Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

Innowacyjność nie dotyczy tylko dużych firm. Małe i średnie przedsiębior-stwa (MŚP)5 stanowią według P. Druckera „sól gospodarki rynkowej”, co oznacza,

3 A.I. Szymańska, Innowacyjność produktowa przedsiębiorstw produkcyjnych a preferencje

konsumen-tów [w:] Wpływ innowacyjności na rozwój przedsiębiorstw, red. Z. Zioło, T. Rachwał, Prace Komisji

Geografii Przemysłu nr 19, Kraków 2012.

4 M. Pieńkowska, Innowacyjność przedsiębiorstw przemysłowych, [w:] Raport o innowacyjności go-spodarki Polski w 2009 roku, red. T. Baczko, PAN, Warszawa 2010, s. 80.

5 Dla potrzeb niniejszego artykułu przyjęto definicję MŚP Komisji Europejskiej, według której przed-siębiorstwo średnie definiuje się jako przedprzed-siębiorstwo zatrudniające mniej niż 250 pracowników, którego roczny obrót roczny nie przekracza 50 mln EUR oraz/lub całkowity bilans roczny nie prze-kracza 43 mln EUR, małe definiuje się jako przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 50 pracow-ników, którego roczny obrót oraz/lub całkowity bilans roczny nie przekracza 10 mln EUR. Mi-kroprzedsiębiorstwo definiuje się jako przedsiębiorstwo zatrudniające mniej niż 10 pracowników, którego roczny obrót oraz/lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 mln EUR. - Rozporządze-nie Komisji Europejskiej nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 roku http://ec.europa.eu/enterprise/ policies/sme/files/sme_definition/sme_user_guide_pl.pdf [07.04.2015].

10. Grupy zakupowe jako innowacja organizacyjna w działalności małych i średnich... że ich siła rynkowa ma wyjątkowy potencjał6. W przedsiębiorstwach tych w więk-szym stopniu innowacje opierają się na nieformalnych, a więc trudno mierzalnych, działaniach badawczo-rozwojowych i rzadziej korzystają z zewnętrznych źródeł wiedzy (usług doradczych oraz licencji) niż ich większe odpowiedniki. Zjawisko to odzwierciedla mniejszą zdolność MŚP do absorpcji wiedzy zewnętrznej. Tym niemniej przedsiębiorstwa z tego sektora wprowadzają innowacje i wykorzystują je jako element zdobywania oraz utrzymywania swojej pozycji na rynku7. Raport Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową Lewiatan podaje, iż MŚP są jednak mniej efektywne niż firmy duże: jedna osoba pracująca w sektorze dużych przed-siębiorstw wytwarza ponad dwa razy więcej wartości dodanej niż jedna osoba w sektorze firm MŚP8. Im mniejsza firma, tym ta relacja jest mniej korzystna. Cha-rakteryzują się one też znacznie słabszą kondycją ekonomiczno-finansową w po-równaniu do dużych przedsiębiorstw. Świadczy o tym np. wartość nakładów inwe-stycyjnych przypadających na jednego zatrudnionego. Ze względu na ograniczenia finansowe nie prowadzą one badań naukowych na szeroką skalę. Ich działalność innowacyjna związana jest w większym stopniu z aktualnymi potrzebami rynku, potencjalnych klientów i użytkowników. Organizacje te również silniej niż więk-sze przedsiębiorstwa odczuwają bariery związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Dlatego też zwiększenie stopnia innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw stanowi konieczny warunek ich konkurencyjności i utrzymania dobrej pozycji rynkowej9. Potwierdzają tę tendencję badania przeprowadzone w ramach Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego, które wskazują, że MŚP deklarują duże zainteresowanie wdrażaniem innowacji (83% ankietowanych przedsiębiorstw – wykres 1). Niestety nieco gorzej wypada skala tych innowacji, które w większości przypadków (ponad 50%) były nowością jedynie w skali firmy, a nie rynku lokalnego czy krajowego (wykres 2). Innowatorem w skali rynku lo-kalnego była zaledwie co czwarta badana firma, a w skali krajowej – niespełna co piąta. Warto również zauważyć, że były to jedynie deklaracje, więc w rzeczywisto-ści odsetek firm wprowadzających innowacje w skali lokalnej czy krajowej mógł być jeszcze mniejszy10.

Wdrażanie innowacji w MŚP nie jest łatwe z wielu powodów, główne bariery to: • ograniczone zasoby (m.in. finansowe),

• niski poziom profesjonalizmu w zarządzaniu innowacjami, • brak zorientowania strategicznego,

6 P. Drucker, Myśli przewodnie Druckera, MT Biznes, Warszawa 2002, s. 475.

7 M. Zięba, P. Oster, Innowacyjność w małych i średnich przedsiębiorstwach, „E-mentor” nr 3 (40), 2011, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/40/id/839 [20.04.2016].

8 B. Wyżnikiewicz, Polskie MŚP na drodze ku nowoczesności, Instytut Badań nad Gospodarką Ryn-kową, 2013, s. 12.

9 A. Stabryła, T. Małkus, Strategie rozwoju organizacji, Encyklopedia Zarządzania, Kraków 2012, s. 11.

Wykres 1. Zainteresowanie wdrażaniem innowacji wśród pomorskich MŚP (n=982)

Źródło: P. Dominiak, J. Wasilczuk, N. Daszkiewicz, K. Zięba, A. Sobiechowska-Ziegert, Raport

2010 - Sektor Małych i Średnich Przedsiębiorstw na Pomorzu w warunkach pogorszenia koniunk-tury, Raport z badania MŚP w ramach Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego III, Agencja

Rozwoju Pomorza, Szczecin 2010.

Wykres 2. Deklaratywne nowatorstwo wprowadzanej innowacji (n=814)

10. Grupy zakupowe jako innowacja organizacyjna w działalności małych i średnich... • brak umiejętności opracowania planu wdrożenia innowacji ze względu na

nad-miar codziennych obowiązków przy ograniczonych zasobach ludzkich, • brak kompetencji w zakresie innowacji w swoich strukturach,

• zależność od pracy poszczególnych pracowników11.

Ogólnie rzecz ujmując, problemy z wdrażaniem innowacji w MŚP wynikają często z faktu posiadania ograniczonych zasobów, tych materialnych i niemate-rialnych. Poszukiwanie oszczędności krępuje często innowacyjność tych przed-siębiorstw w różny sposób i w różnych obszarach. Jednym z takich obszarów są koszty działalności. Firmy poszukują oszczędności w minimalizacji wydatków. Najatrakcyjniejszą drogą obniżania kosztów firmy jest poszukiwanie oszczędności w zakupach, gdyż jest to zwykle największa lub jedna z dwóch największych grup wydatków, więc ich redukcja o niewielki procent przynosi zauważalne efekty finan-sowe. Duże firmy wykorzystują w tym celu sourcing strategiczny. Małe natomiast poszukują rozwiązań mogących ich wspomóc w uzyskaniu zdolności konkurowa-nia z dużymi podmiotami. Innowacyjnym rozwiązaniem w obu tych przypadkach są grupy zakupowe. Celem ich działalności jest wykorzystanie efektu skali w ne-gocjowaniu cen zakupu np. danych surowców, paliwa czy energii. Uczestnictwo w grupach zakupowych pozwala wzmocnić pozycję negocjacyjną wobec dostaw-ców i dzięki temu uzyskać korzystniejsze warunki współpracy, a w konsekwencji obniżyć poziom kosztów firmy. W polskiej gospodarce grupy zakupowe są nowym rozwiązaniem, stanowiącym jedną z możliwych form kooperacji przedsiębiorstw. Pojawienie się tej nowej struktury wywołuje jednak w firmie zmianę, często zna-czącą w procesach przedsiębiorstwa i sposobie zarządzania. Ta innowacja korzyst-na w wymiarze fikorzyst-nansowym spotyka się z barierą po stronie decydentów MŚP wy-nikającą z ich zachowawczych postaw. Podjęcie decyzji utrudnia przedsiębiorcom też brak informacji czy edukacji w zakresie działania grup zakupowych i ograni-czone doświadczenia polskie w zarządzaniu takimi strukturami.

10.3. Grupy zakupowe jako innowacyjne rozwiązanie dla małych