ASPEKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORCY
5.3. Regulacje prawne na etapie rozpoczynania działalności gospodarczej
Regulacje prawne odnoszące się do potrzeb przedsiębiorcy rozpoczynającego działalność gospodarczą zawarte są w ogólnie obowiązujących przepisach prawa, zarówno prawa UE, jak i prawa krajowego, a ich analizę wypada rozpocząć od prze-pisów dotyczących tworzenia podmiotów przeznaczonych do prowadzenia działal-ności gospodarczej. O ile z ustawy o swobodzie działaldziałal-ności gospodarczej wynika z dnia 18 czerwca 1991 r. sygn. III CZP 40/91 publ. OSNCP 1992, nr. 2 poz. 17, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2003 r. sygn. II CK 161/02, publ. OSN Izba Cywilna 2004, nr 11, s. 186.
Rozdział 5. Aspekty prawne funkcjonowania przedsiębiorcy na początkowym etapie rozwoju... 97 m.in. prawo do swobodnego tworzenia podmiotów gospodarczych, to prawo takie nie oznacza jednak dowolności w kształtowaniu formy przedsięwzięcia gospodar-czego, a właściwie – żeby ująć to precyzyjniej – nie oznacza możliwości doboru takich form, które nie istnieją w przepisach obowiązującego prawa. W prawie polskim ist-nieje zamknięty katalog form organizacyjnych podmiotów gospodarczych (w tym spółek) i w ramach takiego katalogu przedsiębiorca może (choć też z pewnymi ogra-niczeniami, o których niżej) wybrać formę organizacyjną, w której zamierza dzia-łać. Nie ma tu odstępstw od reguły dla przedsiębiorców na początkowych etapach rozwoju, co najwyżej prawo umożliwia im w toku działalności gospodarczej płynną i niezbyt kosztowną zmianę formy organizacyjnej w miarę potrzeb przedsiębiorcy poprzez przekształcenie czy fuzję istniejących podmiotów. Tak więc wybór może
być dokonany wśród następujących form prowadzenia działalności gospodarczej6:
• indywidualnego (osobistego) prowadzenia działalności opartej na prywatnym majątku lub działaniach jako wspólnik w spółce cywilnej (która nie posiada osobowości prawnej),
• nieposiadających osobowości prawnych spółek osobowych prawa handlowego (spółki jawnej, spółki komandytowej, spółki komandytowo-akcyjnej i z pew-nymi ograniczeniami co do rodzaju działalności także spółki partnerskiej), • posiadających osobowość prawną spółek kapitałowych prawa handlowego
(spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna),
• spółki europejskiej będącej osobą prawną7,
• spółdzielni (ta forma także posiada osobowość prawną).
Można pominąć przypadki prowadzenia działalności gospodarczej bezpośrednio przez stowarzyszenia lub fundacje, bo podmioty te w zasadzie nie są powoływane wyłącznie dla celów gospodarczych, a jeśli taką działalność podejmują, to zwykle obok głównego nurtu swojej działalności statutowej. Prawo sprzyja przedsiębiorcom rozpoczynającym działalność, pozwalając im na wybór takiej formy organizacyjnej dla działalności gospodarczej, która nie jest związana z dużymi kosztami, szczegól-nie na wstępnym, startowym etapie. Stąd powodzeszczegól-nie w polskiej praktyce gospodar-czej indywidualnej działalności gospodargospodar-czej prowadzonej na podstawie wpisu do
6 Opis form podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej (rodzajów przedsiębiorców) w: A. Filipowicz, Podstawy prawa dla ekonomistów. Podręcznik dla studentów ekonomii, zarządzania i admi-nistracji, C. H. Beck, Warszawa 2012, s. 361–385.
7 Spółka europejska jest uregulowana Rozporządzeniem Rady WE z dnia 8 października 2001 r. o sta-tucie spółki europejskiej, Dz.U. WE nr L 294 z dnia 10 listopada 2001 r., a w Polsce Ustawą z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. 2005 nr 62 poz. 551 ze zm.
Andrzej Filipowicz
98
ewidencji, choć działalność gospodarcza w tej formie niesie ze sobą także niebez-pieczeństwa związane z brakiem oddzielenia prywatnego majątku przedsiębiorcy od majątku przeznaczonego do prowadzenia działalności gospodarczej. Należałoby się jednak zastanowić, w jakiej formie najczęściej podejmowana jest działalność o charakterze innowacyjnym i jakie są w tym wypadku przyczyny wyboru takiej czy innej formy organizacyjnej. Z przeprowadzonych w 2015 r. badań obejmują-cych około 2400 firm z sektora IT, określonych jako start-up, dominującą formą organizacyjną (65%) jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, 19% stanowią firmy będące jednoosobową działalnością gospodarczą właścicieli, 5% funkcjonuje jako spółka akcyjna, a pozostałe 12% to „inne formy”, czyli najprawdopodobniej
spółki osobowe prawa handlowego8. Wyniki te wskazują, jak się wydaje9, że
naj-wygodniejszą formą organizacyjną dla przedsiębiorstwa we wczesnym etapie roz-woju jest w Polsce spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Wniosek taki można odnieść bez obawy o popełnienie błędu także do innych przedsiębiorstw we wcze-snym etapie rozwojowym w innych branżach niż IT, a spółka z ograniczoną odpo-wiedzialnością jest najczęściej występującą formą organizacyjną przedsiębiorstwa w polskiej gospodarce, obok działalności jednoosobowej opartej na majątku oso-bistym przedsiębiorcy. Nie jest to niespodzianką, jeśli weźmiemy pod uwagę pod-stawowe cechy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która została stworzona po to, żeby przy stosunkowo małych nakładach początkowych w bezpieczny sposób móc podejmować w zasadzie każdy rodzaj działalności gospodarczej.
Konstrukcja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w kształcie przyjętym w polskim prawie, łączy trzy – z punktu widzenia przedsiębiorcy rozpoczynającego działalność – zasadnicze zalety:
• stosunkowo małe koszty organizacyjne, • niewielkie sformalizowanie działalności spółki,
• możliwość jej dofinansowania w zróżnicowanych formach (podwyższenie kapi-tału, dopłaty do kapikapi-tału, standardowe formy kredytowania i in.).
8 Polskie Start-upy. Raport 2015, http://startuppoland.org/wp-content/uploads/2015/10/Startup--Poland_raport_2015.pdf (data dostępu 17.03.2016). Raport przygotowany przez Fundację Startup Poland objął przedsiębiorstwa z branży cyfrowej, takie, „w których przetwarzanie informacji i pochodne techno-logie stanowią kluczowy element ich modelu biznesowego” (głównie producenci oprogramowania), zareje-strowane w Polsce lub mające polskiego wspólnika, w 60% finansowane ze środków własnych, w większości (92%) zarejestrowane po 2010 r.
9 Trzeba jednak w tym miejscu zwrócić uwagę na sumowanie się wartości procentowych do 100%! Praktyczna obserwacja funkcjonowania spółek innowacyjnych w Polsce wydaje się mimo wszystko potwier-dzać wnioski wynikające z przedstawionych tu badań.
Rozdział 5. Aspekty prawne funkcjonowania przedsiębiorcy na początkowym etapie rozwoju... 99 Zaczynając od kosztów związanych z utworzeniem spółki (w dniu 20 marca 2016 r.) – założenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wiązało się z koniecz-nością pokrycia kapitału minimalnego w wysokości 5000 zł i kosztem organizacji
spółki wynoszącym około 1000 złotych. Na koszty te składają się10:
• pokrycie kapitału zakładowego11,
• opłaty notarialne12 i podatek od czynności cywilnoprawnych13,
• wniosek do KRS i koszty ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym14,
• koszty rejestracji dla celów VAT.
Należy podkreślić jeszcze raz, że koszty związane z założeniem spółki z ogra-niczoną odpowiedzialnością są takie same dla wszystkich, niezależnie od rodzaju podejmowanej działalności i jej zaawansowania technologicznego. Prawo polskie nie przewiduje tu żadnych ulg lub ułatwień, chyba że za takie ułatwienie uznamy możliwość zarejestrowania spółki drogą elektroniczną, co pociąga wszakże za sobą konieczność użycia w tym celu jednolitego wzorca umowy dostępnego w systemie teleinformatycznym, sformatowanego, ale mającego także możliwości opcjonalnej
adaptacji do potrzeb indywidualnych15.
10 Od 1 stycznia 2015 r. rejestracja dla celów VAT jest bezpłatna, natomiast jeśli podatnik żąda potwier-dzenia dokonania rejestracji, opłata skarbowa wynosi 170 zł (podstawa – art. 1, ust. 1 pkt 1b Ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej, tekst jedn. Dz.U. 2015 poz. 738 ze zm.).
11 Do wniosku o wpis spółki do rejestru przedsiębiorców składanego do sądu rejestrowego dołączane jest oświadczenie wszystkich członków zarządu spółki, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wszystkich wspólników w całości wniesione (Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek han-dlowych, tekst jednolity Dz.U. 2013 poz. 1030 ze zm., dalej jako KSH. Zob. art. 167 § 1 KSH w zw. z art. 163 pkt 2, co – biorąc pod uwagę, że minimalny kapitał spółki z o.o. to 5000 zł – wymaga zebrania przez wspól-ników takiej właśnie kwoty najpóźniej w dniu złożenia wniosku o rejestrację spółki.
12 Uzależnione od wartości kapitału zakładowego spółki (przy kapitale w wysokości 5000 zł taksa nota-rialna liczona według stawki 100 zł plus 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł daje kwotę 160 zł, do której należy doliczyć 23% podatek VAT, łącznie 196,80 zł, podstawa: § 3 pkt w zw. § 5 i § 12 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej, tekst jedn. Dz.U. 2013 poz. 237 ze zm., dodatkowo taksa notarialna za wypisy z aktu (6 zł za każdą stronę plus podatek VAT, czyli za 6 stron aktu i – załóżmy – 4 kopie opłata wyniesie 177,12 zł). U notariusza należy także spo-rządzić notarialnie poświadczone wzory podpisów członków zarządu (po 20 zł plus VAT) za każdy podpis.
13 Podatek od czynności cywilnoprawnych jest pobierany w tym wypadku przez notariusza, który jest płatnikiem podatku. Podatek wynosi 0,5% od wartości kapitału zakładowego, od której odliczamy taksę notarialną i opłatę sądową za wpis do KRS i ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Łącznie podatek do zapłacenia to 21 zł.
14 Opłata za zarejestrowanie spółki z o.o. to obecnie (maj 2016 r.) 500 zł (250 zł przy zastosowaniu wzor-ców elektronicznych). Podstawa: art. 52 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w spra-wach cywilnych, tekst jednolity Dz.U. 2014 poz. 1025 ze zm. Cena ogłoszenia o wpisie do KRS w Monitorze Sądowym i Gospodarczym jest stała i wynosi 100 zł (§ 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 maja 2014 r. w sprawie wydawania i rozpowszechniania Monitora Sądowego i Gospodarczego.
Andrzej Filipowicz
100
Jak widzimy, stosunkowo niewielkie koszty związane z rejestracją nie stanowią istotnej bariery w podejmowaniu działalności gospodarczej, a biorąc pod uwagę moż-liwość działalności także w innych, jeszcze mniej kosztownych formach, w których możliwe jest oparcie się na własnej pracy i majątku prywatnym przedsiębiorcy lub potraktowanie własnej pracy jako wkładu wspólnika, możemy bez obawy o popeł-nienie błędu przyjąć, że początkowe koszty związane z organizacją działalności nie stanowią w Polsce przeszkody dla rozwoju przedsięwzięcia we wczesnym eta-pie rozwoju, niezależnie od poziomu technologicznego realizowanych projektów.