O PIS METODY I ORGANIZACJA BADAŃ

Badania przeprowadzono we wrześniu 2017 roku w oparciu o analizę danych zastanych techniką desk research. Źródłem danych jest baza Euro-pejskiego Urzędu Statystycznego Eurostat, w sekcji dotyczącej Cyfrowej Gospodarki i Społeczeństwa (ang. Digital Economy & Society). Analizie pod-dano przedsiębiorstwa produkcyjne zatrudniające powyżej dziesięciu osób, zlokalizowane w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej, z wyłącze-niem Wielkiej Brytanii. Większość danych źródłowych jest właściwa dla 2016 roku, jedynie dane dotyczące wykorzystania systemów operacyjnych ERP i CRM były dostępne dla 2015 roku, a odnośnie do technologii RFID dla 2014 roku. W celach porównawczych, w opracowaniu wykorzystano także średnie dla ogółu przedsiębiorstw w UE-27, sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz dużych przedsiębiorstw.

W pierwszej kolejności, aby odpowiedzieć na zadane problemy badaw-cze, przeanalizowano istniejące narzędzia internetowe, opracowane przez Komisję Europejską, będące miarą postępu digitalizacji w europejskiej przestrzeni społecznej i gospodarczej. Pierwszym z nich jest wskaźnik go-spodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (ang. Digital Economy and So-ciety Index, w skrócie DESI), skomponowany z szeregu miar składowych, podzielonych na pięć kategorii: łączność, kapitał ludzki, użytkowanie Inter-netu, integracja technologii cyfrowych oraz cyfryzacja usług publicznych.

Pozwala on zmierzyć postęp cyfryzacji przedsiębiorstw, gospodarstw domo-wych i administracji oraz rozwój kompetencji cyfrodomo-wych ludności w po-szczególnych państwach członkowskich w celu ich monitorowania i porów-nania. Jedną z miar składowych DESI jest integracja technologii cyfrowych, która powstaje w oparciu o osiem parametrów podzielonych na dwie

kate-gorie: digitalizację przedsiębiorstw, na którą składają się: elektroniczna wymiana informacji (ERP), zastosowanie technologii RFID, używanie me-diów społecznościowych, e-fakturowanie i zakup, co najmniej średniozaa-wansowanych usług chmurowych; oraz handel elektroniczny w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, czyli: sprzedaż internetowa, obrót z e-handlu, sprzedaż internetowa za granicę. Wyniki DESI 2017 dla inte-gracji technologii cyfrowych prezentują się następująco:

Rysunek 4. Wyniki dla integracji technologii cyfrowych, DESI 2017

Źródło: DESI by Components: Integration of Digital Technology, Digital Scoreboard, [http://digital-agenda-data.eu/datasets/desi/visualizations] – 24.09.2017.

Poziom integracji technologii cyfrowych jest najwyższy w krajach skan-dynawskich (Danii, Finlandii i Szwecji) oraz Irlandii. Polska zajmuje nie-chlubne przedostatnie miejsce i od 2014 roku, kiedy po raz pierwszy wyniki zostały opublikowane, spadła o dwie pozycje, przy jednoczesnym wzroście zastosowania technologii cyfrowych we wszystkich krajach⁸.

Innym narzędziem, mierzącym poziom wykorzystania technologii cy-frowych i informatycznych w przedsiębiorstwach unijnych, jest wskaźnik nasilenia cyfryzacji (ang. Digital Intensity Index, w skrócie DII), skonstruo-wany w oparciu o dwanaście miar składowych i przyjmujący wartości w skali od 0 do 12: Internet używany przez min. 50% zatrudnionych w przedsiębiorstwie, dostęp do specjalistów z branży ICT, dostęp do szyb-kiego szerokopasmowego łącza internetowego (min. 30 Mb/s), mobilne

8 DESI by Components: Integration of Digital Technology, Digital Scoreboard, [http://digital-agenda-data.eu/datasets/desi/visualizations] – 24.09.2017.

urządzenia internetowe używane, przez co najmniej 20% zatrudnionych w przedsiębiorstwie, posiadanie oficjalnej strony internetowej, posiadanie oficjalnej strony internetowej o rozbudowanej funkcjonalności, wykorzysta-nie mediów społecznościowych, kupowawykorzysta-nie reklamy w Internecie, zakup zaawansowanych rozwiązań chmurowych, wysyłka faktur elektronicznych, obrót z handlu elektronicznego powyżej 1% obrotu ogółem, sprzedaż inter-netowa do klientów indywidualnych (B2C) powyżej 10% sprzedaży interne-towej ogółem.

Rysunek 5. Wskaźnik nasilenia cyfryzacji przedsiębiorstw (DII) za 2016 rok

Źródło: Digital Intensity Score for Enterprises, by Level of Digital Intensity, Digital Score-board, [http://digital-agenda-data.eu/datasets/digital_agenda_scoreboard_key _indicators/visualizations] – 24.09.2017.

Ponownie, najlepsze rezultaty osiągnęły kraje Półwyspu Skandynaw-skiego, odpowiednio: Dania, Finlandia i Szwecja, zaś wynik dla Polski jest istotnie niższy od średniej unijnej. Ponadto, omawiany wskaźnik pokazuje nierówności w poziomie cyfryzacji pomiędzy państwami Unii Europejskiej.

Zaawansowanymi liderami są kraje Europy Północnej i Zachodniej, zaś re-giony Europy Południowej oraz Środkowo-Wschodniej pozostają za nimi w tyle.

Pomimo wielu zalet, powyższe wskaźniki nie dają satysfakcjonującej odpowiedzi na postawione problemy badawcze, ponieważ ich konstrukcja tylko w części uwzględnia technologie cyfrowe konieczne dla rozwoju inteli-gentnego przemysłu, jak również w znacznym stopniu bierze pod uwagę wolumen i obroty ze sprzedaży internetowej. Dlatego podjęto próbę opraco-wania narzędzia, które nazwano wskaźnikiem cyfryzacji dla Przemysłu 4.0 (ang. Digitalization Index for Industry 4.0, w skrócie DII4.0), mierzącego

po-ziom cyfryzacji przedsiębiorstw produkcyjnych odpowiedni dla paradygma-tów Przemysłu 4.0. Wskaźnik ten powstał w oparciu o następujące parame-try, podzielone na cztery kategorie:

Tabela 2. Kategorie i parametry opisujące poziom cyfryzacji w perspektywie koncepcji Przemysłu 4.0

Kategoria Parametry

Komputeryzacja

 udział pracowników korzystających z kompute-ra z dostępem do Internetu w ogóle zatrudnio-nych w organizacji;

 udział pracowników wykorzystujących mobilne urządzenia internetowe w ogóle zatrudnionych w organizacji.

Łączność

 dostęp do Internetu;

 dostęp do szybkiego szerokopasmowego łącza internetowego (min. 30 Mb/s);

 zdalny dostęp pracowników do poczty elektro-nicznej, dokumentów i aplikacji;

 elektroniczna wymiana informacji w systemie klasy ERP;

 zakup co najmniej średniozaawansowanych usług chmurowych.

Dane cyfrowe

 analiza dużych zbiorów danych;

 wykorzystanie technologii RFID w działalności biznesowej.

Cyfrowa komunikacja z klien-tem

 posiadanie oficjalnej strony internetowej o roz-budowanej funkcjonalności;

 wykorzystanie mediów społecznościowych;

 oprogramowanie klasy CRM.

Źródło: Opracowanie własne.

W przeciwieństwie do wskaźników opracowanych przez Komisję Euro-pejską, pominięto aspekt dotyczący sprzedaży internetowej, ponieważ e-handel uważany jest za przejaw zastosowania Przemysłu 4.0, nie zaś ele-ment wyjściowy do transformacji⁹. Nie uwzględniono także parametru zwią-zanego z umiejętnościami cyfrowymi pracowników, ponieważ przygotowanie

9 J. Pieriegud, Cyfryzacja gospodarki i społeczeństwa – wymiar globalny, europejski i krajowy, [w] J. Gajewski, W. Paprocki, J. Pieriegud (red.) Cyfryzacja gospodarki i społeczeństwa – szanse i wyzwania dla sektorów infrastrukturalnych, Publikacja Europejskiego Kongresu Fi-nansowego, Gdańsk 2016, s. 13.

kompetencyjne sektora wytwórczego do zmian według koncepcji Przemysłu 4.0 jest przedmiotem odrębnego czynnika opisującego stan wyjściowy do transformacji. Natomiast każdemu z dwunastu miar składowych, odnoszą-cych się do wybranych technologii cyfrowych, przypisano wartości w prze-dziale od 0 do 1, w zależności od tego, jaki procent ogółu przedsiębiorstw lub zatrudnionych stosuje daną technologię. Najwyższa możliwa wartość wskaźnika (12) oznacza, że ogół przedsiębiorstw/zatrudnionych w danej jednostce terytorialnej stosuje wszystkie badane technologie cyfrowe. Po-ziom cyfryzacji dla Przemysłu 4.0 określony został w następujących prze-działach wartości:

Tabela 3. Skala wskaźnika cyfryzacji dla przemysłu 4.0 Poziom cyfryzacji dla Przemysłu 4.0 według wskaźnika

DII4.0

0 – 2,99 Bardzo niski

3 – 4,99 Niski

5 – 6,99 Umiarkowany

7 – 8,99 Wysoki

9 – 12 Bardzo wysoki

Źródło: Opracowanie własne.

Aby uwzględnić regionalne zróżnicowanie w poziomie cyfryzacji branży produkcyjnej w Unii Europejskiej, badane państwa członkowskie przypo-rządkowano do czterech grup, uwzględniających ich geograficzną i histo-ryczną przynależność:

1. Europa Północna (UE-N): Dania, Finlandia, Szwecja,

2. Europa Zachodnia (UE-W): Austria, Belgia, Francja, Niemcy, Irlan-dia, Luksemburg, HolanIrlan-dia,

3. Europa Środkowo-Wschodnia (UE-ME): Bułgaria, Czechy, Estonia, Węgry, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja,

4. Europa Południowa (UE-S): Cypr, Grecja, Włochy, Malta, Portugalia, Hiszpania, Słowenia, Chorwacja.