Innowacje w kontroli procesów na przykładzie przedsiębiorstwa

produkcyjnego

W

Współczesne przedsiębiorstwa¹ działają w realiach globalnej gospodar-ki, ulegającej ciągłym, nieprzewidywalnym zmianom. Przedsiębiorstwa, aby utrzymać się na rynku, muszą nadążać za tymi zmianami, a więc stale się rozwijać, doskonalić, ulepszać swoje możliwości produkcyjne, wprowadzać nowe, innowacyjne technologie, a także obserwować poczynania konkuren-cji w tym zakresie. Wdrażając różnego rodzaju zmiany przedsiębiorstwa dążą do jeszcze lepszego zaspokajania potrzeb i oczekiwań klientów, aby w ten sposób wygrać walkę z konkurencją oraz utrzymać, a nawet polep-szyć swoją pozycję na rynku. Innowacje są obecnie najważniejszym czynni-kiem kształtowania konkurencyjności w krajach o zaawansowanej gospo-darce. Innowacje to najważniejsza siła napędowa gospodarki, bowiem są to specyficzne narzędzia przedsiębiorczości. Innowacja to przekształcenie ja-kiegoś pomysłu w nowy wyrób, usługę lub sposób produkcji, to

1 Przedsiębiorstwo jest rozumiane jako „jednostka (podmiot) prowadząca działalność gospodar-czą, dążąca do zaspokojenia potrzeb innych podmiotów życia społecznego (osób i/lub insty-tucji) przez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie na ryzyko właściciela/właścicieli” S. Sudoł Przedsiębiorstwo. Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Za-rządzanie przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa 2006, s. 36.

stanie czegoś nowego². Wdrażanie innowacji przyczynia się do rozwoju przedsiębiorstw, a zatem może być ich źródłem sukcesu w działalności ryn-kowej.

Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka działań innowacyjnych w zakresie kontroli procesów. Działania te omówiono na przykładzie przed-siębiorstwa będącego częścią jednego z największych koncernów motoryza-cyjnych na świecie. Analizowane rozwiązania innowacyjne dotyczą kontroli procesu produkcyjnego oraz procesu magazynowania wyrobów gotowych i są to: Tablica Kontroli Produkcji oraz Elektroniczny System Zarzą-dzania Magazynem Wyrobów Gotowych. W artykule opisano jak wygląda-ła sytuacja przed ulepszeniem kontroli tych procesów oraz podkreślono korzyści dla przedsiębiorstwa płynące z tych udoskonaleń.

1. I

Pojęcie innowacja pochodzi od łacińskiego słowa innovare – odnawiać.

Zgodnie ze słownikiem wyrazów obcych innowacja to wprowadzenie czegoś nowego, to rzecz nowo wprowadzona, nowość, reforma³. Do nauk ekono-micznych pojęcie innowacji wprowadził J.A. Schumpeter, określając je, ja-ko⁴:

 wprowadzenie do produkcji nowych lub udoskonalenie dotychczas ist-niejących wyrobów,

 wprowadzenie nowej lub udoskonalonej metody wytwarzania,

 stworzenie nowego rynku,

 zastosowanie nowej formy sprzedaży lub zakupów istniejących wyrobów,

 zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów,

 wprowadzenie nowej organizacji procesów.

Według Griffina innowacja to kierowany wysiłek organizacji, zmierzają-cy do rozwoju nowych produktów, nowych usług czy wreszcie do znalezie-nia nowych zastosowań dla produktów lub usług już istniejących⁵. Podob-nie A. Pomykalski uważa, że innowacje to różnego rodzaju procesy badań i rozwoju zmierzające do stosowania ulepszonych rozwiązań z zakresu techniki, technologii i organizacji⁶. Według Podręcznika Oslo Manual (mię-dzynarodowego podręcznika metodologicznego badań statystycznych inno-wacji zalecanego w krajach OECD i UE) innowacja jest to wdrożenie nowego

2 K. Serafin, Innowacje jako konieczność we współczesnej organizacji, [w:] A. Świadek, J Wi-śniewska (red.), Innowacje we współczesnej gospodarce, Naukowe Wydawnictwo IVG, Szcze-cin 2014, s. 16.

3 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wyd. Wiedza Powszech-na, Warszawa 1990, s. 231.

4 J.A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 104.

5 R.W. Griffin, Podstawy zarzadzania organizacjami, PWN, Warszawa 2009, s. 424.

6 A. Pomykalski, Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa 2001, s. 25.

lub istotnie ulepszonego produktu (wyrobu lub usługi), nowego lub istotnie ulepszonego procesu, nowej metody marketingu lub nowej metody organi-zacji w zakresie praktyk biznesowych, organiorgani-zacji miejsca pracy bądź relacji ze środowiskiem zewnętrznym Oznacza to, że definicja innowacji według podręcznika Oslo Manual obejmuje pełne spektrum nowości – od nowości na skalę światową (tzw. innowacje absolutne – new to the world), poprzez nowości w skali rynku, na którym działa przedsiębiorstwo (new to the mar-ket), po nowości tylko z punktu widzenia danego przedsiębiorstwa (new to the firm)⁷.

W teorii przedmiotu przyjęło się interpretować pojęcie innowacji w uję-ciu wąskim lub szerokim. W wąskim ujęuję-ciu innowacja jest po prostu wyna-lazkiem, który znajduje określone wykorzystanie, w szerszym ujęciu całym procesem zarządzania, obejmującym różnorodne czynności, prowadzące do tworzenia, rozwijania i wprowadzania nowych wartości w produktach lub nowych połączeń środków i zasobów, które są nowością dla tworzącej lub wprowadzającej je jednostki⁸. Pierwszy sposób podejścia do niniejszej pro-blematyki prezentuje Ch. Freeman, pisząc, że innowacja to pierwsze han-dlowe zastosowanie nowego produktu, procesu, systemu lub urządzenia⁹. Szerokie ujęcie w literaturze prezentuje natomiast definicja P. Kotlera, zgodnie, z którą innowacja odnosi się do każdego dobra, usługi lub pomy-słu, który jest postrzegany przez kogoś, jako nowy.¹⁰ W wąskim ujęciu ter-min ten należy, zatem odnosić wyłącznie do nowych rozwiązań technicz-nych albo technologicztechnicz-nych, natomiast w szerokim - za innowacje można uznać wszystkie zmiany uznane przez ludzi za nowość w stosunku do sta-nu poprzedniego, zarówno te dotyczące zjawisk kulturowych, wartości, oby-czajów, czy te właśnie dotyczące nowości technicznych i usprawnień orga-nizacyjnych¹¹.

Z przytoczonych definicji wynika, że w literaturze nie ma ustalonych jednolitych definicji pojęcia „innowacja”. Autorzy definiują innowację w sposób elastycznie dostosowany do interesującego ich obszaru badaw-czego. Jednak, przy wielu odmiennych stanowiskach, wspólną i niepodwa-żalną cechą wszystkich definicji jest zdanie, że innowacja dotyczy zmiany, z podkreśleniem faktu zastosowania zmiany w praktyce. W konsekwencji prowadzi to do odróżnienia innowacji od koncepcji, inwencji, czy tez idei, czyli nieurzeczywistnionej wizji nowego stanu rzeczy. Innowacja dotyczy wprowadzenia zmiany i jest nierozerwalnie z nią związana. Zasadniczo przyjmuje się też, że jest to zmiana postępowa, rozwojowa i powiązana

7 J. Kisielnicki, Innowacyjność gospodarki polskiej na tle wybranych krajów Unii Europejskiej I świata, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 281, Katowi-ce, 2016, s. 69.

8 P. Niedzielski, K. Rychlik, Innowacje i Kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006, s. 21.

9 M. Niklewicz-Pijaczyńska, M. Wachowska, Wiedza – kapitał ludzki – innowacje, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław 2012, s. 67.

10 Ph. Kotler, Marketing, Gebethner i Ska, Warszawa 1999, s. 322.

11 J. Penc, Innowacje i zmiany w firmie, Wyd. Placet, Warszawa 1999, s. 143.

z oceną pozytywną, czyli postrzeganą w kategoriach przynoszonych korzy-ści¹².

Podobnie jak istnieje wiele definicji innowacji, tak samo jest ich dużo klasyfikacji. W teorii do ich podziału stosuje się wiele kryteriów. Zależnie od dziedziny gospodarki, z której się wywodzą, bądź dziedziny działalności, której dotyczą, można je podzielić na cztery zasadnicze grupy¹³:

 innowacje funkcyjne – zaspokajające nowe, dotychczas nieujawnione potrzeby społeczne, a więc służące nowym funkcjom (wynalezienie tele-fonu, telewizji itp.),

 innowacje przedmiotowe – polegające na wprowadzeniu nowych przed-miotów (maszyn, przyrządów, wyrobów) w miejsce dotychczas użytko-wanych, ale znacznie lepiej spełniających zadania, dla których zostały wytworzone,

 innowacje procesowe – polegające na wprowadzeniu nowych metod wy-twarzania, usprawniających produkcję i czyniących ją tańszą, czy też przynoszących poprawę warunków pracy i jej środowiska,

 innowacje organizacyjne – polepszające organizację pracy i produkcji, poprawiające stan bezpieczeństwa i higieny pracy i ułatwiające człowie-kowi jej wykonanie.

Inne klasyfikacje innowacji, które są realizowane w praktyce działania przedsiębiorstw, to ze względu na¹⁴:

 skalę i znaczenie dla przedsiębiorstwa (innowacje strategiczne i opera-cyjne),

 oryginalność (innowacje oryginalne, imitujące),

 skalę wielkości (innowacje duże i małe),

 zakres oddziaływania i uzyskane efekty (innowacje produktowe i proce-sowe)

 sposób wdrażania (innowacje ewolucyjne i rewolucyjne).

Biorąc pod uwagę powyższe kryteria, opisywane w dalszej części arty-kułu innowacje wdrożone w przedsiębiorstwie produkcyjnym (tablica kon-troli produkcji oraz elektroniczny system zarządzania magazynem wy-robów gotowych) należą do innowacji organizacyjnych, małych. Zostały one wprowadzone, aby usprawnić kontrolę procesu produkcji oraz procesu magazynowania wyrobów gotowych. Znacząco poprawiły one warunki, spo-sób wykonywania pracy osobom obsługującym te procesy, poprawiły ko-munikację, a także zmniejszyły koszty.

12 M. Dołhasz, J. Fudaliński, M. Kosala, H. Smutek, Podstawy zarządzania. Koncepcje – stra-tegie – zastosowania, PWN, Warszawa 2009, s. 247.

13 A. Pomykalski, Innowacje, Politechnika Łódzka, Łódź 2001, s. 18.

14 M. Jakubiec, Działania innowacyjne czynnikiem rozwoju przedsiębiorstwa, [w:] Nauki o zarządzaniu 1(26), Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2016, s. 66.

2. T

W systemie produkcyjnym analizowanego przedsiębiorstwa produkcyj-nego nie ma miejsca na kompromis, jeśli chodzi o jakość oraz wydajność linii produkcyjnej. Pracownicy pracujący na linii produkcyjnej i wykrywają-cy jakiekolwiek problemy jakościowe, czy maszynowe mają obowiązek za-trzymania linii produkcyjnej, aby nie dopuścić do przedostania się niepra-widłowości do następnego procesu lub do klienta końcowego. W tym celu wykorzystuje się System Andon.

Tablica andon to proste, ale bardzo wyraźne oznaczenie stanu linii pro-dukcyjnych. System powiadamia osoby zarządzające działem, natychmiast po wykryciu przez pracownika usterki/problemu, wskazując konkretną lokalizację.

Tablica andon uruchamia sygnalizację świetlno-dźwiękową (rysunek 1).

Jest to sygnał przywoławczy dla pracownika pozaliniowego i osób zarządza-jących działem. Reagują oni na zaistniałą sytuację i uczestniczą w rozwią-zaniu problemu. Linia produkcyjna zostaje ponownie uruchomiona dopiero po zlikwidowaniu usterki/problemu.

Przy każdym stanowisku produkcyjnym pracownik ma do dyspozycji dwa przyciski. Jeden koloru żółtego, drugi koloru czerwonego. Jeżeli zau-waża problem, jest niepewny detali, które produkuje lub są jakieś opóźnie-nia w procesie – wciska żółty przycisk. Jeśli problem dotyczy bezpieczeń-stwa lub jakości – pracownik ma obowiązek wcisnąć czerwony przycisk.

Wciśnięcie przycisku przez pracownika uruchamia komunikację poprzez System Andon.

Rysunek 1. Tablica Andon Źródło: Opracowanie własne.

Dotychczas każdy problem (każde wciśnięcie przycisku na tablicy an-don) zapisywany był na papierowej karcie produkcyjnej. Zapisywano czas postoju oraz powód zatrzymania linii. Dane zbierane w ten sposób były nie-dokładne, orientacyjne. Na koniec zmiany osoba zarządzająca działem two-rzyła raport produkcyjny, w którym ujęte były problemy liniowe maszyno-we, problemy jakościowe oraz wyliczano wydajność linii produkcyjnej. Dane te były raportowane przełożonym wyższego szczebla.

Takie zarządzanie produkcją na podstawie papierowych kart produk-cyjnych, analizowanie procesów produkproduk-cyjnych, podnoszenie wydajności, czy rozwiązywanie problemów, wiązało się z generowaniem strat. W zależ-ności od wielkości obszaru produkcyjnego i ilości zmian produkcyjnych zużywano bardzo dużą ilość papieru, co miało ogromny wpływ na ochronę środowiska, wielkość odpadów papierowych, jak również na wzrost kosz-tów. Dodatkowo, osobom zarządzającym procesem produkcyjnym analiza takiej ilości dokumentów zajmowała dużo czasu, co było uznawane za ko-lejną stratę dla przedsiębiorstwa.

Zgodnie z założeniami systemu produkcyjnego badanego przedsiębior-stwa powyższe działania w ramach kontroli procesu produkcyjnego uzna-wane były za straty (strata czasu, strata papieru, niedokładność zapisów).

Aby zapobiec generowaniu strat wprowadzono w przedsiębiorstwie uspraw-nienie – innowację w kontroli procesu produkcyjnego.

Zastosowano elementy cyfryzacji i stworzono aplikację elektroniczną wspierającą zarządzanie produkcją. Stworzono szeroki dostęp do informacji, bazę do pracy zespołowej, do analizy i rozwiązywania problemów w procesie produkcyjnym. Wykorzystano cyfryzację do wdrożenia nowego sposobu analizy danych, aby poprawić kontrolę procesu, a w konsekwencji produk-tywność i zarządzanie procesem produkcyjnym.

Aplikacja dostała nazwę Tablica Kontroli Produkcji, w skrócie PCB (Production Control Board). Dostęp do aplikacji mają osoby odpowiedzialne za zarządzanie działem produkcyjnym.

W aplikacji zostały ujęte takie informacje jak (rysunek 2):

 stanowiska linii produkcyjnej,

 zmiana produkcyjna (poranna, czy popołudniowa),

 liczba przywołań (kolor żółty) na stanowiskach (szt),

 czas przywołań (kolor żółty) na stanowiskach (sek),

 liczba zatrzymań (kolor czerwony) na stanowiskach (szt),

 czas zatrzymań (kolor czerwony) na stanowiskach (sek),

 godzina wystąpienia przywołania lub zatrzymania,

 sandardowe, najczęściej pojawiające się opisy powodów zatrzymań linii.