworzonego Zakładu Klimatologii. Do końca lat 70. były to wykłady, ćwiczenia (w tym różne formy ćwiczeń i p raktyk terenow ych), sem inaria i konwersatoria na studiach stacjonarnych. N auczanie odbywało się zgodnie z program em ministerstwa, w którego gestii znajdow ało się w danej chwili kształcenie specjalistów z zakresu geografii na poziom ie uniwersyteckim. Do roku 1954 studia geograficzne były dwustopniowe. W ram ach pierwszego stop
nia prowadzono podstawowe wykłady z zakresu m eteorologii i
klimatolo-O twarcie M iędzynarodow ej Konferencji na tem at: C lim ate dynam ics and the global change perspective ( 1 9 9 5 r.). Przem awia d r P Scholefield - delegat Światowej Organizacji Meteorologicznej (siedzą: p ro f B. O brębska-Starklowa, doc. L. Kaszowski)
gii, mieszczące się w tzw. dyscyplinach branżowych w ramach geografii fizycznej. Tradycyjnie od lat 50. aż do pierwszej połowy lat 70. realizo
wane były w ykłady (30 godz.) z m eteorologii i ćwiczenia kameralne (30 godz.) na I roku, ćwiczenia terenowe z meteorologii w wymiarze 10- 12 dni w sezonie letnim tudzież w ykłady i ćwiczenia kameralne z klima
tologii po 30 godzin w semestrze zimowym na II roku. Kursy te kończyły się egzam inem po trzecim semestrze.
W poszczególnych podokresach program y studiów różniły się obo
wiązującą liczbą godzin zajęć. Ćwiczenia terenowe były prowadzone prze
ważnie tam , gdzie koncentrow ały się badania terenowe Zakładu w tzw.
obszarach modelowych w poszczególnych piętrach klimatycznych (w Ta
trach, na Stacji Naukowej w Gaiku-Brzezowej, w Polance Haller, w Szym
barku i in.). M iały one na celu poznanie zróżnicowania mezo- i mikrokli- m atycznego pod wpływem rzeźby i szaty roślinnej. W ten sposób obser
wacje m eteorologiczne w przygruntowej warstwie powietrza, wykonywa
ne przez całą dobę, służyły jednocześnie zadaniom dydaktycznym i po
znawczym wyznaczonym w planach badań własnych Instytutu Geografii UJ. Dla m agistrantów na roku IV i V było organizowane seminarium, które - zależnie od liczby studentów - było wspólne dla wszystkich spe
cjalności w ramach geografii fizycznej lub też skupiało studentów klima
tologii. Przygotowanie do pisania pracy magisterskiej odbyw ało się w ra
mach pracowni magisterskiej, na której uczono m etod opracowań klima
tologicznych. Drugim ogniwem realizacji tych prac b yły praktyki magi
sterskie, w czasie których magistranci prowadzili indywidualnie badania terenowe. W latach 60. prace magisterskie były głów nie oparte na seriach pomiarów mikroklimatycznych w ykonywanych przez studentów w w y
branym terenie, uzupełnionych o wynild badań kameralnych na podsta
wie ciągów danych z sieci stacji Państwowego Instytutu H ydrologiczno- Meteorologicznego.
W drugiej połow ie lat 70. pojawiły się w programach nauczania na IV i V roku tendencje do wprowadzania zajęć o charakterze specjalizacyj
nym. Pierwszym zwiastunem tych zm ian było już w 1972 roku podziele
nie kursu „M etody badań geografii fizycznej” na zajęcia dotyczące p o
szczególnych dyscyplin branżowych. Po otwarciu specjalności z zakresu geografii turyzmu w roku 1977 wprowadzony został wykład (3 0 godz.) i konwersatorium (30 godz.) z biom eteorologii i bioklim atologii człow ie
ka. Niem al jednocześnie na lderunku biologicznym w ramach specjaliza
cji biologia środowiskowa zainicjowano w ykłady z bioklim atologii ekolo
gicznej. Dla studentów zamierzających specjalizować się w zakresie kli
matologii od roku 1978 wykładano mikroklim atologię (III rok), a od roku 1981 - klimatologię stosowaną (V rok). W drugiej połow ie łat 70. poja
wiła się możliwość organizowania w ykładów fakultatywnych. D o takich należały na przykład: „Klimat Karpat”, „Klimat Krakowa”, „Wyniki ba
dań klim atologicznych w ramach wypraw” (prof. H ess w 1987 i 1988 r.) oraz „Najnowsze osiągnięcia amerykańskiej bioklim atologii ekologicznej”
i „Klimat i biosfera” (doc. Obrębska-Starklowa, odpowiednio 1987 i 1988 r.).
Zasadnicza reforma studiów geograficznych w Instytucie Geografii UJ nastąpiła w roku akademickim 1990/91 . W prow adzono wówczas in
dywidualny tok studiów, zaś w programie nauczania - przedm ioty obliga
toryjne i w szerokim zakresie kursy do wyboru. N auczanie specjalistycz
ne jest opisane przez tzw. „ścieżkę dydaktyczną”, zalecającą kolejność realizowania podstawowych kursów w danej dziedzinie. Wśród kursów do wyboru wyróżnia się kursy ogólne, które kładą nacisk na związki m ię
dzy klimatem a innymi kom ponentam i środowiska, charakteryzują skut
ki działania człowieka dla pogody i klim atu oraz kursy ściśle dotyczące problematyki meteorologicznej i klim atologicznej - podstawowe i regio
nalne, m etodyczne, a także ćwiczenia terenowe. Stworzono również w a
runki dla podejmowania przez studentów kursów z astronom icznych pod
staw geografii, teledetekcji satelitarnej, elem entów fizyki atm osfery i ob
sługi komputerowych programów statystycznych oraz geograficznych sys
temów informacji (GIS). Kilka kursów takich, jak klim at i bioklim at gór,
zm iany klim atu i aktynom etria jest uwarunkowanych problematyką ba
dawczą realizowaną w Instytucie Geografii UJ. Praktykowane są także zaproszenia na wykłady specjalistów z O ddziału Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Krakowie, Polskiej Akademii N auk i Akademii Górniczo-H utniczej. Tematyka prac dyplom owych jest w całości w łączo
na do programu badawczego Zakładu Klimatologii.
Już w zam yśle doc. W. M ilaty w iększość prac magisterskich była po
święcona klim atowi w południowej Polsce. Tę tradycję konsekwentnie rozwijał prof. M. Hess. Tak na przykład w początkach lat 70. opracowy
wano monografie stosunków klim atycznych poszczególnych powiatów w dorzeczu górnej Wisły, następnie przez kilka lat wykonywano charak
terystykę przestrzennego zróżnicowania poszczególnych elem entów kli
matu na tym obszarze. Poczynając od lat 80. - poza klimatologią górską - podejmowano prace dyplom owe z dziedziny klimatologii miejskiej (w tym często dotyczące zagadnień aktynom etrycznych, zanieczyszczenia atmos
fery w aglomeracji krakowskiej) oraz biom eteorologii i bioklimatologii górskiej. Z końcem lat 80. popularne stały się tem aty dotyczące zmian i zm ienności klim atu, bazujące na serii danych instrumentalnych ze sta
cji historycznej Zakładu Klim atologii UJ w Krakowie. W wielu z tych prac stosowane są m etody badań klim atologii synoptycznej i dynam icz
nej. Studia w zakresie nowych technik badania atm osfery odbywały się we współpracy z IM G W w Krakowie. Prowadzenie kilku prac magister
skich zostało powierzone prof. Jackowi W alczewskiemu. Magistraci zaj
mowali się charakterystyką występow ania term icznych warstw hamują
cych w Krakowie na podstawie w yników sondażu akustycznego, prowa
dzonego w Zakładzie Teledetekcji Atm osfery Instytutu Meteorologii i Go
spodarki Wodnej - Oddział w Krakowie. Bardzo rzadko realizowano te
maty z zakresu klimatologii regionalnej świata. D otyczyły one klimatu W iet
namu, Australii, Spitsbergenu, Argentyny, W łoch. W latach 1963-1998 wy
promowano w IG UJ ogółem 218 magistrów ze specjalnością w klimatologii.
Studia zaoczne na kierunku geograficznym były słabo rozwijane w U ni
wersytecie Jagiellońskim. W latach 70. przez krótki okres prowadzono je dla nauczycieli. Program obejm ował obligatoryjny kurs meteorologii i kli
matologii i jedno- lub dwudniowe ćwiczenia na Stacji Naukowej w Ga- iku-Brzezowej oraz kilkugodzinny wykład na tem at m etod badań klima
tologicznych. Ponadto w latach 1987 -199 1 realizowano wykład „Ochro
na klim atu i powietrza atm osferycznego” w ramach studium podyplom o
wego kształcenia nauczycieli w zakresie ochrony środowiska przy W y
dziale Biologii i N auk o Ziemi UJ.
Od roku akademickiego 1994/95 w Instytucie Geografii kształci się również studentów geografii na studiach zaocznych. N a I roku studiów uczestniczą oni w wykładach (20 godz.) i ćw iczeniach (25 godz.) oraz w jednodniowych zajęciach terenowych. Wśród ogólnych przedm iotów obligatoryjnych na III roku znajduje się wykład „Klimat - biosfera - c zło wiek” (15 godz.) i ćwiczenia (12 godz.).
Podsumowując tę część dorobku Zakładu Klim atologii należy stwier
dzić, że prowadzenie dydaktyki od roku 1950 w iązało się z bardzo szero
ką gamą kursów. W ymagało to od nauczycieli akademickich opracowania programów autorskich w ykładów i ćwiczeń. Efekty tej pracy nie zostały jednak upow szechnione w postaci podręczników. Jedyną publikacją tego typu był wysoce ceniony w w ielu uczelniach podręcznik W. M ilaty pt.
Pogoda i jak ją przewidywać z roku 1949. Było to - w m om encie publikacji - nowoczesne wprowadzenie do zagadnień dynam iki atmosfery.
Ośrodek krakowski p ołożył natom iast zasługi w kształceniu kadry naukowej. W ostatnim półw ieczu na W ydziale Biologii i N auk o Ziemi UJ doktoryzowało się 15 osób, a 11 uzyskało habilitację (tab. 3, 4).
W iększość rozpraw na stopień doktora i doktora habilitowanego w y
konywanych przez pracowników Zakładu Klim atologii została w yróżnio
na nagrodami resortowymi II i III stopnia, a rozprawa M. H essa o pię
trach klim atycznych w polskich Karpatach uzyskała prestiżową nagrodę im. E. Romera, przyznaną przez Polską Akadem ię N auk za najlepszą w 1965 roku pracę w dziedzinie geografii.
Ponadto za liczący się wkład do badań naukowych w dziedzinie kli
matologii i geografii nagrody ministra II stopnia uzyskały zespoły opra
cowujące stosunki term iczne Beskidu N iskiego (1 9 7 8 ), radiacyjne cechy klimatu Pogórza (19 79) i atlas m. Krakowa (1 9 8 8 ). Także w latach 1981- 1988 kilka prac magisterskich z dziedziny klim atologii zostało w yróżnio
nych na ogólnokrajowych konkursach organizowanych przez Polskie To
warzystwo Geograficzne i G eofizyczne oraz w ładze m. Krakowa.
Pracownicy Zakładu zajmowali się także upow szechnianiem zagad
nień związanych z relacjami klim at i pogoda a środowisko przyrodnicze gór na kursach szkoleniowych obserwatorów Stacji O ceny Odm ian w Pol
sce Południowej, na Studium Zagospodarowania Ziem Górskich, w ra
mach Polskiego Towarzystwa Geograficznego i w m łodzieżow ych domach kultury w Krakowie. Stacje Naukowe Zakładu w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie i w Gaiku-Brzezowej są stałym miejscem w ycieczek m łod zie
ży, poczynając od szkół podstawowych aż po w yższe uczelnie.
Tab. 3. Przewody doktorskie przeprowadzone na W ydziale Biologii i Nauk o Ziemi UJ w Krakowie z zakresu meteorologii i klimatologii po roku
1945
Imię i nazwisko Tytuł rozprawy Rok ukończenia
Imię i nazwisko Tytuł rozprawy Rok Barbara Leśniak Pokrywa śnieżna w dorzeczu
górnej W isły
Imię i nazwisko Tytuł rozprawy Rok
Tab. 4. Przewody habilitacyjne przeprowadzone na W ydziale Biologii i Nauk o Ziemi UJ w Krakowie z zakresu meteorologii i klimatologii po roku 1945
Imię i nazwisko Tytuł rozprawy Rok Recenzenci Władysław Milata Stopień naukowy
Imię i nazwisko Tytuł rozprawy Rok Recenzenci
Dorobek naukowy Zakładu Klimatologii IGUJ w ostatnim półwieczu m ożna podsum ować następująco. Prace badawcze prowadzone w Insty
tucie Geografii UJ w Krakowie wykazywały wyraźny związek z aktualny
mi i now oczesnym i tendencjam i badawczymi w kraju i zagranicą. Od początku lat 60. były to badania ilościowe, poparte odpowiednio dobra
nym aparatem statystycznym . Pom inięty został etap klimatologii opiso
wej, zaś dzięki działalności doc. W. M ilaty już w latach 50. zajęto się badaniami dynam iki atm osfery i zjawisk atm osferycznych, potem zaś - pod wpływ em profesorów M. Klimaszewskiego i M. Hessa - związkami klimatu z warunkami środowiska geograficznego, co najbardziej wyróż
nia klim atologiczny ośrodek krakowski. W umownie zarysowanych w Pol
sce strefach w pływ ów poszczególnych ośrodków badawczych Uniwersy
tet Jagielloński podjął prace w Karpatach i na W yżynie Małopolskiej.
Zróżnicowanie środowiska tego obszaru niem alże narzuciło problematy
kę badania stosunków klim atycznych w terenach o urozmaiconej rzeźbie w zależności od w zniesienia n.p.m ., rzeźby terenu, szaty roślinnej, i za
owocowało oryginalną typologią pięter klim atycznych, a w dalszym ciągu - opracowaniami z dziedziny kartowania klim atycznego w różnych ska
lach. W badaniach klim atu Karpat zaistniały m echanizm y swego rodzaju perpetuum mobile. Rozwiązania kartograficzne były pochodną przeprowa
dzonych badań terenowych, a z kolei oparte na nich syntezy stymulowa
ły do dalszych badań, w których pojawił się aspekt regionalny i aplikacyjny.
D ostęp do dobrej jakości baz danych, istnienie własnych stacji na
ukowych, m ożliw ość korzystania najpierw ze środowiskowego centrum obliczeniow ego „Cyfronet”, a następnie komputeryzacja postępująca czę
ściowo dzięki projektom finansow anym przez KBN, przyczyniły się do znacznego rozszerzenia zakresu problem atyki i m etodyki badawczej.
M ianowicie, pojawiły się w szerokim zakresie zagadnienia wpływu natu
ralnych czynników klim atotwórczych na fluktuacje i zm iany klimatu, jak też oddziaływanie człow ieka na klim at i środowisko. W ocenie tej trudno wyodrębnić opracowania m onograficzne. Tych powstało stosunkowo nie
wiele (N iedźw iedź, Obrębska-Starklowa 1991; Obrębska-Starklowa i in.
1995). N atom iast liczące się opracowania m etodyczne, dotyczące np.
piętrow ości klim atycznej i bioklim atycznej, zróżnicowania warunków cyrkulacyjnych i bilansu prom ieniowania w Karpatach, pokrywy śnieżnej w dorzeczu Górnej W isły - były prezentowane całościowo i m ożnaby je również traktować jako monografie. Zdecydowanie niewiele było prac popularyzujących naukę. W tej mierze największą rolę odgrywają wywia
dy i spotkania telewizyjne i radiowe doc. J. Trepińskiej, poruszające aktu
alne tem aty związane z pogodą i klimatem.
Pracownicy Zakładu uczestniczyli w zespołach badawczych w sp ół
pracując w kraju i w Europie ze specjalistami z zakresu ochrony środowi
ska, ekologii, biologii, astronomii, informatyki, a ostatnio także - nauk społecznych. W badaniach tych coraz częściej pojawia się aspekt dyna
miczny, przestrzenny i czasowy, uwzględniający różne kierunki, tem po i stadia rozwojowe przekształcenia klim atu na dużych obszarach i w róż
nej wielkości regionach.
W przyszłości działalność Zakładu w inna się skupić m.in. na bada
niach procesów wym iany energii w zakresie bilansu cieplnego i parowa
nia. W inien tem u towarzyszyć dalszy postęp w dziedzinie automatyzacji pomiarów i wykorzystania danych satelitarnych oraz rozwój m etod m o
delowania klimatu włącznie z symulacją komputerową, stosowaną do ce
lów prognozowania zm ian środowiska. M ożna zakładać, że stymulująco na rozwój i tych kierunków badań będzie w przyszłości oddziaływać pra
widłowo rozwijająca się współpraca krajowa i międzynarodowa.