Instytucjonalne wprowadzanie spowiedzi świętej

Kolejnym faktorem, który miał swoje reperkusje w praktyce sakramentu pokuty był skrajny formalizm posługi Kościoła. Badania autora owego tekstu potwierdziły, iż wobec sakramentu spowiedzi popełniano wiele nadużyć. Rozmówcy70 podkreślali, że ich uczestnictwo było formalne, automatyczne oraz brakowało duchowego przygotowania. Częste spowiadanie się należało do swoistej tradycji funkcjonowania parafii lub szkoły. Paula Sörensen i Chrstianne Vissenberg pamiętają długie kolejki oraz swój własny lęk przed spowiednikiem a także ich surowość71. W archiwum kapucyńskim znajdują się listy zawierające skargi w tym zakresie. Jeden z nich napisany w styczniu 1970 roku dotyczy posługi spowiedzi: „W waszych ciemnych konfesjonałach stajecie się automatami do rozgrzeszania, spowiadacie bez zapału i chęci. Również musimy słuchać waszych kazań,

nowych przełożonych. Ta sytuacja utrzymywała się przez 23 lata, minister generalny Michael Angelus van Raguse w roku 1717 dokonał kanonicznej wizytacji Belgii i przywrócił prawo do samodzielnego wybierania przełożonych flamandzkiej prowincji. Resumując był to najbardziej trudny okres historii prowincji. Por. G. Tireliren, Antwerpen en de kapucijnen, s. 45.

66 Por. Vastenpredikaties, Bonden van h. Hart, „Vox Minorum” 2:1947-1948, nr 48, s. 163, Bonden van h. Hart voor 1948, „Vox Minorum” 2:1947-1948, s. 164. De straatprdikatie, „Vox Minorum” 3:1948-1949, s. 375, Vastenpredikatie 1960, Izegen, Herentals, „Vox Minorum” 14:1960, s. 165.

67 Por. Wywiad z br. Adri Geerts.

68 Brieven over biecht in de paters kerk, 1970, Archiwum kapucyńskie w Leuven, Archiefboek Kapucijnen Antwerpen 1970.

69 Brieven over biecht in de paters kerk, 1970.

70 Autor dysertacji przeprowadził badania polegające na rozmowach, wywiadach z katolikami belgijskimi. W sumie około 200 przeprowadzonych rozmów, z których większości zostały zarchiwizowane w postaci plików Mp3, a są przechowywane w archiwum Marcina Derdziuka.

71 Por. Wywiad z Paulą Sörensen, Chrstianne Vissenberg, 21 stycznia 2019, 13 lutego 2020, Antwerpia, Mp3.

55

z których wynika jak mało jesteście wierzącymi. Drodzy ojcowie, ja was proszę, w parafiach już nikt się nie spowiada, u was wiele osób. Z tego się cieszę. Ale jeśli będziecie tak surowi, posiadający tak surowe twarze, tak koncertujący się na grzechach przeciw czystości, myślę, iż koniec waszej posługi jest blisko”72.

Ksiądz Józef Franik, analizując życie sakramentalne w przestrzeni kultury niderlandzkiej, ukazał jego formalizm, instytucjonalizm oraz troskę o zewnętrzną praktykę sakramentu. Przykładem jest podręcznik do Pierwszej Komunii Świętej z roku 1928 autorstwa M.C. Versteeg oraz B. Reith, ukazujący dwoje dzieci, które zbliżają się do Jezusa przez Maryję. Maryja wskazuje na promieniującą Hostię ze słowami: „Tu jest moje Dzieciątko Jezus, tutaj w świętej Hostii. To jest ten sam Jezus, który leżał w żłóbku, malutki i bezbronny. A tutaj Jezus jest jeszcze mniejszy, jest w tej małej Hostii. Chce cię pobłogosławić, a serce twe uczynić czystym, pięknym i świętym”73. W promocji spowiedzi wiele zawdzięcza się z belgijskiemu duchownemu ks. Edwardowi Poppe74, który w swoich dziełach, np. w ,,Mowie eucharystycznej” podkreślał, iż każde dziecko jest zniekształcone przez grzech pierworodny i jedynie przez środki nadprzyrodzone może się ono ponownie upodobnić do Chrystusa. Zachęcał do zażyłej, trwałej relacji z Jezusem Eucharystycznym. Promował częstą Mszę świętą oraz częstą spowiedź. Sakrament pokuty był koniecznym środkiem do osiągnięcia zbawienia. Miał służyć pomocą w wykorzenieniu powtarzających się grzechów. Ksiądz Poppe często wskazywał na Chrystusa jako ,,nieskalane Dziecko z Nazaretu”, jako chłopca, rówieśnika przyszłych penitentów przygotowujących się do pierwszej spowiedzi, który modli się w domu, podczas, gdy Maryja poleca mu napełnić dzban z wodą”. Zauważa się bardzo rygorystyczne podejście do sakramentu pokuty i pojednania.

Ksiądz H. Vandervelden, urodzony w roku 1930, w książce In de tijd van meneer pastor w następujący sposób wspomina zwyczaje związane z sakramentem spowiedzi: „Kościoły parafialne umożliwiały korzystanie ze spowiedzi świętej również w każdą sobotę w godzinach 16.00-17.00. W soboty przed pierwszymi i drugimi niedzielami miesiąca w konfesjonałach dostępni byli także spowiednicy spoza parafii, często ojcowie zakonni. W pierwszą sobotę miesiąca spowiadali się mężczyźni. Przed moim

72 Brieven over biecht in de paters kerk.

73 J. Franik, Liturgia wobec wyzwań współczesności, s. 60.

74 Edward Poppe żył w latach 1890- 1924. Belgijski kapłan został ogłoszony przez Jana Pawła II 3 października 1999 błogosławionym. Ksiądz Poppe był wielkim miłośnikiem Eucharystii, promotorem adoracji i spowiedzi świętej. Kardynał Josef Cardijn pozostawił o nim następujące świadectwo: „Kto kiedyś rozmawiał z kapłanem, Poppe nigdy nie zapomni świętości i dobra, które od niego emanowało. On był prawdziwym świętym, czuło się to natychmiast, był noszącym Boga oraz Boga dającym”.

56

konfesjonałem około 200 penitentów. W drugą sobotę miesiąca do spowiedzi przychodziły głównie kobiety, do mnie około 100. Mężczyźni spowiadali się częściej od kobiet, lecz kobiety częściej przyjmowały Komunię świętą. W naszej parafii w sobotę spowiadało się około 450 mężczyzn i około 200 kobiet. W tamtym czasie również parafia organizowała comiesięczne spowiedzi dla dzieci, zwyczajowo odbywały się one w szkole. Duże parafie umożliwiały w każdy piątek spowiedź dla dzieci. Tak więc w czteroklasowym systemie edukacyjnym każda klasa miała swój własny, stały, tydzień spowiedzi”75.

Biskup emeryt diecezji antwerpskiej, Paul Van den Berghe, w rozmowie z autorem niniejszego teksu powiedział, iż Kościół katolicki zabiegał o to, aby w szkołach były sprawowane sakramenty. Zwyczajowo wszyscy uczniowie przystępowali do spowiedzi, przystępowali do I. Komunii świętej oraz bierzmowania. Można powiedzieć, iż te instytucje zastępowały uczniom parafię76.

Również Jan Van Haver, emerytowany prof. Katolickiego Uniwersytetu w Leuven, w przeprowadzonych badaniach ukazywał przywiązanie ludności belgijskiej do praktyk sakramentalnych, spośród których akcentował Mszę świętą oraz sakrament spowiedzi świętej: „W czasie pomiędzy Niedzielą Palmową a I Niedzielą po Zmartwychwstaniu w kościołach od wczesnych godzin rannych kapłani słuchali spowiedzi wiernych”⁷⁷. Kapłani również chętnie sprawowali sakrament spowiedzi w domach chorych, jeżeli ci nie byli w stanie przybyć do kościoła. Zazwyczaj rezerwowali jeden dzień w tygodniu, w celu odwiedzin chorych, udzielenia im sakramentu spowiedzi i Komunii świętej⁷⁸. W tym czasie proponowano comiesięczne korzystanie z tego sakramentu, a w publikacjach kościelnych pojawiały artykuły promujące spowiedź: „Spowiedź umacnia stabilność duszy, nie tylko gładzi grzech, ale umacnia przed nim i ochrania. Tak jak codzienna kąpiel nie tylko usuwa nieczystości, lecz orzeźwia ciało, Nie ma grzechu tak wielkiego, aby nie mógł być odpuszczony, plewy można oczyścić ale trzeba strach przed konfesjonałem przezwyciężyć Jeżeli ktoś popełnił grzech ciężki, powinien jak najszybciej skorzystać z sakramentu pojednania”79.

75 J. Van Remoortere, In de tijd van meneer pastoor, s. 24-25.

76 Por. Wywiad Paul Van den Berghe.

77 Por. J. Van Remoortere, In de tijd van meneer pastoor, s. 49.

78 Por. A. Rubbens, Het bisdom van lang geleden, s. 4.

79 Por. H. Demarest, Twee eeuwen (Paas)biecht- en -communiebriefjes 1784-1983, Brugia: Volkskunde 1989, s. 125-157.

57