Interes prywatny a interes indywidualny

W literaturze prawniczej podjęto wiele prób klasyfikacji kategorii „interes”⁵⁵. Przed przejściem do dalszej analizy przypomnieć należy, że hipoteza badacza weryfikowana w niniejszym rozdziale odnosi się do balansowania (ważenia) interesu prywatnego strony postępowania antymonopolowego w sprawach praktyk ograniczających konkurencję z interesem indywidualnym innych stron i osób trzecich oraz interesem publicznym, który leży u podstaw działań podejmowanych przez organ antymonopolowy. Dlatego też dotychczasowe koncepcje dotyczące podziału kategorii „interes” oraz znaczenia przypisywane wszystkim wyróżnianym w ramach tych podziałów pojęciom zostaną przedstawione, z konieczności, jedynie w ograniczonym zakresie, niezbędnym do określenia siatki pojęciowej oraz przybliżenia znaczenia pojęć „interes prywatny”, „interes indywidualny” oraz „interes publiczny”.

3.1.2. Interes prywatny a interes indywidualny

W doktrynie prawa i orzecznictwie zaobserwować można różne podejścia do relacji pomiędzy pojęciami „interes prywatny” i „interes indywidualny”.

Po pierwsze, analiza kontekstów, w jakich używane są pojęcia „interes prywatny” oraz „interes indywidualny” prowadzi do wniosku, że relatywnie często kategoria interesu prywatnego jest traktowana jako kategoria przeciwstawna (choć niekoniecznie przeciwna) wobec interesu publicznego⁵⁶. Skutkiem zaś tego staje się uznawanie interesu prywatnego za synonim interesu indywidualnego⁵⁷. Takie podejście wynika z przyjmowania kryterium

55 Zob. m.in.: M. Wyrzykowski, Pojęcie interesu społecznego w prawie administracyjnym, Warszawa 1986, s. 187–189; J. Jończyk, Służby publiczne, Wrocław 1982, s. 5; A. Puczko, Interes prywatny w prawie

administracyjnym (niepublikowana rozprawa doktorska napisana w Katedrze Prawa Administracyjnego na

Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kierunkiem Pana prof. dra hab. Jana Zimmermanna),Kraków 2015,s. 54 i n.; J. Zimmermann, Aksjomaty prawa administracyjnego, Warszawa 2013, s. 225.

56 Zob. m.in.: L. Kieres (w:) R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Publiczne prawo gospodarcze. System

Prawa Administracyjnego. Tom 8 B, Warszawa 2013, s. 808; Z. Zawadzka, Wolność prasy a ochrona prywatności osób wykonujących działalność publiczną. Problem rozstrzygania konfliktu zasad, Warszawa 2013,

s. 324; M.A. Ziniewicz, Administracyjnoprawne aspekty opłat adiacenckich, Warszawa 2012, rozdział 4, pkt 3, J. Lemańska, Uzasadnione oczekiwania w perspektywie prawa krajowego i regulacji europejskich, Warszawa 2016, s. 213, J. Pierzchała, Interes publiczny a interes indywidualny przedsiębiorcy w świetle ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na tle orzecznictwa sądów administracyjnych (w:)

A. Kisielewicz, J.P. Tarno (red.), Sądowa kontrola administracji w sprawach gospodarczych, s. 335. J. Pokrzywniak, Umowa o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, gazowej lub ciepłowniczej oraz obowiązek

jej zawarcia. Zagadnienia cywilnoprawne, LEX/el. 2013, rozdział 5, pkt 5.3.1.; E. Galewska, Obowiązek zawarcia umowy o połączeniu sieci telekomunikacyjnych, Warszawa 2015, s. 21 i n.; W. Federczyk, Mediacja w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym, Warszawa 2013, s. 76; M. Bernatt, A.

Jurkowska-Gomułka, T. Skoczny (w:) M. Kępiński (red.), System Prawa Prywatnego. Tom 15. Prawo konkurencji, Warszawa 2014, s. 731, D. Miąsik, T. Skoczny (w:) T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konkurencji…, 2014, s. 37.

34

podmiotowego⁵⁸. Koncepcja ta nie jest szerzej omawiana przez jej przedstawicieli, ale można ją zaobserwować zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie sądowym⁵⁹.

Według drugiego podejścia, przedstawianego przez W. Jakimowicza, pojęcia „interes prywatny” oraz „interes indywidualny” nie są synonimami⁶⁰. Jednocześnie jednak autor zastrzega, że łączenie tych kategorii niekiedy może być uzasadnione perspektywą badacza i przedmiotem analizy⁶¹. Odwołując się do kategorii interesu zdefiniowanej przez J. Langa⁶², W. Jakimowicz określa „interes indywidualny jako relację pomiędzy jakimś stanem obiektywnym a oceną tego stanu z punktu widzenia korzyści, jaką on przynosi lub może przynieść jednostce”⁶³. Natomiast pojęcie „interes ogółu” rozumie „jako relację między jakimś stanem obiektywnym a oceną tego stanu z punktu widzenia korzyści, jaką on przynosi lub może przynieść ogółowi”⁶⁴. Analizując kategorię interesu indywidualnego, autor ten wskazuje, że w prawie administracyjnym w ramach pojęcia interesu indywidualnego interes prywatny można wyodrębnić jako „specjalną kategorię w oparciu o kryterium przedmiotowe”⁶⁵. Interes prywatny jest przez niego definiowany „jako interes nawiązujący do pojęcia prywatności czy dobra prywatnego jako dobra własnego, oderwanego od bezpośredniej relacji pomiędzy jednostką a wspólnotą publicznoprawną, w której ona żyje i w tym sensie »nieinstytucjonalny«, a dotyczący spraw osobistych”⁶⁶. W. Jakimowicz zwraca jednocześnie uwagę na to, że także ustawodawca łączy pojęcie „interes prywatny” z życiem prywatnym, które powinno pozostawać poza sferą instytucjonalnych relacji między jednostką a wspólnotą publicznoprawną⁶⁷. Dodaje także, że „[i]nteres prywatny przedstawia się (…) jako kategoria przedmiotowo oderwana bezpośrednio od kategorii interesu publicznego

58 Tak również: A. Puczko, Interes prywatny…,s. 57.

59 Por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 20 marca 2007 r., II GSK 345/06, LEX nr 321267, wyrok WSA w Łodzi z dnia 7 listopada 2014 r., III SA/Łd 786/14, LEX nr 1589096. W uzasadnieniach tych wyroków pojęcie interesu prywatnego i interesu indywidualnego stosowane są zamiennie.

60 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5.3.

61 W tym zakresie W. Jakimowicz nawiązuje bezpośrednio to P.J. Suwaj oraz przedstawionej przez nią koncepcji utożsamiającej interes indywidualny z interesem prywatnym (P.J. Suwaj, Konflikt interesów w administracji

publicznej, Warszawa 2009, s. 32 i 35). Zob. W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5.3. 62 J. Lang charakteryzował kategorię interesu jako relację pomiędzy jakimś stanem obiektywnym, aktualnym lub przyszłym a jego oceną z punktu widzenia korzyści, które on przynosi lub może przynieść jakiejś jednostce lub grupie społecznej (J. Lang, Struktura prawna skargi…, s. 98–100).

63 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 2.

64 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 2.

65 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5 oraz 5.3.

66 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5.3.

67 W tym zakresie W. Jakimowicz wskazuje m.in. na przepis art. 45 ust. 2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., Nr 78 poz. 483 ze zm., dalej jako Konstytucja RP), który stanowi, że

wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny (…) oraz art. 96 §

2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. 2017 r. poz. 1369 ze zm.), zgodnie z którym sąd na wniosek strony zarządza odbycie posiedzenia przy drzwiach

35

(stanowiącego »uprawnione i zgeneralizowane interesy jednostek«) i tym niewątpliwie wyróżnia się spośród innych interesów indywidualnych”⁶⁸. Wprawdzie autor ten nie wskazuje innej kategorii interesu indywidualnego, która jest wyodrębniana w oparciu o kryterium przedmiotowe, ale na podstawie zaproponowanej przez niego definicji pojęcia „interes prywatny” a contrario można wywieść, że według niego inny niż prywatny interes indywidualny byłby relacją pomiędzy stanem obiektywnym a oceną tego stanu z punktu widzenia korzyści, jaką on przynosi lub może przynieść jednostce, nawiązując do bezpośredniej relacji pomiędzy jednostką a wspólnotą publicznoprawną, w której ona żyje, odrywając tą relację od prywatności czy dobra prywatnego tej jednostki. Pogląd ten, uznający interes prywatny za specjalną kategorię interesu indywidualnego i nawiązujący do prywatności czy dobra prywatnego jako dobra własnego, prezentowany jest również w niektórych orzeczeniach sądów administracyjnych⁶⁹.

Z kolei trzeci pogląd zakłada, że pojęcia interesu prywatnego i interesu indywidualnego są pojęciami rozłącznymi. Ujęcie to przedstawione zostało przez A. Puczko. Zgodnie z przedstawioną przez tę autorkę klasyfikacją kategoria „interes” dzieli się na dwie podkategorie: „interes ogólny” oraz „interes indywidualny”, a podstawą wyodrębnienia tych podkategorii jest kryterium podmiotowe (ilościowe). W ramach podkategorii „interes indywidualny” wyróżniła „interes faktyczny” oraz „interes prawny”. Natomiast podkategoria „interes ogólny” została podzielona według kryterium przedmiotowego (treściowego) na „interes publiczny” oraz „interes prywatny”. Z kolei w ramach tego ostatniego wyróżniła „interes faktyczny” oraz „interes prawny”⁷⁰. Autorka, uzasadniając zaproponowaną klasyfikację, wyjaśnia, że kryterium wyodrębniającym w przypadku interesu indywidualnego jest kryterium podmiotowe (ilościowe). Natomiast kryterium wyodrębnienia interesu prywatnego jest treść aksjologiczna, a nie osoba dysponenta, czyli kryterium przedmiotowe. Z tego względu łączenie obu tych pojęć uznała za nieprawidłowe⁷¹. A. Puczko uważa, że interes prywatny jest kategorią interesu ogólnego, wyodrębnioną w oparciu o kryterium przedmiotowe, która obejmuje wartości chronione interesem majątkowym oraz wartości związane ze sferą wolności i praw jednostki chronionych przed ingerencją ze strony administracji publicznej⁷². Uznaje także, że jest on generalny i abstrakcyjny (przysługuje

68 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5.3.

69 Por. wyrok NSA w Warszawiez dnia 30 października 2013 r., I OSK 1091/13, LEX nr 1611990; wyrok NSA z dnia 25 kwietnia 2014 r., I OSK 2499/13, LEX nr 1463584, wyrok NSA z dnia 19 maja 2017 r., I OSK 39/17, LEX nr 2390551.

70 A. Puczko, Interes prywatny…,s. 65.

71 A. Puczko, Interes prywatny…,s. 58.

36

każdej jednostce w takim samym zakresie), hipotetyczny i potencjalny (istnieje niezależnie od woli jednostki), a „jego źródło zależy od pochodzenia wartości nim objętych, które są realizowane w danej sytuacji, a przez to od ujęcia przez pryzmat, którego interes prywatny jest postrzegany”⁷³. Wydaje się, że A. Puczko nawiązuje w ten sposób, choć nie w sposób bezpośredni, do stanowisk prezentowanych w literaturze francuskiej, w której głoszony jest pogląd zakładający, że w ramach interesu ogólnego (l’intérêt général) mieszczą się co najmniej dwa elementy: „interes zbiorowy obywateli” (l’intérêt collectif des citoyens), uwzględniający interes indywidualny oraz „interes zbiorowości” (l’intérêt de la collectivité)⁷⁴. W oparciu o tę koncepcję G. Merland zaproponował rozróżnianie dwóch kategorii w ramach interesu ogólnego, tj. interesu ogólnego „publicznego” i interesu ogólnego „prywatnego”⁷⁵. Ten pierwszy charakteryzuje się tym, że jest nieosobowy i generalny. W jego ramach można wyodrębnić interes ogólny publiczny „pośredni” (tożsamy z interesami władz publicznych) oraz interes ogólny publiczny „bezpośredni” (odnoszący się bezpośrednio do obywatela). Z kolei interes ogólny „prywatny” nakierowany jest na zaspokajanie interesów partykularnych76. Wydaje się, że zaproponowane przez A. Puczko rozumienie pojęcia „interes prywatny” odpowiadałoby właśnie podkategorii „interes ogólny prywatny” wyodrębnionej przez G. Merlanda i mieszczącej się w ramach interesu ogólnego.

Odnosząc się do przedstawionych ujęć relacji pojęć „interes prywatny” oraz „interes indywidualny”, należy wskazać, że uznawanie pojęcia „interes prywatny” za synonim pojęcia „interes indywidualny” jest zgodne z potocznym ich rozumieniem⁷⁷. Jednakże z uwagi na problem badawczy, będący przedmiotem niniejszej rozprawy, przyjęcie takiego ujęcia byłoby nieprzydatne ze względu na nadmierne – w kontekście analizowanego obszaru – uproszczenie.

73 A. Puczko, Interes prywatny…,s. 64.

74 D. Linotte, Recherches sur la notion d’intérêt général en droit administratif français,Thèse, Bordeaux I, 1975, s. 391; J. Chevallier, L’intérêt général dans l’Administration française, Revue internationale des sciences

administratives, 1975, s. 325 – cyt. za L. Góral, Interes publiczny jako przesłanka ingerencji państwa w sferę funkcjonowania rynku bankowego w Polsce i we Francji, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, t. LXXXII, 2010, s.

54–55, L. Góral, Zintegrowany model publicznoprawnych instytucji ochrony rynku bankowego we Francji i

Polsce, Warszawa 2011, s. 63.

75 G. Merland, L’intérêt général dans la jurisprudence du Conseil Constitutionnel, LGDJ, 2004, s. 254 – cyt. za L. Góral, Interes publiczny jako przesłanka…, s. 55; L. Góral, Zintegrowany model publicznoprawnych

instytucji…, s. 64.

76 Zob. L. Góral, Interes publiczny jako przesłanka…, s. 56; L. Góral, Zintegrowany model publicznoprawnych

instytucji…, s. 65 oraz powoływana tam literatura.

77 Wprawdzie W. Jakimowicz uważa, że traktowanie obu tych pojęć jako synonimy jest zasadniczo nieprawidłowe, jednocześnie jednak, nawiązując bezpośrednio do P.J. Suwaj oraz przedstawionej przez nią koncepcji utożsamiającej interes indywidualny z interesem prywatnym (P.J. Suwaj, Konflikt interesów w

administracji…, s. 32 i 35), podkreśla, że niekiedy takie podejście może być uzasadnione perspektywą badacza.

Tym samym autor ten również nie wyklucza, że w pewnych okolicznościach uznawanie obu tych pojęć za synonimy może być uzasadnione. Zob. W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5.3.

37

Klasyfikacja interesu i rozumienie pojęcia „interes prywatny” zaproponowane przez A. Puczko należy uznać za błędne. Po pierwsze, dokonany przez autorkę podział kategorii „interes” przy zastosowaniu kryterium podmiotowego na „interes ogólny” oraz „interes indywidualny” tylko teoretycznie może doprowadzić do wyodrębnienia dwóch, niezależnych zbiorów, tj. interesu ogólnego, w ramach którego mieściłyby się interesy wspólne dla określonej zbiorowości (interesy generalne i abstrakcyjne, tożsame treściowo) oraz interesu indywidualnego, w ramach którego wyróżniane byłyby interesy jednostki, oderwane od funkcjonowania jednostki w danej zbiorowości (interesy indywidualne i konkretne, zróżnicowane treściowo). Dokonany podział nie uwzględnia tego, że pojęcia interesu ogólnego i pojęcia interesu indywidualnego, podobnie zresztą jak pojęcia interesu publicznego i interesu prywatnego, są pojęciami nieostrymi, w związku z czym nie jest możliwe abstrakcyjne wyznaczenie granicy pomiędzy tymi kategoriami. Zakresy znaczeniowe tych pojęć wymagają zatem ciągłego redefiniowania i określania na nowo, z uwzględnieniem wartości uznawanych w danym społeczeństwie w określonym miejscu i czasie. W konsekwencji nie jest możliwe wyeliminowanie wzajemnego przenikania się interesu ogólnego i indywidualnego. Nie jest także wykluczone, że w określonych warunkach interes indywidualny będzie treściowo tożsamy z interesem ogólnym. Po drugie, zastrzeżenia budzi także uznawanie interesu prywatnego za rodzaj interesu ogólnego, co jest nie do pogodzenia ze względu na zasadę kompetencyjności. Jak słusznie wskazuje W. Jakimowicz, z zasady tej wynika, że „skoro ustawodawca powierza administracji publicznej podejmowanie określonych działań, w tym działań istotnych z punktu widzenia prawa prywatnego, to nakazuje to czynić z perspektywy wymogu realizowania szeroko rozumianego interesu publicznego. Rozwiązanie odwrotne polegające na przyjęciu, że powierzenie administracji publicznej podejmowania działań istotnych z punktu widzenia prawa prywatnego powoduje modyfikację jej zadań i kompetencji, jest nie do przyjęcia jako ewidentnie sprzeczne z istotą i charakterem kompetencji w prawie administracyjnym”⁷⁸. Wydaje się, że bezpośredni wpływ na uznanie przez A. Puczko interesu prywatnego za kategorię mieszczącą się w ramach interesu ogólnego miała postawiona przez nią teza, zgodnie z którą interes prywatny jest jednym zbiorem wartości przysługującym każdej jednostce w niezmienionym kształcie i realizowanym często bez udziału tej jednostki⁷⁹. Teza ta jest powtarzana przez autorkę kilkukrotnie⁸⁰, lecz nie została ona szerzej rozwinięta. Tymczasem zarówno ta teza, jak i

78 W. Jakimowicz, Wolność zabudowy…, część trzecia, pkt 5.3.

79 A. Puczko, Interes prywatny…,s. 58.

38

dokonana w oparciu o nią dalsza klasyfikacja, wydają się być zbyt uproszczone. Po trzecie, w świetle przedstawionej przez A. Puczko koncepcji za niezrozumiałą należy uznać wypowiedź tej autorki, dopuszczającą konkretyzację oraz indywidualizację „interesu prywatnego” na etapie jego realizacji przez określonego dysponenta⁸¹. Skoro bowiem interes prywatny jest jeden, wspólny dla każdej jednostki, to pojawia się pytanie o to, jaki byłby cel takiej konkretyzacji i indywidualizacji (tym bardziej, że realizacja interesu prywatnego miałaby być realizowana bez woli jednostki) oraz o to, co byłoby wynikiem tego procesu. Wywód autorki nie pozwala jednak na udzielenie odpowiedzi na te pytania.

W odniesieniu do przedstawionych koncepcji, podzielając pogląd prezentowany przez W. Jakimowicza, uznający interes prywatny za pojęcie znajdujące się „po stronie” interesu indywidualnego, ale niebędące synonimem pojęcia interesu indywidualnego, przyjmuję to ujęcie jako podstawę do prowadzenia dalszych rozważań. Dlatego też w niniejszej rozprawie pojęcie „interes prywatny” będę odnosić do prywatności czy dobra prywatnego (osobistego) jako wartości bezpośrednio związanej z prawną ochroną (lub ujawnieniem) tajemnic. Natomiast pojęcie „interes indywidualny” będę wiązać z gwarancjami proceduralnymi obejmującymi wysłuchanie w postępowaniu, równe zasady uczestnictwa czy obronę, jak również z uzyskaniem informacji i dowodów umożliwiających osobie, niebędącej stroną postępowania, dochodzenie roszczeń od podmiotu naruszającego przepisy prawa ochrony konkurencji, wyrządzając tym szkodę.

3.2. Prywatność a prawna ochrona tajemnic strony postępowania antymonopolowego w