METODY OCENY FINANSOWEJ PRZEDSIĘWZIĘĆ TYPU START-UP
6.2. Istota rachunku ekonomicznego w kontekście przedsięwzięć inwestycyjnych typu start-up
W aspekcie finansowym start-upy wiążą się najczęściej ze stosunkowo wysokimi nakładami inwestycyjnymi (wbrew wstępnym wycenom nakładów inwestycyjnych), trudnymi do oszacowania przychodami ze sprzedaży i wysokim ryzykiem, często
skutkującymi porażkami start-upów9. Dodatkowo start-upowcy poza wysokimi
morale, elastycznością i witalnością10 prezentują nadmierny optymizm
warunko-wany dużymi oczekiwaniami co do sukcesu przedsięwzięcia, co krytycznie wpływa
na szacowanie efektów (rysunek 6.3)11. Ponadto zdarza się często, że jedynymi
final-nymi efektami są wartości niematerialne, które same w sobie stwarzają problem
z oszacowaniem ich wymiaru ilościowego12.
Niemniej jednak przedsięwzięcia typu start-up można zaklasyfikować, pomimo ich indywidualnego charakteru, do grupy szeroko rozumianych przedsięwzięć inwestycyjnych, przy czym zasadne jest rozpatrywać je w kategorii rozwiązań inno-wacyjnych, co sprawia prima facie, że podlegają one identycznym ogólnym zasa-dom rachunku ekonomicznego. Ze względu na złożoność problemu, jaki stanowi przedsięwzięcie inwestycyjne o charakterze start-upu, należy spojrzeć w sposób
9 J. S. Lantza, L. Hikkerovab, M. Milic, J. M. Sahutd, Evaluation of Growing Business: Which Method, What Risks?, „International Journal of Business” 2013, no. 18 (1), s. 28; B. A. Campbell, Earnings Effects of Entrepreneurial Experience: Evidence from the Semiconductor Industry, „Management Science”, vol. 59, no. 2, February 2013, s. 292.
10 M. Iwiński, M. Kiciński, Być dużą firmą i start-upem jednocześnie, „Harvard Business Review Pol-ska”, wrzesień 2010, s. 37.
11 R. A. Lowe, A. A. Ziedonis, Overoptimism and the Performance…, op.cit., s. 173; D. V. Holland, R. P. Garrett, Entrepreneur Start-up versus Persistence Decisions: A Critical Evaluation of Expectancy and Value, „International Small Business Journal” 2015, vol. 33 (2), s. 195; A. Croll, B. Yoskovitz, Metoda Lean Analytics. Zbuduj sukces start-upu w oparciu o analizę danych, Helion, Gliwice 2016, s. 25. R. Mrówka opi-suje przypadek upadku operatora telefonii satelitarnej Iridium, w ramach którego przewidywano wiel-kość rynku na tego typu usługi na świecie na poziomie 6 mln użytkowników. W trakcie półtorarocznego okresu funkcjonowania firmy zdołano pozyskać jedynie 50 000 abonentów (!), co faktycznie spowodo-wało bankructwo firmy, gdyż liczba 50 000 abonentów przyjęta była za cel miesięczny. Jak zauważył autor tego opracowania, Iridium było uznawane wówczas za najbardziej innowacyjne przedsięwzięcie z końca XX wieku, jednak zbyt nadmierny optymizm twórców przedsięwzięcia przyczynił się do jego równie gło-śnego upadku. R. Mrówka, Upadek operatora telefonii satelitarnej Iridium, w: Najgorsze strategie i praktyki zarządzania. Historia upadków przedsiębiorstw, red. M. Pindelski, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2008, s. 37–41.
12 I. Gavious, D. Schwartz, Market Valuations of Start-up Ventures Around the Technology Bubble, „International Small Business Journal”, no. 29 (4), s. 400.
Rozdział 6. Metody oceny finansowej przedsięwzięć typu start-up 119
indywidualny na badanie jego efektywności13, gdyż jej precyzyjne określenie wydaje
się być w tej sytuacji szczególnie zasadne14.
Rysunek 6.3. Specyfika inwestowania w przedsięwzięciach typu start-up
OPTYMIZM START-UPOWCA R Y Z Y K O I N W E S T Y C J A E F E K T Y
Źródło: opracowanie własne.
Efektywność sensu largo można rozumieć jako gospodarne lub racjonalne wyko-rzystanie zasobów, przy czym pojęcie to można określać również jako optymalny sposób wykorzystania zasobów i wskazywać na skuteczność w osiąganiu
zaplano-wanych celów15. Koncepcja, która zajmuje się zagadnieniem efektywności
ekono-micznej i metodami pomiaru alokowanych środków, to tzw. koncepcja rachunku ekonomicznego, funkcjonująca w literaturze przedmiotu już od XIX wieku. U podstaw tej koncepcji leży uniwersalny proces wyznaczenia efektywności działań podejmowanych w przedsiębiorstwie lub nowych przedsięwzięć, gdzie celem nad-rzędnym jest uzyskanie odpowiednich relacji liczbowych pomiędzy otrzymanymi
wynikami a poniesionymi nakładami zaangażowanymi w dane przedsięwzięcie16.
W teorii nauk ekonomicznych dominuje jednak definicja rachunku ekonomicz-nego rozumiaekonomicz-nego jako konfrontacja efektów wytworzonych przez realizowane
13 Pojęcie efektywności jest tożsame z opłacalnością, stąd w niniejszym tekście będzie używane zamiennie.
14 A. Chwolka, M. G. Raith, The Value of Business…, op.cit., s. 386.
15 Innowacje – ocena w ujęciu mikro, mezo i makro, red. A. Kałowski, J. Wysocki, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015, s. 154.
16 S. Stacha, Podstawy rachunku ekonomicznego i zarządzania, Akademia Rolnicza w Szczecinie, Szcze-cin, 1989, s. 5.
Adam Kałowski
120
przedsięwzięcie z wielkością nakładów poniesionych na jego uruchomienie, ujętych
w tych samych jednostkach miary17. Formuła matematyczna opisująca stosunek
efektów do nakładów i wskazująca na efektywność przedsięwzięcia inwestycyjnego wyraża się następującym wzorem:
EFEKTY
NAKŁADY INWESTYCYJNE > 1
Swoista prostota ujęcia rachunku ekonomicznego nie odzwierciedla jednak pełnej istoty i wielowariantowości tego pojęcia. Pomimo „przyswajalnej” definicji rachunek ekonomiczny trudno jest sklasyfikować na podstawie jednego wymiaru, co czyni z niego narzędzie uniwersalne, a więc przydatne do oceny bardziej skom-plikowanych i nietypowych przedsięwzięć inwestycyjnych, m.in. takich jak przed-sięwzięcia innowacyjne czy start-upy. Jednocześnie trzeba pamiętać, że nie wszystkie metody rachunku ekonomicznego są odpowiednie i sprawdzają się w przypadku
przedsięwzięć innowacyjnych, czyli także start-upów18.
Podobnie jak dla każdego przedsięwzięcia inwestycyjnego również w przypadku start-upów należy dążyć od uzyskania takiej wartości, która będzie większa bądź równa jedności, co pozwoli na pozytywną weryfikację poziomu ich efektywności. W zależności bowiem od wyników przeprowadzonego rachunku ekonomicznego
możliwe jest przyjęcie następujących opcji decyzyjnych19:
• zaniechanie podjęcia działania inwestycyjnego wobec negatywnej oceny poziomu jego efektywności,
• dokonanie korekty nakładów i efektów dla działania inwestycyjnego wobec negatywnej oceny poziomu jego efektywności,
• rozpoczęcie działania inwestycyjnego wobec pozytywnej oceny poziomu jego efektywności.
W rezultacie, rachunek ekonomiczny stanowi podstawowe narzędzie służące do określenia efektów i poziomu efektywności działań wynikających z realizacji nowych przedsięwzięć, w tym o charakterze start-upów, do tego umożliwiające podjęcie decyzji w zakresie ich przyjęcia do realizacji lub odrzucenia. Prawidłowość podejmowania
17 S. Nahotko, Rachunek ekonomiczny w modelowaniu efektywności procesów innowacyjnych w przed-siębiorstwie, „Prace Naukowe Instytutu Organizacji i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej”, nr 62, Seria nr 25, Wrocław 1992, s. 51.
18 S. P. Kaufman, W. C. Shih, C. M. Christensen, Zabójcy innowacji, „Harvard Business Review Polska”, lipiec–sierpień 2008, s. 140 i S. Nahotko, Rachunek ekonomiczny…, op.cit., s. 43.
19 J. Kuczowic, K. Kuczowic, Decyzje inwestycyjne – wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006, s. 15.
Rozdział 6. Metody oceny finansowej przedsięwzięć typu start-up 121 decyzji inwestycyjnej jest w tym przypadku bardzo istotna, gdyż wymusza na decy-dentach, aby rachunek ekonomiczny był sporządzony przy uwzględnieniu określo-nych zasad postępowania, takich jak: zasady porównywalności, kompleksowości, przyrostowego ujęcia elementów rachunku, wariantowości, obiektywizmu, dokład-ności czy jednoznaczdokład-ności. Warto również podkreślić, że rachunek ekonomiczny jest rachunkiem wariantowym, a więc dopuszczającym możliwość osiągnięcia wyzna-czonego celu na różne sposoby, co jest niezwykle istotne, a zarazem przydatne przy start-upach. Badanie efektywności jednego wariantu start-upu przy pomocy róż-nych metod opłacalności będzie określane mianem rachunku bezwzględnego, zaś badanie efektywności różnych wariantów przy użyciu jednakowych miar oceny efektywności celem wybrania wariantu najbardziej optymalnego będzie określane mianem rachunku względnego (rysunek 6.4).
Rysunek 6.4. Rachunek bezwzględny i względny oceny opłacalności • jedna inwestycja (wariant) • wiele metod
• wiele inwestycji (wariantów) • jednakowe miary
Rachunek bezwzględny
Rachunek względny
Źródło: opracowanie własne.
Kolejną ważną kwestią w przypadku stosowania rachunku ekonomicznego jest
przyjęcia założenia, że efektywność gospodarowania stanowi kategorię ilościową20,
co oznacza jego koncentrację wokół analizy i oceny wpływu czynników o charak-terze wymiernym. Efekty wymierne, zwane inaczej ekonomicznymi, to korzyści, które mogą być oszacowane wartościowo, np. obniżenie kosztów, zwiększenie pro-dukcji czy efekty uzyskane z wykonania prawa. Ta kategoria efektów ustalana jest na podstawie precyzyjnych danych, a gdy nie jest to możliwe – wówczas
na pod-stawie danych przybliżonych lub szacunkowych21. W najprostszym ujęciu efekty
20 Ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych, red. S. Wrzosek, Wydawnictwo Uniwersytetu Eko-nomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 13; L. Martan, Rachunek efektywności rzeczowych przedsię-wzięć inwestycyjnych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002, s. 15.
Adam Kałowski
122
ekonomiczne stanowią różnicę pomiędzy wpływami pieniężnymi uzyskanymi przez start-up a wydatkami poniesionymi na jego opracowanie, ocenę, realizację oraz nakładami na wytworzenie i kosztami funkcjonowania innowacyjnego pro-duktu lub usługi.
Ostatnim krokiem proceduralnym w rachunku ekonomicznym jest sformuło-wanie kryterium decyzyjnego, na podstawie którego będzie przeprowadzana ocena efektywności przedsięwzięcia. Kryterium to może bazować na podejściu rozsze-rzonym – w którym dla wszechstronności badania stosuje się większą liczbę kry-teriów oceny – i podejściu syntetycznym – w którym dla jednoznaczności badania stosuje się wyłącznie ograniczoną liczbę miar oceny, np.: stopę zysku netto, wartość
nadwyżki brutto, wartość zaktualizowaną netto, wewnętrzną stopę zwrotu itp.22.
W praktyce podstawowymi kryteriami oceny efektywności przedsięwzięć inwesty-cyjnych, także w odniesieniu do start-upów, mogą być (tabela 6.1):
• zysk kalkulacyjny, będący wynikiem różnicy pomiędzy wartością sprzedaży i kosztami (np. zysk netto, zysk netto plus odsetki, zysk ekonomiczny),
• wskaźniki efektywnościowe, wyrażające stosunek efektów do nakładów, • efekt optymalizacyjny w postaci obniżki kosztów lub optymalizacji nakładów
w stosunku do wielkości przychodów.
Tabela 6.1. Wybrane kryteria oceny efektywności start-upów Kryteria oceny efektywności start-upów
Zysk kalkulacyjny Wskaźniki efektywności Efekt optymalizacyjny – zysk netto
– zysk netto plus odsetki – zysk ekonomiczny
– miary proste
– miary dyskontowe – obniżka kosztów– optymalizacja nakładów w stosunku do wielkości przychodów
Źródło: opracowanie własne.
Wspomniany zysk, mimo pewnych ograniczeń, nadal jest powszechnie uzna-wany za główne kryterium oceny efektywności działalności gospodarczej, zwłaszcza na szczeblu mikroekonomicznym, gdyż warunkuje rozwój i wzrost jednostki oraz zapewnia niezbędne finansowanie w przyszłości. Tym samym należy realizować wszystkie te przedsięwzięcia, które mogą zapewnić potencjalną maksymalizację zysku z zaangażowanego kapitału, kreując jednocześnie przyszłą wartość rynkową takich start-upów. Nie należy jednak zapominać, że każde przedsięwzięcie wymaga
Rozdział 6. Metody oceny finansowej przedsięwzięć typu start-up 123 dokładnej oceny efektywności, której pomiar powinien być przeprowadzany w tej samej jednostce miary z uwzględnieniem czynnika czasu i w odniesieniu do innych wariantów działania. Dzięki temu zyskujemy możliwość wyboru optymalnego roz-wiązania, będącego albo następstwem osiągnięcia maksymalnych korzyści przy
danych zasobach, albo określonych efektów przy minimalnym zużyciu zasobów23.
Podejście optymalizacyjne w tym zakresie jest szczególnie istotne względem pomiaru efektywności start-upów, które z zasady są niezwykle ryzykowne, ewoluują w trakcie ich realizacji i są ukierunkowane na uzyskiwanie niekonwencjonalnych rezultatów.
Współczesny rachunek efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych to domi-nacja dwóch odrębnych podejść w zakresie doskonalenia metod oceny efektywno-ści inwestycji, z których pierwsze dąży do wzbogacenia podstawowego rachunku efektywności o coraz bardziej skomplikowane algorytmy obliczeniowe, uwzględ-niające jednocześnie dużą liczbę zmiennych i kryteriów decyzyjnych, zaś drugie opiera się na upraszczaniu algorytmów rachunku efektywności i wzmocnieniu ich roli w procesie decyzyjnym przy zwiększonym nacisku na pozyskanie jak
najbar-dziej wiarygodnych danych (rysunek 6.5)24.
Rysunek 6.5. Rachunek efektywności dla przedsięwzięć typu start-up
RACHUNEK EFEKTYWNOŚCI START-UPÓW WYBRANY ALGORYTM OBLICZENIOWY WIARYGODNE DANE
Źródło: opracowanie własne.
Konkludując: w odniesieniu do przedsięwzięć typu start-up wydaje się jednak zasadne, aby stosować zarówno bardziej skomplikowane algorytmy obliczeniowe,
23 Ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych…, op.cit., s. 13.
24 S. Kasiewicz, W. Rogowski, Inwestycje hybrydowe – nowe ujęcie oceny efektywności, Oficyna Wydaw-nicza SGH, Warszawa 2009, s. 94; H. Towarnicka, Strategia inwestycyjna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 111.
Adam Kałowski
124
jak i wiarygodne oraz zweryfikowane dane, w szczególności uwzględniające trendy
panujące w otoczeniu realizowanego przedsięwzięcia25. Należy bowiem pamiętać,
iż start-up nie tylko musi się charakteryzować się nowatorstwem, lecz także powi-nien być opłacalny finansowo.