Obniżenie poziomu życia duchowego oraz sekularyzacja myślenia Sakrament pokuty i pojednania ma wpływ na kształtowanie i formację życia Sakrament pokuty i pojednania ma wpływ na kształtowanie i formację życia

duchowego. Jednym z korelatów autentycznego przeżywania przez człowieka swojej relacji z Bogiem jest świadomość kruchości i słabości swojej kondycji, z jednoczesną wiarą w dobroć Boga. W tym paragrafie zostaną wskazane relacje pomiędzy sakramentem pokuty a życiem duchowym człowieka oraz rolą spowiednika. W tej kwestii o. Andrzej Derdziuk wskazał na bardzo ważną rolę kapłana jako ojca, który przekazuje życie duchowe i jednocześnie je ochrania. Profesor Derdziuk napisał: „Udzielając nowego życia w posłudze sakramentalnej, kapłan staje się dla wielu ojcem ich życia duchowego, nie tylko uczestnicząc jako Boże narzędzie w powołaniu do życia w Kościele, ale także prowadząc odrodzonego człowieka drogą nowego życia, zjednoczonego z Chrystusem (…). Nazywanie kapłana ojcem duchownym w tym kontekście ma swoje głębokie znaczenie, poparte doświadczeniem wielowiekowej tradycji Kościoła”61. Jedną z cech charakterystycznych Kościoła w Belgii było pozbawienie spowiedników ich misji i godności ,,bycia ojcem” oraz należnego im szacunku. W zakonach i pośród duchowieństwa diecezjalnego zastąpiono ojców braćmi, a kapłanów diecezjalnych czyniono zwykłymi kolegami62.

W podejmowanych dyskusjach posoborowych na terenie Belgii zagubiono integralną, chrystocentryczną antropologię. Odnowa życia duchowego, która dotychczas

60 Por. Archiwum Diecezji Antwerpia, s. 13.

61 A. Derdziuk, Na drogach formacji do służby Bogu i człowiekowi, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2017, s. 107.

197

znajdowała w częstej spowiedzi swój pokarm w postaci łaski Chrystusa i korzystania z kierownictwa duchowego, utraciła swoje źródło. Na zaniedbywaniu pokuty ucierpiał także misyjny zapał Kościoła. Marginalizacja sakramentu pokuty i pojednania ujawniła się zarówno w zakresie praktyki duszpasterskiej, jak i w wymiarze refleksji teologicznej oraz życiu moralnym wiernych. Doprowadziło to do powstania nowego systemu moralnego, nazwanego przez belgijskiego jezuitę o. L. Mondena ,,moralnością bez grzechu”63. Najbardziej dramatycznym skutkiem odrzucenia spowiedzi jest świętokradzkie przyjmowanie Komunii świętej.

Na temat wpływu sprawowania i przeżywania sakramentu pojednania na poziom życia wiary w Kościele dobitnie wypowiadał się św. Jan Paweł II. W posynodalnej adhortacji apostolskiej Reconciliatio et paenitentia wielokrotnie zabierał głos w tej sprawie, wskazując na znaczenie duszpasterstwa pokuty w Kościele. „Nakłanianie ludzkiego serca do nawrócenia i pokuty oraz ofiarowanie mu daru pojednania zawiera się w naturze misji Kościoła, kontynuatora zbawczego dzieła swego Boskiego Założyciela. Misja ta nie ogranicza się do stwierdzeń teoretycznych i ukazywania pozbawionego skutecznej mocy ideału etycznego, lecz nastawiona jest na wyrażenie się w ściśle określonej posłudze w zakresie konkretnej praktyki pokuty i pojednania. Tę posługę, opartą na wyżej przedstawionych zasadach wiary i nimi oświetloną, skierowaną ku określonym celom i podtrzymywaną przez odpowiednie środki, możemy nazywać duszpasterstwem pokuty i pojednania”64.

Jan Paweł II w trakcie wizyty w Belgii, podczas spotkania z biskupami, w dniu 18 maja 1985 roku wypowiedział historyczne słowa: „W swoim kraju zostaliście skonfrontowani z potrzebą nowej ewangelizacji. To zadanie wydaje się trudniejsze niż do tej pory. Rzeczywistość, np. pluralistyczne społeczeństwo, sekularyzacja, tendencje antyreligijne, ludzie zrywają relację z kościelnymi instytucjami, religijna obojętność, ateizm”65. Papież, dobrze znając stan duchowy Belgii, zachęcił biskupów do działań ewangelizacyjnych oraz podjęcia refleksji teologicznej. Jednocześnie potwierdził, iż bardzo ważne jest zachowanie jedności z Kościołem powszechnym.

Przeprowadzone rozmowy autora niniejszej pracy z emerytowanym biskupem diecezji antwerpskiej Paulem Van den Berghe potwierdzają fakt, iż Belgia w latach

63 Por. L. Monden, Moraal zonder zonde, Brugia: Sint-Augustinusdrukkerij 1955, s. 31-32.

64 ReP 23; por. A. Derdziuk, Wypowiedzi Stolicy Apostolskiej na temat znaczenia praktyki spowiedzi w odnawianiu żywotności wiary Kościoła, „Roczniki Teologiczne”, 63:2016, z. 3, s. 111.

198

posoborowych znalazła się w kryzysie wiary, który trwa do dzisiaj. Biskup kilkakrotnie zwrócił uwagę na dwie rzeczywistości: zanik wiary oraz brak proroków, którzy odważnie podejmowaliby się próby wskazywania na Jezusa. Biskup zaznaczył: „My jako biskupi może byliśmy niezbyt silni i odważni. Biskupi byli za słabi, nie dali rady. W klimacie kontestacji tradycji oraz zwyczajów Kościoła odnośnie do życia sakramentalnego zbyt ulegliśmy pokusie relatywizmu. Zanegowano wartość sakramentu pokuty, istnienia grzechu oraz bagatelizowano misję kapłanów w głoszeniu tajemnicy miłosierdzia”66. Biskup powiedział również, iż jakość życia duchowego wzrasta wraz z jakością przeżywania sakramentu pojednania.

Podobną opinię wyraził prowincjał belgijskich kapucynów, teolog moralista o. Adri Geerts. Zauważył on, iż negacja obecności grzechu oraz promocja wolności człowieka w skrajnej autonomii doprowadziła do upadku życia duchowego. Natomiast inny belgijski kapucyn, misjonarz, kapelan w Meersel-Dreef, o. Frans Wouters stwierdził, iż kapłanom zabrakło sił, ogarnął ich pesymizm i lenistwo67. Ojciec Frans (Pater Luc), jest bardzo znanym i lubianym spowiednikiem, człowiekiem bardzo aktywnym, nie lubiącym marnować czasu68.

Bp Józef Wróbel zaznaczył, iż: „U podstaw sakramentu pokuty i pojednania stoi Osoba Jezusa Chrystusa, który jest uosobieniem Miłosiernej Miłości Ojca w Duchu Świętym wobec grzesznego człowieka. Jedynie w Chrystusie dokonuje się dzieło odkupienia, to nie tylko wyzwolenie człowieka z mocy grzechu i jego pojednanie z Ojcem, ale również odnowienie całego stworzenia, to perspektywa absolutnej doskonałości, eschatologicznej pełni, to darowane życie i cała nadzieja, ponad oczekiwania człowieka. Właśnie głosimy to, czego oko nie widziało ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie rzeczy przygotował Bóg tym, którzy Go

miłują (1 Kor 2,9)”69. Dar przebaczenia w sakramencie pokuty staje się dla grzesznika

radością, wyrażającą się w pokoju serca i ponownym nawiązaniu miłosnej relacji z Miłosiernym Ojcem⁷⁰.

66 Por. Wywiad z bp. Paul Van den Berghe, Biskupem emerytem diecezji Antwerpia, 21 stycznia 2020, Antwerpia, Mp3, Archiwum Marcina Derdziuka.

67 Por. Wywiad z o. Frans Wouters, 22 stycznia 2020, Meersel-Dreef, Mp3, Archiwum Marcina Derdziuka.

68 Por. F. Wouters, Liefe is beautiful. 50 jaar kapucijn, Meersel-Dreef: Klooster Kapucijnen Meersel-Dreef 2005, s. 85.

69 Por. J. Wróbel, Aneks do rozważań nad miłością. Miłosierdzie i ekologia, w: Miłość większa niż grzech, red. A. J. Nowak, W. Słomka, Lublin 1996, s. 30.

199

Sakrament pokuty i pojednania jest źródłem łaski i nowego życia w Chrystusie. Stanowi on swego rodzaju „lekarstwo”, które pozwala człowiekowi odnaleźć prawdę o sobie i właściwe odniesienie do rzeczywistości, które umożliwia integralny osobowy rozwój człowieka. W tym duchu wypowiedział się także ks. Tomasz Huzarek: „Miłosierna łaska Boga, udzielona w sakramencie pokuty, dosięga najgłębszych korzeni ludzkiej osobowości, wyzwalając duszę z mocy grzechu i kierując ją ku nawróceniu i pojednaniu, ku pełni człowieczeństwa”71.. Nawrócenie i pojednanie są rzeczywistościami od siebie zależnymi, gdyż ukazują rzeczywistość relacji człowieka obciążonego grzechem i pełnego miłosierdzia Boga, który go przyjmuje. W Piśmie Świętym można odnaleźć poszczególne etapy pojednania, pierwszy dotyk skierowany jest do serca, a drugi ukierunkowany jest na zewnątrz. Aby pojednanie miało pełny, prawdziwy wymiar człowiek powinien doświadczyć głębokiego, wewnętrznego poruszenia, a następnie ze skruchą i żalem przyznać się do popełnionego grzechu72. Można to również sformułować inaczej. Pierwszy etap to: odwrócenie się od zła, (Iż 33,15; Ps 15,2), drugi zaś to: czynienie dobra (por. Iz 1,17; 15.5, Jr 3,3. 26,13, Am 5,14-15).

Człowiek jednak został zraniony grzechem i nosi w sobie tajemniczą skłonność do sprzeniewierzania się prawdzie i dobru. Dlatego ludzka wolność potrzebuje wyzwolenia, którego źródłem jest Jezus Chrystus73. Odejście do źródła Bożego Miłosierdzia, czyli udzielenie pozwolenia na działanie zła, może doprowadzić człowieka do śmierci duchowej. Ksiądz profesor Tadeusz Styczeń napisał, iż: „Najbardziej bezpośrednie, ale i najbardziej radykalne zagrożenie tożsamości człowieka może wyjść od niego samego, ze strony jego wolnego wyboru, z wyboru antymiłości”74.

Uwolnienie od grzechu i prawda o człowieku, która jest mu objawiona w sakramencie pokuty i pojednania, jest światłem nadziei dla niego samego i jego życia. Chrystus spotykany w sakramencie pokuty ,,przynosi człowiekowi wolność opartą na prawdzie, która człowieka wyzwala od tego, co tę wolność ogranicza, pomniejsza, łamie u samego niejako korzenia, w duszy człowieka, w jego sercu, w jego sumieniu”⁷⁵.

71 T. Huzarek, Percepcja rzeczywistości a sakrament pokuty, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2013, s. 158.

72 Por. W. Juszczak, Psychologiczny aspekt sakramentu spowiedzi, s. 21.

73 Por. J. Nagórny, Posłannictwo chrześcijan w świecie, t.1: Świat i wspólnota, Lublin: KUL 1998, s. 376-377.

74 T. Styczeń, Problem człowieka problemem miłości, w: Człowiek w poszukiwaniu zagubionej tożsamości, „Gdzie jesteś Adamie?”, red. tenże, Lublin: Wydawnictwo KUL 1987, s. 64.

200

Kryzys spowiedzi miał wpływ na formację sumienia, styl życia oraz na relację do doktryny Kościoła76. Zaniechanie spowiedzi stało się początkiem procesu, który zmierzał do separacji życia moralnego od doktryny Kościoła oraz prowadził do subiektywistycznego podejścia do sakramentów. Wynikiem przeprowadzonych badań autora tejże pracy jest stwierdzenie, iż większość katolików belgijskich ma bardzo luźne podejście do norm moralnych Kościoła oraz konstatacja, że zdecydowana większość się nigdy się nie spowiada77.

W formacji chrześcijańskiej, w sposób szczególny w przygotowywaniu dzieci do pierwszej Komunii świętej oraz sakramentu bierzmowania, pomija się katechezę o sakramencie spowiedzi oraz praktykę tego sakramentu⁷⁸. Autor niniejszego tekstu przeprowadził także rozmowy z katechetami i kapłanami przygotowującymi dzieci do sakramentu Komunii świętej i bierzmowania, które potwierdzają tezę o „bezprecedensowej ignorancji sakramentu pokuty”. W diecezji Antwerpia zaledwie jedna parafia niderlandzkojęzyczna organizuje spowiedź dzieci komunijnych79. Kolejnym znakiem sekularyzacji Kościoła były „paraliturgiczne nabożeństwa pokutne” organizowane przez szkoły katolickie dla swoich uczniów. Przykładem jest katolicka szkoła De Dames, w której to nauczyciele, często nie mający żadnej relacji z Kościołem, organizują ,,nabożeństwa”80. Często szkoły uzurpują sobie prawo do organizowania w kościołach katolickich nabożeństw pokutnych, opracowanych przez nauczycieli i przez nich prowadzonych. Kapłani nie mają możliwości ingerencji w ich treść, ani nie są zapraszani do przewodniczenia im. Skutkiem takich czynności jest wprowadzanie uczniów i ich rodziców w błąd, ponieważ zarówno dzieci, jak i ich rodzice są przekonani, iż dokonał się sakrament pojednania.

Kolejnym aspektem sekularyzacji jest wprowadzony w wielu szkołach zakaz noszenia symboli religijnych⁸¹. Przykładem tej rzeczywistości jest szkoła

Sint-76 Rozmowa z wieloma penitentami, którzy przez swych belgijskich kapłanów zostali odesłani ze słowami, iż dokonane przez nich czyny nie są grzechem, choć grzechem były. Pewna mama, ubolewająca nad życiem swej córki w grzechu konkubinatu, usłyszała, iż biskup, który tę osobę zatrudnił na stanowisko katechetki, stwierdził, iż współżycie przedślubne nie jest grzechem.

77 Przeprowadzone rozmowy i wywiady katolików w Antwerpii przez M. Derdziuka potwierdzają, iż w latach 1960-1970 zaprzestano spowiadania się. Większość respondentów nie czuje potrzeby korzystania ze spowiedzi oraz neguje niezastąpioną rolę Kościoła w posłudze pojednania.

78 Katecheci unikając tematyki spowiedzi, celowo dobierają podręczniki, które nie zawierają żadnej informacji o sakramencie pokuty.

79 Parafia H. Hart, Lange Beeldekensstraat 18, Antwerpia.

80 De Dames jest szkołą, z którą autor niniejszej dysertacji miał możliwość współpracy. Z powodu zbyt liberalnych roszczeń szkoły, współpraca została zakończona.