Zasady wspó³pracy organizacji pozarz¹dowych z samorz¹dami terytorialnymi

Studia Prawnoustrojowe 11 UWM

2010

W ka¿dym demokratycznym pañstwie szczególn¹ rolê w rozwi¹zywaniu problemów spo³ecznych i gospodarczych oraz zaspokajaniu potrzeb obywateli pe³ni¹ podmioty niezaliczane do sektora finansów publicznych. Dlatego te¿

niezbêdny jest systematyczny rozwój obszarów i zasad wspó³pracy tych pod-miotów z administracj¹ publiczn¹. Najwa¿niejsze zasady wspó³pracy to:

– zasada pomocniczoœci¹,

– zasada suwerennoœci stron,

– zasada partnerstwa,

– zasada efektywnoœci,

– zasada uczciwej konkurencyjnoœci,

– zasada jawnoœci.

Zasady te reguluje przyjêta przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontaria-cie². Okreœla ona sfery i formy wspó³pracy, tryb zlecania realizacji zadañ publicznych oraz przyznawania œrodków finansowych na realizacjê tych

za-1 Pomocniczoœæ (subsydiarnoœæ) – pojêcie wywodz¹ce siê z doktryny spo³ecznej Koœcio³a katolickiego, zak³adaj¹ce, ¿e wspólnoty wy¿szego rzêdu (np. w³adze pañstwowe) nie powinny zastêpowaæ wspólnot ni¿szego szczebla (np. organizacji spo³ecznych) w dzia³aniach, które samo-organizuj¹cy siê obywatele mog¹ realizowaæ samodzielnie dla dobra swojej wspólnoty. Oprócz zasady niekonkurowania przez pañstwo z inicjatywami obywatelskimi, pomocniczoœæ w³adz publicznych winna wyra¿aæ siê tak¿e wielorak¹ pomoc¹ administracji publicznej wobec organi-zacji dzia³aj¹cych na rzecz dobra publicznego. W praktyce zasada pomocniczoœci oznacza zarów-no przekazywanie przez pañstwo organizacjom zarów-non-profit œrodków publicznych na realizacjê zadañ spo³ecznych, jak i ich udzia³ w kszta³towaniu, konsultowaniu i ocenie realizacji polityki spo³ecznej. Organizacje pozarz¹dowe stanowi¹ „tkankê ³¹czn¹” systemu demokratycznego. Te interesuj¹ce spostrze¿enia zawarto w pracy D. Siegiella i J. Yauccy, Odrodzenie spo³eczeñstwa obywatelskiego. Rozwój sektora organizacji pozarz¹dowych w Europie Œrodkowo-Wschodniej a rola pomocy zachodniej, Fundacja Braci Rockefellerów, 1992, s. 43.

2 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz. 873 z póŸn. zm.).

dañ. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy, organy administracji publicznej prowadz¹ dzia³alnoœæ w sferze zadañ publicznych okreœlonych w art. 4 we wspó³pracy z organizacjami pozarz¹dowymi, które prowadz¹, odpowiednio do terytorialne-go zakresu dzia³ania organów administracji publicznej, dzia³alnoœæ po¿ytku pu-blicznego³ w zakresie odpowiadaj¹cym zadaniom tych organów. Jednoczeœnie ustawodawca w art. 5 ust. 3 okreœla obowi¹zek opracowywania przez jednostki samorz¹du terytorialnego rocznego programu wspó³pracy z organizacjami po-zarz¹dowymi oraz z podmiotami okreœlonymi w art. 3 ust. 3 ww. ustawy.

W³adze lokalne i sektor organizacji pozarz¹dowych s¹ niemal¿e rówieœnika-mi. £¹czy je rok 1990, kiedy to rozpoczêto reformê struktur w³adz lokalnych, wprowadzaj¹c ustawê o samorz¹dzie terytorialnym, a obywatele zak³adali setki stowarzyszeñ i fundacji.

System organizacji zarz¹dzania terytorialnego przes¹dza o tym, czy oby-watel w sprawach okreœlonej wspólnoty decyduje, czy zaledwie siê wypowia-da. Z istoty tego rozró¿nienia wyp³ywa zasada subsydiarnoœci

(pomocniczo-œci). Zak³ada ona, ¿e wszystkie sprawy publiczne winny byæ przes¹dzane i za³atwiane jak najbli¿ej obywatela i organizacji pozarz¹dowych. Powinny siê one odbywaæ równie¿ na poziomie, który pozwala ogarn¹æ ich z³o¿onoœæ i wzajemne relacje. Oznacza to jak najdalej posuniêt¹ decentralizacjê w³adzy, czyli przesuniêcie decyzji w sprawach zarz¹dzania terytorialnego na najni¿-szy mo¿liwy szczebel, na którym dana sprawa mo¿e byæ skutecznie zrealizo-wana oraz kontrolozrealizo-wana⁴. Ograniczeniem decentralizacji jest niemo¿liwoœæ zarz¹dzania okreœlon¹ dziedzin¹ na poziomie mniejszej jednostki terytorial-nej, co wi¹¿e siê z relacj¹ pomiêdzy wielkoœci¹ jednostki a jej zadaniami.

Pomocniczoœæ nie zaprzecza wiêc istnieniu wielu poziomów zarz¹dzania, a jedynie ogranicza kompetencje i zadania ka¿dego z nich do sfer zwi¹zanych z zadaniami jednostki terytorialnej o okreœlonej wielkoœci. Decentralizacja skutkuje efektami rozwoju procesu zarz¹dzania. Jej sens najlepiej ujawnia siê w sytuacji pojawienia siê b³êdu. W warunkach decentralizacji b³êdne rozwi¹zania maj¹ mniejszy zasiêg, a mechanizmy regulacyjne pozwalaj¹ na szybk¹ i skuteczn¹ korektê⁵. Warto tutaj zauwa¿yæ, ¿e organizacje pozarz¹-dowe staj¹ siê elementem procesu partycypacji i w ten sposób oddzia³uj¹ na jednostki samorz¹du terytorialnego. Chodzi tutaj o w³¹czenie mieszkañców w proces podejmowania decyzji o sprawach lokalnych, poprzez np.

wniosko-3 Dzia³alnoœci¹ po¿ytku publicznego, zgodnie z art. 3 ustawy o dzia³alnoœci po¿ytku pu-blicznego i wolontariacie, jest dzia³alnoœæ spo³ecznie u¿yteczna, prowadzona przez organizacje pozarz¹dowe w sferze zadañ publicznych okreœlonych w ustawie.

4 Por: A. Noworól, Podstawy zarz¹dzania w administracji publicznej, Wy¿sza Szko³a Ad-ministracji Publicznej w Szczecinie, Szczecin 2003.

5 Por: analizê stabilizuj¹cych efektów decentralizacji dokonan¹ w: J. Zieziula, W. Puzyna, Creating Democratic Institutions in the Post-Totalitarian State; Based on the Polish Example, [w:] Ž. Ševiæ, G. Wright (red.), Transition in Central and Eastern Europe, YASF Student Cultu-ral Centre, Belgrade 1998.

185

Zasady wspó³pracy organizacji pozarz¹dowych z samorz¹dami terytorialnymi

wanie o podjêcie okreœlonych dzia³añ na rzecz cz³onków organizacji pozarz¹-dowych. Ponadto zgodnie art. 5 ustawy o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontariacie, „organy administracji publicznej prowadz¹ dzia³alnoœæ w sfe-rze zadañ publicznych [...] we wspó³pracy z organizacjami pozarz¹dowymi [...], prowadz¹cymi odpowiednio do terytorialnego zakresu dzia³ania organów administracji publicznej, dzia³alnoœæ po¿ytku publicznego w zakresie odpo-wiadaj¹cym zadaniom tych organów”.

Wspó³praca organizacji pozarz¹dowych z organami administracji publicz-nej, zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy, mo¿e przybieraæ kilka postaci. Do najwa¿-niejszych mo¿na zaliczyæ:

a) zlecenia organizacjom pozarz¹dowym realizacji zadañ okreœlonych w ustawie o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontariacie;

b) wzajemne informowanie siê o planowanych kierunkach dzia³alnoœci i wspó³dzia³ania w celu spójnoœci dzia³añ;

c) odbywanie konsultacji z organizacjami pozarz¹dowymi na temat pro-jektów aktów normatywnych w dziedzinach dotycz¹cych dzia³alnoœci statuto-wych tych organizacji;

d) tworzenie wspólnych zespo³ów o charakterze doradczym i inicjatyw-nym, z³o¿onych z przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych oraz przedstawi-cieli w³aœciwych organów administracji publicznej.

Organ stanowi¹cy jednostki samorz¹du terytorialnego ma obowi¹zek uchwalenia rocznych planów wspó³pracy z organizacjami pozarz¹dowymi (art. 5 ust. 3 ustawy o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontariacie).

Zlecanie realizacji zadañ publicznych mo¿e przybieraæ dwojak¹ postaæ:

1)powierzenia wykonywania zadañ publicznych wraz z udzieleniem dota-cji na finansowanie ich realizadota-cji;

2)wspierania zadañ realizowanych przez organizacje pozarz¹dowe wraz z udzielaniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji.

Wspieranie zadañ realizowanych przez organizacje pozarz¹dowe przez jednostki samorz¹du terytorialnego odbywa siê po przeprowadzeniu otwarte-go konkursu ofert. Wspieranie oraz powierzanie do realizacji zadañ nastêpu-je na zasadach i w trybie ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym⁶.

Warto przy tym zaznaczyæ, ¿e zasady wspó³pracy organizacji pozarz¹do-wych z samorz¹dami lokalnymi reguluj¹ trzy ustawy okreœlaj¹ce zakres, tryb i funkcjonowanie jednostek samorz¹dów terytorialnych na trzech szczeblach zarz¹dzania. Artyku³ 7 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹-dzie gminnym⁷ reguluje realizacjê zadañ w³asnych gminy poprzez wspó³pracê z organizacjami pozarz¹dowymi, które maj¹ swoje siedziby na terenie danej

6 Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. nr 19, poz. 100).

7 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., nr 142 poz.

1591 z póŸn. zm.).

gminy. Artyku³ 4 ust. 1 pkt. 22 ustawy o samorz¹dzie powiatowym⁸ wskazu-je, ¿e powiat wykonuje okreœlone w ustawie zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie wspó³pracy z organizacjami pozarz¹dowymi.

Ustawa o samorz¹dzie województwa⁹ wskazuje w art. 14 zadania o charakte-rze wojewódzkim, m.in. w zakresie: pomocy spo³ecznej, ochrony zdrowia, zapewnienia kobietom w ci¹¿y opieki socjalnej i medycznej.

Procedura powierzania i dofinansowania zadañ okreœlona w ustawie o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontariacie nie jest jednym trybem, w ramach jakiego organizacje pozarz¹dowe mog¹ pozyskiwaæ œrodki finanso-we z bud¿etu samorz¹du na swoj¹ dzia³alnoœæ. W samorz¹dach lokalnych skupiaj¹ siê zadania zarówno gminy, jak i powiatu, nie wszystkie tryby bêd¹ mia³y zatem zastosowanie w samodzielnych gminach czy powiatach. Trybów opisano a¿ piêæ. Jest to niew¹tpliwie b³¹d legislacyjny powoduj¹cy spory nie³ad zamiast oczekiwanego uporz¹dkowania, na jakie liczy³ sektor dowy. Zadziwiaj¹ce jest to, ¿e tryb finansowania zadañ organizacji pozarz¹-dowych opisany w ustawie o pomocy spo³ecznej¹⁰ niemal nie ró¿ni siê od tego opisanego w ustawie o dzia³alnoœci po¿ytku publicznego i wolontariacie. Jest podobny, ale nie to¿samy.

Pozosta³e mo¿liwoœci pozyskiwania œrodków finansowych okreœlone s¹ ponadto w ustawie o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnieniu osób niepe³nosprawnych¹¹, ustawie o ochronie œrodowiska¹², ustawie o wy-chowaniu w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmowi¹³ oraz rozporz¹dze-niu Ministra Gospodarki w sprawie szczegó³owego zakresu, form i zasad sporz¹dzania informacji dotycz¹cych umów o partnerstwie publiczno-praw-nym¹⁴. Odkrycie takiej iloœci œcie¿ek po samorz¹dowe pieni¹dze dla niektó-rych organizacji pozarz¹dowych by³o sporym zaskoczeniem. Autor niniejszej publikacji jest zwolennikiem wymienienia w zasadach wspó³pracy wszyst-kich trybów, aby organizacje pozarz¹dowe mia³y o nich pe³n¹ wiedzê i by nie by³o tak, ¿e bardziej obrotna organizacja pozarz¹dowa pozyskuje pieni¹dze poprzez tajemnicze kontakty.

8 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz¹dzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r., nr 142 poz. 1592 z póŸn. zm.).

9 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz¹dzie województwa (Dz.U. z 2001 r., nr 142 poz. 1590 z póŸn. zm.).

10 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo³ecznej (Dz.U. z 2008 r., nr 115, poz. 728 z póŸn. zm.).

11 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnie-niu osób niepe³nosprawnych (Dz.U. nr 123. poz. 776 z póŸn. zm.).

12 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony œrodowiska (Dz.U. z 2008 r., nr 25 poz. 150 z póŸn. zm.).

13 Ustawa z dnia 26 paŸdziernika 1982 r. o wychowaniu w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2007 r., nr 70 poz. 473 z póŸn. zm.).

14 Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 czerwca 2006 r. w sprawie szczegó³owego zakresu, form i zasad sporz¹dzania informacji dotycz¹cych umów o partnerstwie publiczno--prawnym (Dz.U. nr 125 poz. 867 z póŸn. zm.).

187

Zasady wspó³pracy organizacji pozarz¹dowych z samorz¹dami terytorialnymi

Zarówno samorz¹d lokalny, jak i organizacje pozarz¹dowe – choæ w opar-ciu o ró¿ne podstawy prawne – s¹ reprezentantami lokalnych spo³ecznoœci, d¹¿¹ do wspólnego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb spo³ecznych, s³u¿e-nie ludziom. Zrozumies³u¿e-nie tego oczywistego faktu s³u¿e-nie jest wcale powszechne, a to przecie¿ fundament wspó³dzia³ania w ramach wspólnej misji, jak¹ jest dobro spo³ecznoœci lokalnej. Wiele problemów, które polskie samorz¹dy mu-sz¹ rozwi¹zaæ w najbli¿szej przysz³oœci, stanowi wyzwanie nierzadko prze-kraczaj¹ce ich mo¿liwoœci bud¿etowe, organizacyjne i kadrowe. Dotyczy to szczególnie gmin i powiatów obci¹¿onych takimi zadaniami, jak: organizacja pomocy spo³ecznej, walka z bezdomnoœci¹, ochrona zdrowia mieszkañców czy kwestia racjonalnego zagospodarowania odpadów. Sprostanie tak powa¿nym obowi¹zkom wymaga nawi¹zania sta³ej wspó³pracy z organizacjami pozarz¹-dowymi zrzeszaj¹cymi cz³onków spo³ecznoœci lokalnych¹⁵.

Ponadto w ka¿dej spo³ecznoœci pojawiaj¹ siê czasami takie potrzeby i oczekiwania spo³eczne, których aparat administracji lokalnej nie jest w stanie (m.in. z powodów biurokratycznych i finansowych) w odpowiednim stopniu zaspokoiæ. Taka sytuacja stwarza szansê do podejmowania przez organizacje pozarz¹dowe zadañ dotycz¹cych m.in. dzia³alnoœci pomocowej dla ubogich, bezdomnych czy uzale¿nionych. Aby tego typu cele i zadania w³aœci-wie realizowaæ, niezbêdna jest pomoc samorz¹du w ich sfinansowaniu. Oczy-wiœcie dop³yw publicznych pieniêdzy do organizacji pozarz¹dowych zajmuj¹-cych siê w sposób efektywny poszczególnymi problemami ¿ycia lokalnego (dotyczy to szczególnie projektów i programów d³ugoterminowych) powinien byæ poddany œcis³ej kontroli spo³ecznej. Równoczeœnie trzeba podkreœliæ, i¿

dotacje z bud¿etów gminnych nie mog¹ zale¿eæ wy³¹cznie od sympatii poli-tycznych lokalnych decydentów. Dopiero wtedy zaistnieje mo¿liwoœæ stabilne-go rozwoju trzeciestabilne-go sektora realizuj¹cestabilne-go ró¿norodne typy dzia³alnoœci w sferze publicznej.

Zaskakuje fakt, jak wiele organizacji powsta³o spontanicznie, tj. z inicja-tywy samych mieszkañców na terenie ca³ego kraju. Szacuje siê, i¿ jest ich obecnie oko³o 30 tysiêcy. To bardzo optymistyczne, szczególnie, gdy weŸmie siê pod uwagê wyniki sonda¿y ilustruj¹ce negatywny stosunek Polaków do klasy rz¹dz¹cej. Oznacza to, i¿ mimo braku zaufania do polityków i pewnego rozczarowania wobec ¿ycia publicznego, funkcjonuje w Polsce armia ludzi gotowych poœwiêcaæ swój czas i wiedzê na rzecz ogó³u. Przecie¿ w nieomal ka¿dej gminie istnieje jedna lub kilka, a w wiêkszych gminach nawet kilka-dziesi¹t organizacji pozarz¹dowych, które mog¹ staæ siê partnerem w wielu projektach i inicjatywach realizowanych przez samorz¹d lokalny. Oczywiœcie, to czy ten potencja³ zostanie w³aœciwie wykorzystany, w du¿ym stopniu

zale-15 M. Guæ, O wspó³pracy samorz¹du terytorialnego z organizacjami pozarz¹dowymi, Urz¹d Marsza³kowski, Gdynia 2007, s. 23–42.

¿y od wzajemnych stosunków ³¹cz¹cych w³adze lokalne z mieszkañcami.

Otwartoœæ informacyjna zarz¹dów, ich kompetencje z zakresu komunikacji spo³ecznej lub chocia¿by umiejêtnoœæ korzystania z fachowej pomocy w tej dziedzinie maj¹ istotny wp³yw na jakoœæ wzajemnych relacji. Liczba udanych projektów realizowanych na szczeblu lokalnym z udzia³em obywateli jest naj-lepszym dowodem na to, i¿ taka postawa decydentów naprawdê siê op³aca.

Kontakty organizacji pozarz¹dowych z samorz¹dem terytorialnym i ad-ministracj¹ terenow¹ uk³adaj¹ siê w bardzo ró¿ny sposób. W jakimœ sensie jest to wypadkowa wielu czynników spo³ecznych i politycznych. Du¿¹ rolê odgrywa w tym przypadku sam przedmiot dzia³alnoœci oraz poziom i jakoœæ aktywnoœci danej organizacji. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z grupami bardzo radykalnymi w sensie ideologicznym (np. prawicowa Liga Republi-kañska czy ekologowie z organizacji Ziemia Przede Wszystkim), wówczas o wzajemnych stosunkach przes¹dzaj¹ g³ównie konsekwencje dzia³añ podej-mowanych przez cz³onków tego typu grup i stowarzyszeñ. Przeprowadzanie akcji na granicy prawa czy wrêcz sprzecznych z prawem wywo³uje z regu³y niechêæ œrodowiska lokalnego lub przynajmniej brak akceptacji ze strony w³adz lokalnych. Nawi¹zanie kontaktów w takich przypadkach bywa trudne i zale¿y w du¿ym stopniu od gotowoœci do kompromisu z obu stron¹⁶.

Jednak¿e jednoznaczne odrzucenie wspó³pracy z takimi organizacjami potencjalnie oznacza dalsz¹ radykalizacjê ich programu. W praktyce grozi to ich wyjœciem ze struktur spo³eczeñstwa obywatelskiego i utrat¹ mo¿liwoœci sprawowania kontroli spo³ecznej nad ich dzia³aniami. W przypadku, gdy program i typ dzia³alnoœci maj¹ charakter konstruktywny, wtedy nawet ra-dykalne pogl¹dy mog¹ zyskaæ uznanie spo³eczne i poparcie samorz¹du. Do-brym tego przyk³adem jest Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Sala-mandra”, którego cz³onkowie z ca³¹ konsekwencj¹ realizuj¹ sk¹din¹d radykalne cele i zadania z zakresu ochrony œrodowiska (np. akcja na rzecz ochrony siedlisk nietoperzy na terenie poniemieckich bunkrów w Poznaniu, ochrona niektórych gatunków ptaków zak³adaj¹cych gniazda w œcianach blo-ków osiedli wielkomiejskich). Du¿¹ szans¹ dla samorz¹dów jest nawi¹zanie wspó³pracy z ró¿norodnymi formami porozumieñ integracyjnych, w których uczestnicz¹ organizacje pozarz¹dowe. Forum Fundacji Polskich czy Forum Inicjatyw Pozarz¹dowych (organizowane na szczeblu regionalnym i ogólno-krajowym) zrzeszaj¹ ró¿norodne podmioty obywatelskie nale¿¹ce do tzw. sek-tora trzeciego. Tego typu formy zrzeszeniowe s¹ z regu³y pomostem ³¹cz¹cym elity rz¹dz¹ce z uczestnikami ruchów spo³ecznych. Wykorzystanie tego typu poœrednictwa u³atwia zawarcie porozumieñ i wypracowanie kompromisów programowych.

16 Por. M. Rymsza (red.), Wspó³praca sektora obywatelskiego z administracj¹ publiczn¹, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004.

189

Zasady wspó³pracy organizacji pozarz¹dowych z samorz¹dami terytorialnymi

Ustalenie listy podmiotów zainteresowanych w ten czy inny sposób wspó³prac¹ z samorz¹dem przy realizacji konkretnych projektów gospodar-czych lub spo³ecznych wymaga sporz¹dzenia czegoœ na kszta³t mapy spo³ecz-nej gminy czy powiatu. Rozpoznanie podmiotów dzia³aj¹cych na terenie da-nej spo³ecznoœci lokalda-nej nie powinno sprawiaæ wiêkszych trudnoœci.

Wystarczy np. nawi¹zaæ kontakt z funkcjonuj¹cymi w gminie placówkami oœwiatowymi i kulturalnymi lub parafiami oraz dokonaæ przegl¹du zareje-strowanych formalnie na danym terenie grup i stowarzyszeñ pozarz¹dowych.

W zale¿noœci od zak³adanych przez samorz¹d celów – dostarczenie informacji na jakiœ temat, zebranie opinii okreœlonych œrodowisk lub zaanga¿owanie wybranych grup spo³ecznych we wspóln¹ dzia³alnoœæ – nale¿y wykorzystaæ odmienne formy kontaktów i technik komunikacyjnych.

Stosunkowo prostym zadaniem jest poinformowanie czêœci opinii publicz-nej o pewnych faktach lub decyzjach – wystarczy wówczas skorzystaæ z poœrednictwa œrodków masowego przekazu. Natomiast gdy w³adzom zale¿y na zebraniu opinii np. ekologów, dzia³aczy sportowych itp., wtedy lepiej za-stosowaæ jak¹œ formê konsultacji spo³ecznej (zebranie z udzia³em zaintereso-wanych stron, dyskusja z wybranymi liderami czy po prostu nawi¹zanie kontaktu za poœrednictwem internetu). Potencjalnie najtrudniejszym zada-niem jest aktywizacja celowo wybranych grup i œrodowisk lokalnych do

udzia-³u w zaplanowanym przedsiêwziêciu lub programie lokalnym. W tym przypad-ku nale¿y przede wszystkim prze³amaæ izolacjê informacyjn¹ samorz¹du i powiadomiæ spo³ecznoœæ o planowanych dzia³aniach (listy, og³oszenia i arty-ku³y prasowe, wywiady w lokalnych mediach)¹⁷. W dalszej kolejnoœci trzeba nawi¹zaæ kontakt bezpoœredni w formie odpowiadaj¹cej celom projektodaw-ców. Mo¿e to byæ organizacja seminarium tematycznego, zwo³anie spotkania w siedzibie w³adz lokalnych, utworzenie komitetu doradczego funkcjonuj¹cego przy zarz¹dzie gminy czy wreszcie uruchomienie lokalnych grup zadaniowych.

Wiele nieporozumieñ pomiêdzy sektorem organizacji pozarz¹dowych a samorz¹dem lokalnym, szczególnie w pierwszych latach wspó³dzia³ania, wynika³o z nieznajomoœci zasad funkcjonowania obu stron¹⁸. Do dnia dzisiej-szego jest zreszt¹ wiele ró¿nic. Samorz¹d charakteryzuje bowiem jedno Ÿró-d³o finansowania, procedury postêpowania wynikaj¹ce z przepisów prawa, ma³a elastycznoœæ stosowanych metod i dokonywania zmian. W odró¿nieniu od samorz¹du sektor pozarz¹dowy cechuje: niezale¿noœæ poszczególnych or-ganizacji, uproszczona, niezhierarchizowana struktura, aktywnoœæ wynikaj¹-ca bezpoœrednio z potrzeb ludzi, brak skrêpowania procedurami i przepisami, du¿a elastycznoœæ dzia³ania¹⁹.

17 Por. B. Plawgo, W. Zaremba (red.), Partnerskie wspó³dzia³anie w sektorze publicznym i prywatnym, Fundacja „Wspó³czesne Zarz¹dzanie”, Bia³ystok 2004.

18 Z. Wejcman, Elementarne dylematy wspó³pracy, „Roczniak” 1997, nr 3, s. 16.

19 Ibidem, s. 17

Choæ oba podmioty wywodz¹ siê ze spo³ecznoœci lokalnej, to samorz¹d i jego w³adze tworzone s¹ z mocy prawa, natomiast organizacje pozarz¹dowe powstaj¹ dobrowolnie w odpowiedzi na niezaspokojone problemy spo³eczne, które staraj¹ siê rozwi¹zywaæ lub ³agodziæ. Pe³ni¹ m.in. funkcje uzupe³niaj¹-ce, np. uzupe³niaj¹ dzia³alnoœæ instytucji pomocy spo³ecznej, zagospodarowu-j¹c te obszary, których z przyczyn finansowych lub organizacyjnych nie jest w stanie zagospodarowaæ powo³ana do tego celu instytucja.

Samorz¹d jest zobligowany ustawowo do zaspokajania niezbêdnych po-trzeb ¿yciowych mieszkañców i ich rodzin oraz umo¿liwienia im bytowania w warunkach odpowiadaj¹cych godnoœci cz³owieka. Zgodnie z ustaw¹ pomoc spo³eczna powinna, w miarê mo¿liwoœci, prowadziæ do ich ¿yciowego usamo-dzielnienia oraz integracji ze œrodowiskiem. W³adze lokalne dysponuj¹ œrod-kami do realizacji tych zadañ, choæ nie wystarczaj¹cymi do zaspokojenia niezbêdnych potrzeb²⁰. Inna jest sytuacja organizacji pozarz¹dowych, które nie maj¹ zagwarantowanego finansowania, lecz mog¹ ubiegaæ siê o œrodki z ró¿nych Ÿróde³, czêsto niedostêpnych dla samorz¹du.

Ró¿nice wystêpuj¹ce pomiêdzy samorz¹dem a organizacjami pozarz¹do-wymi stanowi¹ dodatkowy argument na rzecz wspó³pracy. Daj¹ mo¿liwoœæ zaspokajania potrzeb spo³ecznych, których ka¿dy z partnerów nie by³by w stanie realizowaæ osobno. Tam, gdzie samorz¹d nie mo¿e podj¹æ okreœlo-nych dzia³añ, bo jest ograniczony brakiem œrodków finansowych lub przepi-sami prawa, mo¿e to zrobiæ nieskrêpowana procedurami organizacja poza-rz¹dowa. Tam z kolei, gdzie organizacja nie jest w stanie podj¹æ dzia³ania, bo brak jej na to stosownych œrodków, mo¿e j¹ zast¹piæ samorz¹d. Ró¿nice w mo¿liwoœciach dzia³ania stanowi¹ si³ê wspó³pracy, w której obaj partnerzy mog¹ uzupe³niaæ siê wzajemnie, pomna¿aj¹c efekty²¹. Wspó³praca pomiêdzy samorz¹dem a organizacjami pozarz¹dowymi rozwija³a siê pocz¹tkowo w sposób naturalny. Problemy spo³ecznoœci lokalnej, z którymi nie móg³ sobie daæ rady samorz¹d, rozwi¹zywa³y organizacje pozarz¹dowe. Wspó³dzia³anie to, umownie nazwane „wspó³prac¹ sektorow¹”²², rozwija siê nadal i przynosi efekty w postaci organizowania kolonii dla dzieci, zapobiegania i walki z uzale¿nieniami, przygotowywania i realizacji lokalnych strategii rozwoju.

Przedstawiciele organizacji pozarz¹dowych jakikolwiek kontakt lub wsparcie otrzymywane ze strony administracji publicznej uwa¿ali za wspó³-pracê. Taka forma dzia³alnoœci obarczona by³a jednak brakiem jasnoœci stoso-wanych kryteriów wspó³dzia³ania, a podstawow¹ przeszkod¹ w dalszym roz-woju partnerstwa by³ brak wiedzy i doœwiadczeñ w zakresie konkretnych

20 Por. M. Guæ, op. cit., s. 14–17.

21 T. Shimanek, Wyzwania wspó³dzia³ania, „Roczniak” 1999, nr 3, s. 61.

22 Por. T. Schimanek, Organizacje pozarz¹dowe w Polsce, Organizacje pozarz¹dowe part-nerem samorz¹du terytorialnego – teoria i praktyka, „Materia³y Szkoleniowe” z. 22, Warszawa 2001, s. 26.

191

Zasady wspó³pracy organizacji pozarz¹dowych z samorz¹dami terytorialnymi

zasad, mechanizmów i procedur wspó³pracy²³. Niezbêdny okaza³ siê zatem rozwój instytucji, które wype³ni³y lukê merytoryczn¹, wspar³y wysi³ki samo-rz¹dów i organizacji w pracy dla dobra mieszkañców swoich spo³ecznoœci.

Do nowych inicjatyw podjêtych przez Regionalne Oœrodki Wsparcia (ROW) nale¿y zaliczyæ utworzenie przez warszawski ROW pierwszego w Polsce Centrum Wolontariatu, a dziêki ROW w Olsztynie powsta³o Cen-trum Interwencji Kryzysowej. Ponadto na terenie województw ROW-y

Do nowych inicjatyw podjêtych przez Regionalne Oœrodki Wsparcia (ROW) nale¿y zaliczyæ utworzenie przez warszawski ROW pierwszego w Polsce Centrum Wolontariatu, a dziêki ROW w Olsztynie powsta³o Cen-trum Interwencji Kryzysowej. Ponadto na terenie województw ROW-y