Przy tej kategorii należy wskazać:
– język migowy, zrozumiały dla osób niesłyszących;
– inne systemy zapisu alfabetu, jak Braille’a (dla niewidomych), Mor-se’a (dla radiotelegrafistów), sygnalizacja morska – kod flagowy MKS oraz kod semaforowy. Na ogół oddają one poszczególne litery i mają też swoje wersje dla alfabetu cyrylickiego;
– gestykulacja, intonacja, akcentowanie – formy przekazu wzmacniające wymowę zasadniczej wypowiedzi, a w skrajnych przypadkach mogą na-wet zmienić jej pierwotny sens.
Oczywiście, zestaw powyższy nie rości sobie praw do kompletności i za-pewne bez trudu da się znaleźć jeszcze wiele innych form ułatwiających po-rozumiewanie się.
Podsumowanie
Zaobserwowane na przestrzeni wielu lat przypadki różnych dylematów, z któ-rymi stykali się ludzie żyjący na pograniczu kultur językowych, nie pretendują do spełnienia warunku kompletności. Są jednak na tyle liczne, że pozwoliły na ich pogrupowanie. Można też domniemywać, że przebadanie większej pró-by osób mających doświadczenie z życia na pograniczu kultur językowych wzbogaci wiedzę i pozwoli w przyszłości na systemowe podejście, umożli-wiające znalezienie praktycznych rozwiązań ułatwiających porozumiewanie się ludzi władających różnymi językami i piszącymi przy wykorzystaniu róż-nych alfabetów.
W przypadku języków korzystających z alfabetu cyrylickiego oraz łaciń-skiego wyodrębniono na bazie tu zaprezentowanych przypadków siedem na-stępujących grup, skupiających określone problemy:
– pozorne podobieństwa,
– identyczna pisownia, różna wymowa, różne znaczenie, – dźwięki trudne do wyartykułowania (dla obcych), – mowa ciała,
– zmiany znaczeń nazw w ramach danego języka, – idiomy,
– fleksja i ortografia.
Dotychczas opracowane sposoby przeciwdziałania nieporozumieniom między ludźmi funkcjonującymi w strefach różnych kultur językowych (tu głównie między alfabetem cyrylickim i łacińskim) na ogół koncentrują się na rozwiązaniu jednego tylko problemu. Tymczasem pewne rozwiązania przysta-ją do jednych, ale mogą nie pasować do innych sytuacji. Dotyczy to np.
tran-skrypcji, utworzonej dla potrzeb prawidłowego oddania fonetyki drugiego ję-zyka, ale też transliteracji, utworzonej na potrzeby naukowej precyzji oddania oryginalnego zapisu w innym alfabecie.
W językach występują też odrębne dźwięki, litery czy gesty. Żeby je zro-zumieć, nie wystarczy nauczyć się drugiego języka, trzeba wychować się w jego kulturze, rozumieć dialekty i narzecza. Obcokrajowiec świetnie znają-cy język polski nic nie rozumie, gdy znajdzie się wśród Ślązaków czy Górali.
Polak z Mazowsza może mieć kłopoty z dokładnym ich zrozumieniem, ale się dogada, domyśli i porozumie.
Z związku z międzynarodową turystyką warto przyjąć jedną transkrypcję, być może angielską. Wówczas na mapach w różnych dokumentach wystą-piłby jednakowy zapis transkrybowany, a dodatkowo oryginalny w cyrylicy (lub odwrotnie). Na ryc. 2 przedstawiono bułgarską praktykę w tym zakresie.
Nazwisko autora zapisano w cyrylicy, ale pod spodem występuje oryginalny zapis polski w alfabecie łacińskim. Szkoda, że takie rozwiązanie nie zostało wykorzystane przy Karcie Polaka, bo pozwoliłoby uniknąć wielu nieporozu-mień. Może warto zrezygnować z obcych transkrypcji i w polskich tekstach popularnych stosować polską transkrypcję nazw zapisanych w cyrylicy.
Jak wynika z powyższych rozważań, piramida problemów językowych, wynikających między różnymi narodami dalej może być porównywana z bi-blijną wieżą Babel.
Rycina 2. Bułgarska karta stałego pobytu dla obywateli UE, fot. Lech Jaczynowski.
Bibliografia
Bergier J., Soroka A. (2010) Tendencje w turystyce zagranicznej do woj. lubelskiego w latach 2001–2008, „Barometr Regionalny”, nr 2 (20), s. 35-40, www.br.wszia.
edu.pl/zeszyty/pdfs/br20_3bergier.pdf (9.11.2016).
Bernardelli M., Kozakiewicz M. (2009) Algorytmy konwersji wartości liczbowych na odpowiedniki tekstowe w językach narodowych, „Rocznik Naukowy Wydziału Za-rządzania w Ciechanowie”, 3, z. 1–2, s. 101–112.
Bertalanffy L. von (1994) Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowanie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Davies N. (2008) Europa – rozprawa historyka z historią, Znak, Kraków.
Dulewicz I. (1981) Transkrypcja i transliteracja wyrazów rosyjskich, Polskie Wydaw-nictwo Naukowe, Warszawa.
Encyklopedia popularna PWN (2007) Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Europa. Atlas Samochodowy Mercedes-Benz, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa–Wrocław.
Kurwimetr (1930) w: Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna, Wydawnictwo Gutenberga, Kraków, s. 252.
Marczak W. (2014) Angielski czy brukselski, „Gazeta Wyborcza”, 4 listopada.
Puszkin A. (1949) Eugeniusz Oniegin, romans wierszem, przeł. J. Tuwim, Warszawa.
Słoński S. (1950) Gramatyka języka starosłowiańskiego, Państwowe Zakłady Wydaw-nictw Szkolnych, Warszawa.
Słownik rosyjsko-polski (1950) Książka i Wiedza, Warszawa.
Steinhaus H. (1932) W sprawie mierzenia długości linij krzywych płaskich, „Polski Przegląd Kartograficznych”, 37, styczeń, s. 145–153.
Traktat Konstytucyjny (2007) Encyklopedia popularna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 1031.
Wałek-Czernecki T., Witkowski S. (1996) Dzieje greckie, Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa.
Wasilewski T. (1970) Historia Bułgarii, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Wielki słownik wyrazów obcych (2009) Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków.
Żeromski S. (1958) Przedwiośnie, Czytelnik, Warszawa.
Ангелско-български речник (1985) (English-Bulgarian Dictionary), Издателство на Българската академия на науките, София.
Българо-немски речник (1958) Народна просвета, София.
Краткий болгарско-русский словарь (1959) Государственное издательство ино-странных и национальных словарей, Москва.
Кратък френско-български речник (1982) (Petit dictionnaire français-bulgare), На-ука и изкуство, София.
Наръчен българско-полски речник с допълнение (1987) (Podręczny słownik bułgar-sko-polski z suplementem), Наука и изкуство, София.
Strony internetowe bg.p.lodz.pl/dokumenty/cyrylica1.pdf (3.04.2015).
ksng.gugik.gov.pl/latynizacja.php (9.04.2015).
pl.wikipedia.org/wiki/ASCII (3.04.2015).
pl.wikipedia.org/wiki/Cyrylica#Wczesna_cyrylica (8.04.2015).
pl.wikipedia.org/wiki/Traktat_ustanawiający_Konstytucję_dla_Europy (9.04.2015).
www.computerworld.pl/news/290815/Zdzblo.i.zhaba.html (29.08.15).
www.lublin.eu/mieszkancy/obywatelski-lublin (9.11.15).
www.mydwoje.pl (9.11.15).
www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=789:sprawa-normy-pn-iso-92000&catid=46&Itemid=81 (9.04.2015).
DILEMMAS IN THE BORDERLAND OF LANGUAGE CULTURES Abstract
Eastern areas of Poland border countries whose written languages are based on the Cyrillic alphabet and not on the Latin alphabet, as in the case of Poland. It gives rise to a number of misunderstandings, which make coexistence of neighbouring nations more difficult. The aim of the presented work was to describe – and to lump together in clusters – examples of such dilemmas, which appear mainly between Slavic nations (that is, nations whose languages have common origins). On the basis of L. Bertalanfi’s systemic approach a picture of existing problems has been created and inadequacies of existing transcription and transliteration systems have been analyzed. A practical dimension of those analyses is assumed to facilitate contacts (mainly of touristic char-acter) in those areas, but also contacts in various other fields connected with broadly understood international exchange.
Keywords: Cyrillic alphabet, transcription, transliteration, Polonization, translations, language misunderstandings, tourism, systemic interpretation