Studia Prawnoustrojowe 11 UWM
2010
Uchwalona 16 maja 1814 r. przez Zgromadzenie Konstytucyjne w miej-scowoci Eidsvoll Konstytucja Królestwa Norwegii powo³ywa³a do ¿ycia Try-buna³ Stanu (Riksretten). Pocz¹tkowo jego g³ównym zadaniem by³o egzekwo-wanie odpowiedzialnoci karnej cz³onków Rady Pañstwa, sêdziów S¹du Najwy¿szego oraz cz³onków norweskiego parlamentu Stortingu1. Odpowie-dzialnoæ karna dotyczy³a czynów przestêpczych pope³nionych podczas spra-wowania urzêdu przez najwy¿szych urzêdników pañstwowych. Podstawê prawn¹ dzia³alnoci Trybuna³u Królestwa wprowadzi³a konstytucja (§ 86, 87), jednak¿e poprawka konstytucyjna z 30 marca 2007 r. zmieni³a brzmienie art.
86: Trybuna³ Królestwa s¹dzi w pierwszej, a zarazem ostatniej instancji w sprawach, w których parlament wnosi oskar¿enie przeciw cz³onkom rz¹du i parlamentu oraz przeciw sêdziom S¹du Najwy¿szego za karalne albo inne niezgodne z prawem czyny, gdy naruszaj¹ oni ich konstytucyjne obowi¹zki2. W sk³ad Trybuna³u Królestwa wchodzili pocz¹tkowo deputowani Lagtingu oraz cz³onkowie S¹du Najwy¿szego3, a jego przewodnicz¹cym by³ prezydent
1 W norweskiej praktyce ustrojowej, jak równie¿ w jêzyku potocznym termin Statsrådet (Rada Pañstwa) rozumie siê jako: rz¹d, rada ministrów. Synonimicznie u¿ywa siê równie¿
terminu regjering (rz¹d). Natomiast termin Statsråd rozumieæ nale¿y jako: minister, cz³onek rz¹du, cz³onek Rady Pañstwa.
2 Do tego czasu, tj. do 2007 r., obowi¹zywa³ zapis art. 86 Konstytucji Królestwa Norwegii stanowi¹cy, ¿e Trybuna³ Królestwa s¹dzi w pierwszej, a zarazem ostatniej instancji w spra-wach, w których parlament wnosi oskar¿enie przeciw cz³onkom rz¹du i parlamentu oraz prze-ciw sêdziom S¹du Najwy¿szego jako takim czyli jako urzêdnikom najwy¿szych organów pañstwowych, a nie jako osobom prywatnym.
3 Parlament Królestwa Norwegii (Storting) to zmodyfikowany parlament jednoizbowy, sk³adaj¹cy siê z dwóch czêci: Lagtingu (42 deputowanych) i Odelstingu (127 deputowanych).
W procesie ustawodawczym Lagting pe³ni funkcjê izby wy¿szej. Zarówno w procesie ustawo-dawczym, jak i podczas wybierania sêdziów Trybuna³u Królestwa sporód cz³onków Lagtingu parlament obraduje w niepe³nym sk³adzie, zachowuj¹c podzia³ na dwie czêci. Natomiast w trybie in pleno podejmuje decyzje odnosz¹ce siê do uchwa³y bud¿etowej, akcesu do organizacji miêdzynarodowych, nak³adania op³at, ce³ i podatków oraz nowelizacji konstytucji. Uchwa³y
Lagtingu. Trybuna³ rozpoznawa³ dan¹ sprawê w sk³adzie co najmniej 15 cz³onków, z czego 5 by³o sêdziami S¹du Najwy¿szego, a 10 deputowany-mi Lagtingu (§ 87). Rozwi¹zanie to deputowany-mia³o stanowiæ niejako gwarancjê po³¹-czenia jurydycznej wiedzy z politycznym dowiadczeniem4. Jednak¿e 20 lute-go 2007 r. ustawodawca norweski zmieni³ postanowienie art. 87 ustawy zasadniczej. Nowelizacja ta dotyczy³a liczby cz³onków sk³adu orzekaj¹cego Trybuna³u Królestwa. Liczbê tê zmniejszono do 11 osób, z czego 5 to sêdzio-wie S¹du Najwy¿szego (z najd³u¿szym sta¿em), a reszta to cz³onkosêdzio-wie Komi-sji Trybuna³u Królestwa wybieranej przez parlament Storting5. Cz³onkiem Komisji Trybuna³u Królestwa nie mo¿e byæ deputowany ani cz³onek rz¹du.
Wczeniej, tj. do 2007 r., decyzje o wniesieniu oskar¿enia podejmowane by³y na posiedzeniach wiêkszoci¹ g³osów, za wnioskodawc¹ by³a Komisja Proto-ko³ów (Protokollkomiteen). Organem wnosz¹cym oskar¿enie przeciwko kon-kretnym osobom by³ Odelsting. Na skutek nowelizacji wprowadzonej w 2007 r.
organem wnosz¹cym oskar¿enie jest obecnie parlament. G³osowanie o posta-wieniu przed Trybuna³em Królestwa odbywa siê na obradach plenum i prze-prowadza siê je w trybie zwyk³ej wiêkszoci6. Wedle nowej regulacji przewod-nicz¹cym Trybuna³u Królestwa (Riksrettens president) jest sêdzia przewodni-cz¹cy sk³adu sêdziowskiego w S¹dzie Najwy¿szym (Høyesterettsjustitiarius).
Parlamentowi powierza za ustawodawca rolê oskar¿yciela oraz cia³a wno-sz¹cego oskar¿enie do Trybuna³u. Organem rozpatruj¹cym zasadnoæ
oskar-¿enia, jak i równie¿ zasadnoæ wniesienia oskar¿enia do Trybuna³u jest Ko-misja Odpowiedzialnoci Parlamentarnej (Stortingets ansvarskommisjon)7. Wspomniana nowelizacja zast¹pi³a Komisjê Protoko³ów (Protokollkomiteen) Parlamentarn¹ Komisj¹ Kontroli i Kontroli Konstytucyjnoci (Stortingets kon-troll- og konstitusjonskomité), która jest organem pomocniczym Trybuna³u8.
podjête przez po³¹czone obie izby Stortingu nosz¹ ogóln¹ nazwê Stortingets plenarvedtak (parla-mentarne uchwa³y plenarne). Ca³oci¹ prac parlamentu norweskiego kieruje Prezydium, na którego czele stoi Prezydent Parlamentu. Zarówno Lagting, jak i Odelsting posiadaj¹ w³asne gremia kierownicze.
4 J. Andenæs, Statsforfatningen i Norge, Oslo 1997, s. 171.
5 Cz³onkowie Komisji Trybuna³u Królestwa (Riksrettsutvalg) wybierani s¹ przez parla-ment na 6-letni¹ kadencjê.
6 K. Lilleholt, Oversikt over Norges rett, Oslo 2009, s. 78
7 Komisja Odpowiedzialnoci Parlamentarnej (Stortingets ansvarskommisjon) jest nieza-le¿nym organem powo³ywanym przez parlament. Sk³ada siê z 5 cz³onków wybieranych na 7-letnie kadencje. G³ównym zadaniem komisji jest rozpatrywanie spraw dotycz¹cych odpowie-dzialnoci konstytucyjnej oraz zasadnoci oskar¿enia urzêdnika pañstwowego. Komisja rozstrzyga o zasadnoci rozpoczêcia procedury wniesienia oskar¿enia do Trybuna³u Królestwa przeciwko urzêdnikowi pañstwowemu.
8 Komisja Kontroli i Kontroli Konstytucyjnoci (Stortingets kontroll- og konstitusjonsko-mité) jest parlamentarn¹ komisj¹ specjaln¹, zajmuj¹c¹ siê kwesti¹ konstytucyjnoci oraz kon-trol¹ m.in.: protoko³ów rz¹dowych, rz¹dowych nominacji urzêdniczych oraz rocznego sprawoz-dania rz¹du dotycz¹cego wdra¿ania uchwa³ parlamentarnych.
103
Instytucja Trybuna³u Królestwa (Riksretten) w norweskiej praktyce...
1. Odpowiedzialnoæ karna przed Trybuna³em Królestwa Kwestiê odpowiedzialnoci karnej przed Trybuna³em Królestwa reguluje ustawa o odpowiedzialnoci za czyny przestêpcze z oskar¿enia Trybuna³u Królestwa (Lov om ansvar for handlinger som påtales ved Riksrett)9. Je¿eli ustawa nie stanowi inaczej, to przepisy karne oraz przepisy o zadoæuczynie-niu stosuje siê uzupe³niaj¹co. Przedmiotem odpowiedzialnoci karnej przed Trybuna³em s¹ czyny przestêpcze oraz naruszenie konstytucyjnych obowi¹z-ków. Równie¿ czyny pope³nione nieumylnie stanowi¹ podstawê wniesienia oskar¿enia10.
Ustawodawca przewiduje karê grzywny b¹d karê do piêciu lat wiêzienia dla cz³onka Rady Pañstwa (Statsrådet), który poprzez dzia³anie b¹d zanie-chanie:
spowoduje, ¿e zostanie podjêta decyzja bez wymaganej zgody parla-mentu,
spowoduje, ¿e decyzja parlamentu nie zostanie wprowadzona w ¿ycie b¹d podjête dzia³anie nie bêdzie w zgodzie z postanowieniem parlamentu,
spowoduje, ¿e protoko³y, dokumenty albo zeznania, które powinny byæ ujawnione parlamentowi, zostan¹ zatajone,
spowoduje, ¿e rozliczenia finansowe pañstwa nie zostan¹ przed³o¿one Najwy¿szej Izbie Kontroli11.
Równie¿ sankcj¹ 5 lat pozbawienia wolnoci b¹d kar¹ grzywny zagro¿o-ne jest zatajenie albo podanie niew³aciwych informacji dla wyjanienia sprawy maj¹cej du¿e znaczenie. Cz³onek Rady Pañstwa (rz¹du) ponosi rów-nie¿ odpowiedzialnoæ do 5 lat pozbawienia wolnoci, jeli nie dope³ni obo-wi¹zku sk³adania wyjanieñ przed parlamentem. Dzia³anie cz³onka Rady Pañstwa, które przyczynia siê do niezgodnego z przeznaczeniem wykorzysta-nia w³asnoci pañstwowej, zagro¿one jest kar¹ do 2 lat pozbawiewykorzysta-nia wolnoci (§ 10). Natomiast art. 11 stanowi, ¿e ka¿de dzia³anie cz³onka rz¹du, które nie jest penalizowane w niniejszej ustawie, polegaj¹ce na dzia³aniu b¹d zanie-chaniu, naruszaj¹ce postanowienia konstytucji oraz innych ustaw, zagro¿one jest kar¹ pozbawienia wolnoci do lat 10. Umylne niestawienie siê na obra-dy parlamentu przez deputowanego bez uzasadnionego powodu karane jest kar¹ grzywny (§ 4). Równie¿ naruszenie regulaminu obrad parlamentu (Stor-tingets forretningsorden) zagro¿one jest kar¹ grzywny. Czyny przestêpcze
9 LOV 1932-02-05 nr 01: Lov om ansvar for handlinger som påtales ved Riksrett.
10 Ustawa nie wprowadza rozró¿nienia ze wzglêdu na umylnoæ i nieumylnoæ pope³nie-nia czynu przestêpczego. Jej postanowiepope³nie-nia stosuje siê zarówno do czynów pope³nionych umyl-nie, jak i nieumylnie (§ 4).
11 Omawiana tutaj ustawa zosta³a uchwalona w 1932 r. i pomimo licznych nowelizacji zawiera nadal archaiczne nazewnictwo. W art. 8 lit. c ustawodawca wymienia instytucjê Stat-srevisjonen (pañstwowa izba kontroli), która na mocy uchwa³y parlamentu z 4 marca 1938 r.
zmieni³a nazwê na Riksrevisjonen odpowiednik polskiej Najwy¿szej Izby Kontroli.
wymienione w art. 121 ustawy o prawie karnym materialnym (Almindelig borgerlig Straffelov Straffeloven) zagro¿one s¹ kar¹ pozbawienia wolnoci do lat 512. Cz³onkowi rz¹du, który nie sk³ada dymisji po udzieleniu przez parlament wotum nieufnoci wobec niego b¹d wobec ca³ego rz¹du, grozi kara pozbawienia wolnoci do lat 10 lub kara pozbawienia sprawowanego urzêdu, lub kara grzywny13. W taki sam sposób karany jest minister (cz³o-nek Rady Pañstwa) przekraczaj¹cy swoje uprawnienia w zwi¹zku z pe³nie-niem urzêdu14.
Ustawodawca przewiduje karê grzywny, odpowiedzialnoæ finansow¹ b¹d karê do 10 lat pozbawienia wolnoci dla sêdziego S¹du Najwy¿szego, który:
udzieli wskazówek, informacji osobie, która jest stron¹ w sprawie to-cz¹cej siê przez S¹dem Najwy¿szym,
dopuci siê naruszenia postanowieñ ustawy zasadniczej poprzez spo-rz¹dzon¹ opiniê b¹d propozycjê,
dopuci siê podczas pe³nienia urzêdu poprzez dzia³anie b¹d zaniecha-nie naruszenia postanowieñ ustawy zasadniczej b¹d innych ustaw.
Regulacja ta dotyczy równie¿ cz³onków S¹du Najwy¿szego bêd¹cych jed-noczenie cz³onkami Trybuna³u Królestwa (§ 17). Za ka¿de przestêpstwo Trybuna³ mo¿e orzec karê utraty pe³nionego urzêdu jako karê uzupe³niaj¹c¹ (§ 3). Jako karê dodatkow¹ mo¿e te¿ orzec karê utraty prawa wyborczego oraz karê utraty prawa do pe³nienia funkcji w organach i instytucjach pañ-stwowych na czas okrelony przez Trybuna³. W kwestii terminów przedawnieñ ustawodawca odsy³a do postanowieñ ustawy o prawie karnym materialnym (Almindelig borgerlig Straffelov Straffeloven)15. Bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany w chwili podjêcia decyzji o postawieniu oskar¿enia b¹d
w chwili podjêcia decyzji o przeprowadzeniu dochodzenia celem wyjanienia sprawy. W takim wypadku decyzja o postawieniu oskar¿enia musi zapaæ w terminie jednego roku od chwili wszczêcia dochodzenia (§ 5 ust. 2).
12 Art. 121 norweskiej ustawy karnej (Almindelig borgerlig Straffelov Straffeloven) wy-mienia przestêpstwo naruszenia obowi¹zku dochowania tajemnicy s³u¿bowej pope³nione umyl-nie b¹d umyl-nieumylumyl-nie.
13 Art. 15 ustawy o odpowiedzialnoci za czyny przestêpcze z oskar¿enia Trybuna³u Króle-stwa (Lov om ansvar for handlinger som påtales ved Riksrett) wymienia wniosek o dymisjê cz³onka rz¹du w przypadkach wymienionych w art. 15 ust. 1 Konstytucji Królestwa Norwegii.
14 Art. 15 ust. 3 Konstytucji Królestwa Norwegii stanowi: gdy parlament podj¹³ decyzjê o udzieleniu wotum nieufnoci wobec rz¹du, podejmowane mog¹ byæ jedynie takie czynnoci, które s¹ nieodzowne w prawid³owym wykonywaniu urzêdu. Zgodnie z poprawk¹ konstytucyjn¹ nr 364 z 30 marca 2007 r. rz¹d, wobec którego wyra¿one zosta³o wotum nieufnoci, zobowi¹zany jest ust¹piæ.
15 Art. 5 ust. 1 ustawy o odpowiedzialnoci za czyny przestêpcze z oskar¿enia Trybuna³u Królestwa (Lov om ansvar for handlinger som påtales ved Riksrett) stanowi, ¿e w zakresie terminów przedawnieñ zastosowanie maj¹ przepisy szóstego rozdzia³u Almindelig borgerlig Straffelov Straffeloven.
105
Instytucja Trybuna³u Królestwa (Riksretten) w norweskiej praktyce...
2. Procedura postêpowania przed Trybuna³em Królestwa Zgodnie z postanowieniem art. 1 ustawy o postêpowaniu s¹dowym przed Trybuna³em Królestwa (Lov om rettergangsmåten i riksrettssaker)16, postêpo-wanie przed Trybuna³em jest jawne, jednak¿e rozprawy mog¹ odbywaæ siê z wy³¹czeniem jawnoci ze wzglêdu na szczególne okolicznoci tego wymaga-j¹ce17. Sama rozprawa o wy³¹czenie jawnoci postêpowania przed
Trybuna-³em jest niejawna.
Rozprawy przed Trybuna³em Królestwa maj¹ formê ustn¹ (§ 2). Podczas rozprawy sporz¹dzany jest protokó³ s¹dowy, zatwierdzany przez prezydenta parlamentu. Do protoko³u wpisywane s¹ zeznania i wyjanienia oskar¿onego, obrony, wiadków oraz bieg³ych w zakresie wyznaczonym przez Trybuna³.
Istnieje mo¿liwoæ wydania przez Trybuna³ decyzji o rezygnacji z protoko³o-wania i zast¹pienia tej czynnoci technik¹ elektroniczn¹. Zapis przebiegu rozprawy dokonany w ten sposób mo¿e zostaæ decyzj¹ Trybuna³u upublicz-niony (§ 2). Rozprawy przed Trybuna³em Królestwa odbywaj¹ siê w S¹dzie Najwy¿szym. Jeli jednak zachodzi uzasadniona potrzeba zmiany miejsca pierwszej rozprawy, decyzje w tej sprawie podejmuje przewodnicz¹cy Trybu-na³u. Decyzje o zmianie miejsca rozprawy kolejnej podejmuje Trybuna³ w pe³nym sk³adzie (§ 3).
Jeli przewodnicz¹cy Trybuna³u zostanie uznany za niezdolnego do dal-szego przewodniczenia ze wzglêdu na brak bezstronnoci, jego miejsce zaj-muje najstarszy sêdzia S¹du Najwy¿szego. Równie¿ w przypadku, gdy wobec innego cz³onka Trybuna³u Królestwa zajdzie uzasadnione podejrzenie co do jego bezstronnoci b¹d jest on nieobecny, na jego miejsce wchodzi cz³onek Komisji Trybuna³u Królestwa (en av Riksrettsutvalgets valgte). W przypadku, gdy jeden z sêdziów Trybuna³u by³ nieobecny podczas jednej lub kilku rozpraw, mo¿e on zostaæ usuniêty ze stanowiska sêdziego Trybuna³u. Sêdzia ten nie bierze wówczas udzia³u w posiedzeniu, na którym podejmowana jest decyzja o jego odsuniêciu (§ 7).
Kwestiê niestawiennictwa oskar¿onego przed Trybuna³em reguluje art. 8 omawianej ustawy stanowi¹c, ¿e oskar¿ony wzywany jest do stawiennictwa osobistego przed Trybuna³em, jednak¿e jego nieobecnoæ nie wstrzymuje po-stêpowania, chyba ¿e jego nieobecnoæ jest usprawiedliwiona i Trybuna³ uzna, ¿e jego obecnoæ jest nieodzowna ze wzglêdu na z³o¿enie zeznañ w danej sprawie.
16 LOV 1932-02-05 nr 02: termin riksrettssak oznacza postêpowanie przed Trybuna³em Królestwa (postawienie w stan oskar¿enia o pope³nienie przestêpstwa w czasie pe³nienia funk-cji publicznej najwy¿szych urzêdników pañstwowych) M. J. Filipek, S³ownik terminologii prawniczej norwesko-polski, polsko-norweski, Warszawa 2010, s. 116.
17 Ustawodawca norweski wymienia tu wzgl¹d na stosunki z innym pañstwem (forhold til en fremmed makt).
Postêpowanie dowodowe przeprowadza siê bezporednio przed
Trybuna-³em, który mo¿e zarz¹dziæ przeprowadzenie postêpowania dowodowego we w³aciwym s¹dzie rejonowym (tingretten)18. Na decyzjê s¹du rejonowego wnosi siê apelacjê do Trybuna³u Królestwa19.
Jeli Trybuna³ uzna za celowe, wiadkowie sk³adaj¹cy zeznania mog¹ zostaæ przes³uchani przez komisjê utworzon¹ z trzech cz³onków Trybuna³u, z czego jeden jest sêdzi¹ S¹du Najwy¿szego i pe³ni funkcjê przewodnicz¹cego komisji. Zeznania i wyjania wiadków z³o¿one przed komisj¹ s¹ czytane na g³os na posiedzeniu pe³nego sk³adu Trybuna³u, natomiast dowody pisemne w formie dokumentów przedk³adane podczas postêpowania dowodowego s¹ odczytywane podczas rozprawy w zakresie, w jakim Trybuna³ uzna to za celowe i nieodzowne (§ 7 ust. 4).
Ka¿dy obywatel Królestwa Norwegii, jak równie¿ osoba przebywaj¹ca na terenie pañstwa w przypadku wezwania w roli wiadka ma obowi¹zek sta-wienia siê przed Trybuna³em. Uregulowanie to dotyczy równie¿ bieg³ych s¹dowych (§ 10 ust. 1). Trybuna³ podejmuje decyzje w sprawie zeznañ mog¹-cych mieæ znaczenie dla bezpieczeñstwa kraju i stosunków z obcym pañ-stwem, podejmuje równie¿ decyzjê o zdjêciu ze wiadka sk³adaj¹cego zezna-nia obowi¹zku dochowazezna-nia tajemnicy s³u¿bowej. Przepisy o obowi¹zku z³o¿enia zeznañ, obowi¹zku sporz¹dzenia opinii przez bieg³ego, jak równie¿
o przes³uchiwaniu wiadków, bieg³ych znajduj¹ odpowiednio zastosowanie20. Jednoczenie wiadkowie zachowuj¹ prawo do zadoæuczynienia zgodnie z przepisami ogólnymi, za Trybuna³ mo¿e zas¹dziæ zadoæuczynienie wy¿sze ni¿ przewidziane ustawowo. Zadoæuczynienie dla bieg³ych ustala Trybuna³, a wiadczenie wype³nia Skarb Pañstwa (§ 10 ust. 3).
Kwestiê zas¹dzenia kary na mocy wyroku ustawodawca rozwi¹za³ w nastêpuj¹cy sposób: aby zas¹dziæ karê na mocy wyroku Trybuna³u, wiêk-szoæ sk³adu orzekaj¹cego musi g³osowaæ za skazaniem oskar¿onego. W przy-padku, gdy zachodzi równowaga g³osów, decyduj¹ce znaczenie ma g³os prze-wodnicz¹cego Trybuna³u21. Ka¿dy cz³onek Trybuna³u mo¿e za¿¹daæ poddania decyzji pod ponowne obrady b¹d pod g³osowanie (§ 11 ust. 2).
W chwili podjêcia decyzji o postawieniu w stan oskar¿enia parlament wybiera jednego lub kilku oskar¿ycieli, a przewodnicz¹cy parlamentu
przesy-³a postanowienie o postawieniu w stan oskar¿enia rz¹dowi oraz prezesowi S¹du Najwy¿szego, który jednoczenie piastuje stanowisko przewodnicz¹cego
18 W norweskiej strukturze s¹downictwa tingrett jest s¹dem pierwszej instancji, dlatego wydaje siê byæ zasadne u¿ycie polskiego ekwiwalentu s¹d rejonowy.
19 Jest to sytuacja szczególna, bowiem w postêpowaniu s¹dowym w sprawach zarówno karnych, jak i cywilnych apelacjê od wyroku s¹du rejonowego (tingretten) jako s¹du pierwszej instancji wnosi siê do s¹du okrêgowego (lagmannsretten).
20 Przepisy te zawarte s¹ w ustawie o mediacji i postêpowaniu w sprawach cywilnych (Lov om mekling og rettergang i sivile tvister, tvisteloven).
21 Art. 11 ust. 1 ustawy o postêpowaniu s¹dowym przed Trybuna³em Królestwa (Lov om rettergangsmåten i riksrettssaker).
107
Instytucja Trybuna³u Królestwa (Riksretten) w norweskiej praktyce...
Trybuna³u. Parlament wysy³a równie¿ kopiê aktu oskar¿enia do prezesa S¹du Najwy¿szego. Oskar¿ony osobicie wyznacza obroñcê (§ 15).
Ustawodawca norweski kwestiê kontroli zasadnoci wszczynania postê-powania przed Trybuna³em powierza Komisji Odpowiedzialnoci Parlamen-tarnej (Stortingets ansvarskommisjon). Komisja ta wydaje opiniê na temat podstawy prawnej egzekwowania odpowiedzialnoci konstytucyjnej, przeka-zuj¹c raport do parlamentu. Komisja ta, podobnie jak policja i prokuratura, mo¿e wszcz¹æ dochodzenie b¹d ledztwo w badanej sprawie (§ 33).
W swej d³ugiej historii Trybuna³ Królestwa omiokrotnie wszczyna³ po-stêpowanie. Za ka¿dym razem oskar¿onym by³ cz³onek rz¹du. Procesy przed Trybuna³em odbywa³y siê kolejno w latach: 18141816 (sprawa ministra Frederika Gottschalk von Haxthausena), 1821 (sprawa ministra Thomasa Fastinga), 18211822 (sprawa ministra Johana Wedel-Jarlsberga), 1827 (sprawa ministra Colletta), 1836 (sprawa premiera Løvenskiolda), 1845 (sprawa ministra Jørgena Hermana Vogta), 18831884 (sprawa premiera Christiana Augusta Selmera), 19261927 (sprawa premiera Abrahama Berge i szeciu ministrów jego rz¹du: O. S. Klingenberga, C. F. Micheleta, C. Mid-delthona, J. Rye Holmboe, A. Vengera oraz K. W. Wefringa). Kilkukrotnie parlament (ostatni raz w 2007 r.) rozwa¿a³ mo¿liwoæ postawienia oskar¿enia i wszczêcia postêpowania przed Trybuna³em, jednak¿e wnioski oddalano.
Podsumowanie
Wyczerpuj¹ce i wnikliwe studium prawnoporównawcze wykaza³oby pew-ne podobieñstwa i wspólpew-ne regulacje prawpew-ne miêdzy norweskim Trybuna³em Królestwa a polskim Trybuna³em Stanu. Pamiêtaæ jednak nale¿y, ¿e Trybu-na³ norweski jest instytucj¹ znacznie starsz¹, powo³an¹ do ¿ycia jeszcze w epoce napoleoñskiej22. W drugiej po³owie XIX w. odegra³ on bardzo wa¿n¹ historyczn¹ rolê by³ wykorzystywany jako broñ w politycznej walce parla-mentu z rz¹dem i w³adz¹ królewsk¹. Parlament tylko poprzez postêpowanie przed Trybuna³em mia³ mo¿liwoæ odwo³ania ministra, którego król fawory-zowa³. Wraz z wyrokiem Trybuna³u z 1884 r. w sprawie premiera Christiana Augusta Selmera nasta³a era parlamentarnej odpowiedzialnoci rz¹du. Data ta zapisa³a siê w historii norweskiej myli ustrojowo-konstytucyjnej jako narodziny parlamentaryzmu oraz instytucji wyra¿ania wotum nieufnoci.
We wspó³czesnej Norwegii Trybuna³ nie jest ju¿ traktowany jako poli-tyczna broñ w walce pomiêdzy parlamentem i rz¹dem. Wydaje siê wiêc
za-22 Trybuna³ Królestwa zosta³ powo³any na mocy Konstytucji Królestwa Norwegii, uchwa-lonej 16 maja 1814 r., za polska instytucja Trybuna³u Stanu wprowadzona zosta³a na mocy konstytucji marcowej w 1921 r.
sadne stwierdzenie, ¿e to w³anie rozwój parlamentaryzmu przyczyni³ siê do zmniejszenia roli i potrzeby wszczynania postêpowania przed Trybuna³em23. Wraz z rozwojem parlamentaryzmu i pojawieniem siê instytucji wotum nie-ufnoci wyra¿anej rz¹dowi b¹d konkretnemu ministrowi poprzez parlament zmniejszy³a siê znacz¹co rola oraz zasadnoæ wszczynania procesu przed Trybuna³em. Mo¿na zatem przychyliæ siê ku pogl¹dowi g³osz¹cemu, ¿e odpo-wiedzialnoæ parlamentarna zast¹pi³a odpoodpo-wiedzialnoæ konstytucyjn¹24. W tym aspekcie Trybuna³ okaza³ siê efektywn¹ broni¹ w rêkach wiêkszoci parlamentarnej w sporach z w³adz¹ królewsk¹ i rz¹dem. Twórcom regulacji prawnych powo³uj¹cych Trybuna³ nie chodzi³o o utworzenie s¹du zajmuj¹ce-go siê sporami konstytucyjnymi, który rozstrzyga³by spory natury konstytu-cyjnej, wydaj¹c wi¹¿¹ce decyzje. Trybuna³ Królestwa jest w istocie od samego pocz¹tku s¹dem karnym egzekwuj¹cym odpowiedzialnoæ konstytucyjn¹. Nie tworz¹c zatem sam wyk³adni przepisów konstytucji, Trybuna³ wydawa³ w praktyce wyroki prawotwórcze25.
Krytyka procedury postêpowania przed Trybuna³em doprowadzi³a do uchwalenia przez parlament w 2007 r. licznych zmian dotycz¹cych jego
dzia-³ania. Celem ich wprowadzenia by³o zredukowanie mo¿liwoci wykorzysty-wania Trybuna³u do egzekwowykorzysty-wania politycznych przekonañ oraz odpolitycz-nienie procedury. Trybuna³ sta³ siê wiêc s¹dem szczególnym sensu stricto, w³aciwym do egzekwowania ograniczonej odpowiedzialnoci konstytucyjnej26. We wspó³czesnej norweskiej doktrynie prawnej trwa od lat dyskusja na temat celowoci zreformowania b¹d nawet rozwi¹zania Trybuna³u Króle-stwa jako instytucji nie u¿ywanej i przekazania jego kompetencji s¹dom powszechnym27. Pogl¹d doktryny norweskiej sk³ania siê ku przekonaniu, ¿e Trybuna³ spe³ni³ swoj¹ historyczn¹ misjê, bêd¹c wa¿nym elementem kontroli parlamentarnej i przyczyniaj¹c siê do rozwoju parlamentaryzmu, jednak¿e w dzisiejszej rzeczywistoci znaczenie i realna potrzeba funkcjonowania Try-buna³u znacznie zmala³y. Nale¿y jednak pamiêtaæ o powadze, jak równie¿
o znaczeniu politycznym tej instytucji, polegaj¹cym na funkcjonowaniu organu powo³anego specjalnie do egzekwowania odpowiedzialnoci konstytucyjnej.
23 J. Andenæs, op. cit., s. 172.
24 Ibidem, s. 172173.
25 Wyrok w sprawie premiera Christiana Augusta Selmera, prze³omowy dla norweskiej myli ustrojowo-konstytucyjnej, wprowadza³ instytucjê wyra¿ania przez parlament wotum nie-ufnoci wobec rz¹du.
26 K. Lilleholt, op. cit., s. 78.
27 Pogl¹d taki wyrazi³ m.in. B. Berg, stwierdzaj¹c, ¿e Trybuna³ Królestwa jest dzi
bezu-¿ytecznym anachronizmem (Makt uten ansvar?: om Riksretten i vår tid, 1997, s. 65168).
Celowoæ istnienia Trybuna³u kwestionowali równie: Eivind Smith (ibidem, s. 1326) oraz Johs Andenæs (op. cit., s. 173).
109
Instytucja Trybuna³u Królestwa (Riksretten) w norweskiej praktyce...
Summary
The Constitutional Court of the Realm (Riksretten) in the constitutional system of Norway
The Constitutional Court of the Realm (Riksrett), is a judicial process with the power to convict Members of Parliament, Members of the Council of State and Supreme Court Justices for criminal acts performed in line of duty. The Constitutional Court of the Realm (Impeachment) is based on the Constitution of Norway §§ 86 and 87. The court consists of eleven members, five from The Supreme Court and six lay members chosen by Parliament.
Impeachment has been used eight times, the last case being held in
Impeachment has been used eight times, the last case being held in