P RZEGLĄD BADAŃ W ZAKRESIE CYFRYZACJI

Obecnie coraz większy nacisk kładziony jest na cyfryzację wszelkich przejawów aktywności ludzkiej. Nie inaczej jest w przypadku szkoły, dlatego też prowadzone jest szereg badań w tym zakresie, które pozwalają ocenić, jak daleko proces cyfryzacji wszedł do szkół.

Według danych Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej Szkoły Głównej Handlowej z 2014 r., w polskich szkołach średnio na 200 uczniów przypadała jedna tablica multimedialna, podczas gdy w Unii Europejskiej (UE) stosunek ten wynosi 111 do 1. Podobnie wygląda sytuacja z rzutnika-mi multimedialnyrzutnika-mi: w Polsce na jeden rzutnik przypada 77 uczniów, zaś w UE jest to tylko 43 uczniów. Gorzej niż średnia unijna wypada także czę-stotliwość korzystania uczniów ze środowiska e-learningu – w Polsce taką działalność deklaruje tylko 29% uczniów, natomiast średnia unijna wynosi 61%. Niżej niż średnia europejska jest także częstotliwość korzystania przez nauczycieli z narzędzi i urządzeń elektronicznych – w Unii odsetek ten wy-nosi 29%, a w Polsce niecałe 25%. Ponadto z raportu wynika, iż biorąc pod uwagę wykorzystanie narzędzi cyfrowych w kształceniu polskie szkoły są na samym końcu. Częściej, niż w trakcie lekcji, nauczyciele korzystają z Inter-netu przygotowując zajęcia. Ponad połowa badanych dydaktyków (54%)

8 Sprawozdanie z realizacji Rządowego programu rozwijania kompetencji uczniów i nauczycieli w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych „Cyfrowa szkoła”, Mini-sterstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Ministerstwem Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2014, s. 9.

deklaruje, że tak robi. Ankietowani zaznaczyli, że najważniejszą barierą w ich pracy jest brak odpowiedniego sprzętu. W opiniach 61% responden-tów istotną barierą jest brak tablic interaktywnych w szkołach. Niemniej jednak prawie połowa nauczycieli przyznaje, że nie posiada odpowiednich kwalifikacji do obsługi sprzętu multimedialnego, a ponad 40% obawia się, że może ten sprzęt uszkodzić⁹.

Interesującymi badaniami są te przeprowadzone przez E. Baron-Polańczyk, która przebadała 1 160 nauczycieli pracujących na wszystkich etapach edukacji. Wskazuje ona, że o poziomie kompetencji informacyjnych nauczycieli w większości (81,6%) można powiedzieć średni (połowa badanej grupy) lub wysoki (prawie trzecia nauczycieli). Świadczyć to może o dość dobrym przygotowaniu nauczycieli do rozwiązywania zadań w zakresie wy-korzystywania informacji. A co za tym idzie są oni wystarczająco przygoto-wani do tego, aby stosować nowoczesne narzędzia w rozwiązyprzygoto-waniu prak-tycznych zadań informacyjnych obejmujących: poszukiwanie, porządkowa-nie, selekcjonowaporządkowa-nie, przechowywaporządkowa-nie, tworzenie i udostępnianie informacji cyfrowych. Ponadto badania te pokazały, że nauczyciele wykazują się dużą aktywnością oraz wykorzystują sprzęt teleinformatyczny, oprogramowanie, technologię internetową oraz multimedialne materiały dydaktyczne do reali-zacji celów i zadań edukacyjnych. Jednakże wskazują oni na pewne trud-ności i ograniczenia. Ponad połowa (58,5%) badanych chciałaby nieograni-czonego dostępu do szkolnej pracowni komputerowej, by móc realizować tam zajęcia ze swojego przedmiotu. Niestety ze względu na infrastrukturę teleinformatyczną szkoły nie jest to zawsze możliwe. Choćby ze względu na obłożenie pracowni komputerowej zajęciami z informatyki, czy zbyt małą liczbę komputerów. Przeszkodą mogą tu być także niedostateczny poziom wiadomości i umiejętności nauczycieli, a także głębokie ich przekonanie o braku konieczności stosowania TIK w nauczaniu konkretnej dziedziny lub też jej bezużyteczności¹⁰.

W pierwszej połowie 2013 roku Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli wspólnie ze Stowarzyszeniem „Miasta w Internecie” przeprowa-dziło badania w 32 szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Celem badania było określenie poziomu wykorzystania rozwiązań cyfrowych oraz kompetencji cyfrowych nauczycieli i ich wpływu na proces nauczania w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych województwa małopolskie-go¹¹.

Z badań tych wynika, że w kwestii częstotliwości wykorzystania TIK odpowiedzi były bardzo zróżnicowane. Niektórzy posługują się technologią na każdej lekcji, ale zdarzali się także nauczyciele, którzy przyznali, że ko-rzystają z nich nie więcej niż 1-2 razy w roku. Najczęściej pojawiającą się odpowiedzią było: raz w miesiącu. Ponadto badani najczęściej korzystają z narzędzi, które mają uatrakcyjnić przekazywanie wiedzy, natomiast

9 J. Janczyk, Wybrane..., op. cit., s. 87-88

10 Szerzej: E. Baron-Polańczyk, Nauczyciele wobec nowych trendów ICT (raport z badań), „Ruch Pedagogiczny”, 2015, nr 1, s. 83-85.

11 M. Jackowska (red.), Innowacyjne zastosowania rozwiązań i narzędzi cyfrowych w kształce-nie na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym w województwie małopolski. Raport z badań, Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”, Tarnów 2013, s. 5.

formy e-learningowe lub inne formy zaangażowania uczniów w aktywne zdobywanie wiedzy spotykane były stanowczo rzadziej. Do głównych pro-blemów z technologią należą trudności techniczne, takie jak: awarie sytemu (61%) oraz konfigurowanie wielu elementów sprzętu informatycznego w sprawnie działającą całość (53,9%). Poza tym, często wskazywano na problemy z łączami internetowymi lub ich brakiem, trudnościami organiza-cyjnymi związanymi z dostępem do sal wyposażonych w sprzęt pozwalający korzystać z TIK na lekcji oraz brakiem czasu na przyniesienie, rozstawienie i uruchomienie sprzętu, gdy nie jest on na stałe zamontowany w danej pra-cowni¹².

Badani nauczyciele wspominali również, że ze względu na obawę uszkodzenia wartościowego sprzętu, wolą sami go obsługiwać i nie dopusz-czają do niego uczniów. To powoduje, że niektórzy dydaktycy nawet spe-cjalnie zniechęcają uczniów do przynoszenia własnego sprzętu. Jednak mi-mo ich obaw, widzą oni korzyści płynące ze stosowania TIK w edukacji.

Zauważyli oni większe zaangażowanie i zainteresowanie uczniów lekcją za-wierającą elementy z wykorzystaniem nowych technologii. Dydaktycy uwa-żają, że TIK dają wiele możliwości prezentowania treści w sposób bardziej atrakcyjny i ciekawszy dla uczniów. Obawiają się oni jednak, że uczniowie odzwyczają się od pisania odręcznego i braku koncentracji na lekcji. Za taki stan rzeczy nauczyciele winią długie godziny spędzane przez uczniów przed komputerem. Niemniej jednak zdecydowana większość uważa, że korzyści płynące z TIK przewyższają negatywne efekty¹³.

Jak już wspomniano przeprowadzono w Polsce pilotażowy program

„Cyfrowa Szkoła”. W sprawozdaniu z realizacji tego programu określono problemy, jakie pojawiają się w sytuacji korzystanie TIK w procesie edukacji w opinii dyrektorów. Prawie 67% z nich uważa, że głównie są to problemy techniczne ze sprzętem lub/i oprogramowaniem, 50% wskazuje na brak dostatecznych kwalifikacji do obsługi sprzętu, prawie 46% uważa, że barie-rą jest strach nauczycieli przed odpowiedzialnością za sprzęt wysokiej war-tości, a także problemy z konfigurowaniem wielu elementów sprzętu infor-matycznego (42% wskazań). Oprócz tego wskazywali oni, że intensywne korzystanie z TIK może mieć zły wpływu na edukację uczniów oraz fakt, że nauczyciele odznaczają się niechęcią do zmian dotychczas wykorzystywa-nych i sprawdzowykorzystywa-nych metod pracy, brakiem pomysłów na wykorzystanie TIK w procesie nauczania, czy też poczuciem utraty kontroli nad sposobem spędzania czasu przez ucznia¹⁴.

Ważnymi wnioskami płynącymi ze wspomnianego raportu jest również częstotliwość wykorzystania sprzętu przez nauczycieli. Otóż 20,6% z nich wskazuje, że bardzo często wykorzystuje sprzęt cyfrowy, 30% deklaruje, że jest to od czasu do czasu, 30% twierdzi, że jest to sporadycznie i tylko 14,8% przyznaje, że raczej sprzęt nie był wykorzystywany do prowadzenia zajęć. Ponadto, jeżeli sprzęt był już wykorzystywany, to w 84,8% przypad-ków do pokazywanie prezentacji multimedialnych (prezentacja PowerPoint,

12 Ibidem, s. 74-79.

13 Ibidem, s. 79-82.

14 Sprawozdanie..., op. cit., s. 47.

pokazywanie filmów, czy schematów). 54,7% wykorzystywało sprzęt kompu-terowy do interaktywnej pracy na lekcjach np. poprzez wspólne rozwiązy-wanie zadań przez uczniów z użyciem komputera w trakcie lekcji. Poza tym, 28,7% dydaktyków przyznało, że wykorzystywało sprzęt także poza szkołą np. do kontaktu z uczniami po lekcjach, czy też do konsultacji. Biorąc pod uwagę przedmioty, na jakich najczęściej jest wykorzystywany sprzęt to do-minuje oczywiście informatyka i zajęcia komputerowe. Jednak zastanawia-jącym jest, że na tych przedmiotach tylko 30,4% nauczycieli wykorzystuje sprzęt bardzo często. Na drugim miejscu znalazły się języki obce (15,2%) – trudno jest wyobrazić sobie prowadzenie takiej lekcji bez odsłuchiwania nagrań. Na szarym końcu znalazła się matematyka tylko 4,3% badanych nauczycieli twierdzi, że często używa sprzętu na tym przedmiocie¹⁵.

Zaprezentowane badania to tylko wycinek, ale pokazuje, że te zagad-nienia są szczególnie istotne dla szerokiego grona odbiorców, od nauczycie-li, dyrektorów, uczniów po zarządzających oświatą i Ministerstwa: Cyfryza-cji i EdukaCyfryza-cji Narodowej.