Irlandia

Zgodnie z danymi w raporcie „Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU-27 Member States” poziom luki podatkowej w podatku VAT wynosił w Irlandii w 2011 r. 10%³⁴⁵. Jest to niewątpliwie jeden z najlepszych wyników spośród państw członkowskich objętych badaniem (4 miejsce ex aequo z Danią i Słowenią). W Raporcie z 2015 r. poziom luki w podatku VAT jest bardzo zbliżony do tego z poprzedniego badania i wyniósł 10,6% w roku 2013.³⁴⁶ W roku 2015 luka w podatku od wartości dodanej wynosiła w Irlandii 9,94%, podczas gdy średnia unijna wynosiła 12,77%.347

W Irlandii podatek od wartości dodanej uregulowany jest w Value-Added Tax Consolidation Act 2010³⁴⁸.

W sekcji 2 (1) ww. aktu prawnego uregulowano, że przez podatnika (taxable person) rozumie się osobę, która samodzielnie w sposób ciągły prowadzi działalność gospodarczą na terytorium Wspólnoty (przez Wspólnotę rozumie się Wspólnotę, o której mowa w artykułach

345

Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU-27 Member States. Final Report…, op. cit.

346 Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU Member States. 2015 Report…, op. cit.

347 Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2017 Final Report…, op. cit.

348 Value-Added Tax Consolidation Act 2010 (Number 31 of 2010); dostępny w całości na stronie: www.oireachtas.ie.

od 5 do 8 dyrektywy 2006/112/WE). Zgodnie z sekcją 5 (1) podatnik, który dokonuje na terytorium kraju dostawy towarów lub usług podlegających opodatkowaniu, staje się osobą (podmiotem) odpowiedzialną za odprowadzenie podatku, a także odpowiedzialną za podatek i zobowiązany jest do zapłaty podatku wynikającego z dokonanej dostawy. Zgodnie z sekcją 16 VAT Consolidation Act nabywcy towarów mogą stać się osobami odpowiedzialnymi za podatek VAT. W sekcji 16 omówione zostały zagadnienia dotyczące opodatkowania transakcji przy zastosowaniu mechanizmu odwrotnego obciążenia podatkiem VAT.

Zgodnie z subsekcją (1) sekcji 16 VAT Consolidation Act podmiotem odpowiedzialnym z tytułu nabycia dóbr jest NAMA – National Asset Menagement Agency (Narodowa Agencja Zarzadzania Aktywami) bądź „jednostki NAMA” z tytułu nabywania dóbr. NAMA jest irlandzką agencją działającą na zasadzie „złego banku”, powstała w 2009 r. jako element walki z kryzysem gospodarczym w Irlandii przejawiającym się w kryzysie rynku kredytów hipotecznych. Zadaniem NAMA jest skupowanie od banków nieobsługiwanych kredytów w zamian za obligacje państwowe. Na gruncie VAT Consolidation Act za jednostkę NAMA uznawana jest każda osoba bądź grupa osób powiązanych z NAMA w sposób opisany w sekcji 97(3) VAT Consolidation Act.

Dodatkowo, zgodnie z unormowaniami zawartymi w sekcji 16 VAT Consolidation Act. poza NAMA, podmiotami, które mogą stać się podmiotem odpowiedzialnym, są podatnicy, którzy nabywają określonego rodzaju towar lub usługi. Podatnikami, którzy mogą stać się podmiotami odpowiedzialnymi są osoby nabywające pozwolenia na emisję gazów cieplarnianych w rozumieniu dyrektywy 2003/87/WE³⁴⁹, a także podmioty nabywające złom oraz podmioty powiązane dostarczające usługi budowlane.

Cechą charakterystyczną irlandzkiego systemu podatku VAT, a w szczególności zagadnienia mechanizmu odwrotnego obciążenia podatkiem VAT, jest funkcjonowanie podmiotu NAMA. Jak już powyżej wskazano, jest to podmiot stworzony na potrzeby walki z kryzysem gospodarczym w Irlandii. NAMA jest podatnikiem podatku VAT na zasadzie odwrotnego obciążenia w sytuacji, gdy nabywa towary. W pozostałym zakresie przepisy dotyczące zakresu podmiotowego mechanizmu odwrotnego obciążenia nie są nazbyt rozbudowane. Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Irlandii podatnikiem podatku od wartości dodanej może stać się nabywca określonego rodzaju towarów lub usług, niezależnie

349 Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE; (Dz. U. UE L 275, 25/10/2003).

od ich statusu, jako podatników podatku VAT w związku z wykonywanymi przez nich czynnościami.

W sekcji 16 Value-Added Tax Consolidation Act wymienione zostały dostawy, które objęte są mechanizmem odwrotnego obciążenia. Katalog przedmiotowy czynności objętych mechanizmem odwrotnego obciążenia jest dużo węższy niż w Polsce. Odwrotnym obciążeniem objęte zostały krajowe transakcje w budownictwie pomiędzy głównym wykonawcą a podwykonawcami, o których mowa w sekcji 531(1) Taxes Consolidation Act 1997³⁵⁰. Zgodnie z brzmieniem sekcji 16(3) VAT Consolidation Act przepisy o odwrotnym obciążeniu znajdują zastosowanie, gdy główny wykonawca nabywa usługi budowlane od podwykonawcy (zgodnie z postanowieniami sekcji 531 (1) pkt (a) do (f) TCA 1997).

Tym samym, gdy główny wykonawca jest:

a) osobą, która w odniesieniu do całości lub części działań, których dotyczy umowa, jest wykonawcą w ramach innej stosownej umowy,

b) osobą, której działalność obejmuje wznoszenie budynków albo rozwój terenu lub produkcję, przetwarzanie lub wydobycie materiałów stosowanych, wykorzystywanych w działalności budowlanej,

c) osobą związaną z przedsiębiorcą, który prowadzi działalność gospodarczą, o której mowa w punkcie (b),

d) władzami lokalnymi, e) ministerstwem rządowym,

f) jakąkolwiek komisją założoną na mocy ustawy albo jakąkolwiek komisją, albo ciałem założycielskim, albo na mocy edyktu królewskiego i sfinansowanym całkowicie, albo głównie z pieniędzy dostarczonych przez Oireachtas (Irlandzki Parlament Narodowy), wówczas główny wykonawca, w odniesieniu do tej dostawy, staje się osobą odpowiedzialną (tj. podatnikiem) albo może być uznany za osobę odpowiedzialną i będzie zobowiązany do zapłaty podatku w taki sposób, jakby główny wykonawca dokonał świadczenia usług w zakresie wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej.

Dodatkowo w Irlandii, podobnie jak w pozostałych państwach Unii Europejskiej, mechanizmem odwrotnego obciążenia objęte są wewnątrzkrajowe transakcje dotyczące „kredytów węglowych” dotyczących emisji gazów cieplarnianych. Zgodnie z sekcją 16 (2)

350

VAT Consolidation Act w przypadku transakcji dotyczących „pozwoleń”³⁵¹, o których mowa w dyrektywie 2003/87/WE, w wyniku których podatnik, który prowadzi działalność w Irlandii, nabywa pozwolenia na emisję gazów cieplarnianych od innego podatnika, który prowadzi działalność gospodarczą w Irlandii. Wówczas nabywca pozwoleń staje się osobą odpowiedzialną za podatek VAT od tej transakcji (tj. podatnikiem podatku VAT), w odniesieniu do tego nabycia, albo uznaje się, że stał się podatnikiem (osobą odpowiedzialną) i będzie zobowiązany do zapłaty podatku VAT w taki sposób, jakby nabywca dokonał dostawy w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Natomiast osoba, która dokonała dostawy pozwoleń na emisję gazów cieplarnianych, nie jest odpowiedzialna za zapłatę podatku VAT od takiej transakcji.

Jak już wskazano, mechanizmem odwrotnego obciążenia zgodnie z sekcją 16 (1) (a) VAT Consolidation Act objęte są dostawy na rzecz NAMA bądź jednostki NAMA. Za „istotną dostawę” na rzecz NAMA bądź jednostki NAMA, w stosunku do której stosuje się odwrotne obciążenie, uważa się dostawę dóbr będącą transferem własności w wyniku polecenia wydanego zgodnie z sekcją 153 National Asset Management Agency Act 2009. Wówczas w wyniku tak rozumianej „istotnej dostawy” powstaje sytuacja, w której otrzymujący (NAMA bądź jednostka NAMA) staje się osobą odpowiedzialną (podatnikiem) za zapłatę podatku VAT, tak jakby sam dokonał dostawy dóbr w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Natomiast dostawca nie jest zobowiązany do zapłaty podatku VAT w związku z dokonaną dostawą.

Dodatkowo w Irlandii mechanizmem odwrotnego obciążenia w odniesieniu do transakcji krajowych objęta jest dostawa złomu. Finance Act 2011352

w sekcji 59 wprowadził zmiany w sekcji 16 VAT Consolidation Act, dodając podsekcję (4), w której określono, że transakcjami dotyczącymi złomu są nabycie, sprzedaż, odsprzedaż oraz odzyskiwanie złomu. Za odzyskiwanie złomu uważa się jakąkolwiek działalność prowadzoną w celu odzyskiwania, przetwarzania albo ponownego używania, w całości albo w części, złomu lub jakąkolwiek działalności dotyczącą takiego odzyskiwania surowców wtórnych, recyklingu albo ponownego jego używania. Za złom na potrzeby tej podsekcji uważa się złom metalowy oraz metalowe odpady pochodzące z przetwarzania odpadów, metali pozyskiwanych z pojazdów, metali pozyskiwanych z rozbiórek konstrukcji, części maszyn oraz metali nienadających się

351

Pozwolenie w rozumieniu art. 3 dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. oznacza pozwolenie na emitowanie jednej tony równoważnika dwutlenku węgla przez określony okres czasu, które jest ważne jedynie do celów spełniania wymogów niniejszej dyrektywy i może być przenoszone zgodnie z przepisami niniejszej dyrektywy.

352

do używania w ich oryginalnej formie z powodu ich zniszczenia archaiczności, rozdzielenia, zużycia. Z pominięciem sekcji 56 VAT Consolidation Act, w sytuacji gdy podatnik prowadzący działalność gospodarczą, obejmującą transakcje dotyczące złomu w kraju (tj. Irlandii), dokonuje nabycia złomu od innego podatnika prowadzącego działalność w kraju, wówczas nabywca złomu z tytułu tego nabycia staje się podmiotem odpowiedzialnym (podatnikiem) w zakresie zapłaty podatku VAT od tego nabycia, w taki sposób jakby nabywca dokonał dostawy złomu w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Natomiast dostawca złomu nie będzie odpowiedzialny za zapłatę podatku VAT związanego z taką dostawą.

Od 1 stycznia 2016 roku mechanizmem odwrotnego obciążenia objęto dwie nowe kategorie transakcji. W sekcji 16 VAT Consolidation Act dodano podsekcję (6) oraz (7). Zgodnie z normą zawartą w podsekcji (6) mechanizmem odwrotnego obciążenia objęta jest dostawa gazu lub energii elektrycznej przez podatnika podatku VAT na rzecz pośrednika prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium Irlandii. Przez pośrednika rozumie się podmiot, którego głównym przedmiotem działalności jest dostawa gazu ziemnego, energii cieplnej lub chłodniczej za pośrednictwem sieci lub energii elektrycznej, przy czym własna konsumpcja tych towarów przez podatnika jest znikoma.

Rozwiązanie dotyczące gazu oraz energii jest zbliżone do rozwiązania obowiązującego w Rumunii, Francji oraz Włoszech. Podobnie została też uregulowana definicja pośrednika.

W podsekcji (7) wprowadzono objęcie mechanizmem odwrotnego obciążenia dostaw certyfikatów gazowych lub elektrycznych. Dotyczy to sytuacji, gdy dostawa certyfikatów ma miejsce pomiędzy dwoma podmiotami będącymi podatnikami VAT na terytorium Irlandii.

Zakres przedmiotowy stosowania odwrotnego obciążenia podatkiem VAT w Irlandii jest bardzo ograniczony. Może to wynikać z dosyć niskiego poziomu oszustw podatkowych. Tak jak we wszystkich innych państwach przynależących do Unii Europejskiej, w Irlandii mechanizmem odwrotnego obciążenia objęto dostawę „zielonych certyfikatów”. Irlandia jest też kolejnym spośród analizowanych państw, które wprowadziło stosowanie mechanizmu odwrotnego obciążenia w stosunku do dostawy usług budowalnych przez podwykonawcę na rzecz wykonawcy generalnego. Jak już wcześniej wspomniano, wyjątkową na skalę europejską jest instytucja NAMA działająca na zasadzie banku złych długów, który skupuje nieruchomości. Podczas transakcji zakupu NAMA jest podmiotem, który odpowiada za wykazanie podatku VAT należnego z tytułu dokonanej transakcji. Warto również zauważyć,

że zakres stosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia w Irlandii został rozszerzony kilkukrotnie. Przemawia to za tym, że ustawodawca uznaje to rozwiązanie za skuteczne narzędzie do walki z oszustwami podatkowymi. W przeciwnym wypadku niecelowe byłoby rozszerzanie katalogu transakcji objętych mechanizmem odwrotnego obciążenia podatkiem od wartości dodanej.

5. Polski mechanizm odwrotnego obciążenia podatkiem od