• Nie Znaleziono Wyników

PSYCHOLOGIA START-UPOWCA. DLACZEGO SUKCES NIE ZALEŻY

4.3. Start-upowiec – kim on jest?

Pytanie o to, dlaczego pewne osoby chcą być i stają się przedsiębiorcami, jest

jednym z kluczowych pytań na gruncie analiz przedsiębiorczości17. Odpowiedź

na nie pozwoliłaby bowiem zrozumieć, czy każdy może być przedsiębiorcą, czy może istnieje jakiś „gen przedsiębiorczości”. A jeżeli nie istnieje nic takiego, to które z cech bądź dyspozycji podmiotu pozwalają na wyjaśnienie podejmowa-nych przez jednostki aktów zakładania działalności gospodarczej. Zagadnienie

to nurtowało myślicieli począwszy od starożytności aż do czasów współczesnych18.

Choć udało się stworzyć przekrojowy zarys kompetencji i dyspozycji

przedsię-biorców19, to konkluzywne opisanie cech idealnego przedsiębiorcy zakończyło

się fiaskiem. W. B. Gartner zauważył nawet, że taki idealny profil należy

trakto-wać jako jeden z mitów na temat przedsiębiorczości20. Jak dodaje M. Hunter, nie

ma czegoś takiego, jak wzór przedsiębiorcy, są co najwyżej czynniki wskazujące

na przedsiębiorcze myślenie i działanie21. Przedsiębiorczość jako zjawisko

poli-morficzne uniemożliwia wskazanie wszystkich niezbędnych predyspozycji pod-miotu, które gwarantują tej osobie sprawne i efektywne prowadzenie działalności gospodarczej. Dużą rolę bowiem przypisuje się również czynnikom kulturowym,

sytuacyjnym i środowiskowym, w których przedsiębiorca działa22. Jak wykazali

w swoich badaniach choćby Ch. Hopp i U. Stephan, zakładanie start-upów jest inherentnie związane z warunkami instytucjonalnymi czy uwarunkowaniami

środowiskowymi i kulturowymi, w których działają poszczególne osoby23. Można

zatem stwierdzić, że zarówno kultura, jak i społeczno-ekonomiczne uwarunkowania

17 R. A. Baron, The Cognitive Perspective: A Valuable Tool for Answering Entrepreneur’s Basic „Why” Questions, „Journal of Business Venturing” 2004, vol. 19, no. 2, s. 221–239.

18 D. Turek, Przedsiębiorca a pracownik przedsiębiorczy. Podobieństwa i różnice profili kompetencyjnych i ich implikacje dla procesów zarządzania, w: Potencjał ludzki w rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej i korporacyjnej, red. B. Jamka, Difin, Warszawa 2012, s. 33–57.

19 B. Glinka, S. Gutkova, Przedsiębiorczość, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 119–152.

20 W. B. Gartner, Who Is an Entrepreneur? Is the Wrong Question, „American Journal of Small Busi-ness” 1988, vol. 12, no. 4, s. 11–32.

21 M. Hunter, On Some of the Misconceptions about Entrepreneurship, op.cit., s. 61.

22 S. Shane, S. Venkataraman, The Promise of Entrepreneurship as a Field of Research, „Academy of Management Review” 2000, vol. 26, no. 1, s. 13–17.

23 Ch. Hoppa, U. Stephan, The Influence of Socio-Cultural Environments on the Performance of Nascent Entrepreneurs: Community Culture, Motivation, Self-Efficacy and Start-up Success, „Entrepreneurship & Regional Development” 2012, vol. 24, no. 9–10, s. 917–945.

Dariusz Turek

72

regionu (tzw. atrakcyjność inwestycyjna) są ważnymi predyktorami

podejmowa-nia intencji zakładapodejmowa-nia firm24.

Fakt, że nie udało się ustalić typowego zestawu cech osobowości przedsię-biorcy, wynika też zdaniem D. J. Llewellyna i K. M. Wilsona nie tyle z braku takich związków, ile raczej metodologii i procedury badawczej. Poszczególni autorzy zaj-mujący się problematyką przedsiębiorczości, przyjmując różne koncepcje oso-bowości człowieka (jako zestaw cech lub wymiarów), posługują się odmiennymi narzędziami (kwestionariuszami) o zróżnicowanym stopniu trafności i rzetel-ności, a także w odmienny sposób zestawiają grupy badawcze i często dokonują

generalizacji z niereprezentatywnych prób25. Jak zatem konkludują ci autorzy,

kry-tyka podejścia podmiotowego do przedsiębiorczości nie jest w pełni uprawniona,

ignoruje bowiem najnowsze analizy teoretyczne i wyniki badań w tej dziedzinie26.

Kolejnym problemem jest także fakt, że większość badań nad przedsiębiorczością indywidualną jest przeprowadzona na mężczyznach, co powoduje zafałszowanie obrazu przedsiębiorcy. Kobiety charakteryzują się bowiem odmiennym zestawem motywów podejmowania aktywności i cechami, które gwarantują im sukces w tego

rodzaju działalności27.

Badacze wskazują zatem, aby zrezygnować z używania terminu „cechy przedsię-biorcze” i zastąpić go terminem „orientacja przedsiębiorcza”, który wydaje się lepszym konstruktem opisującym dyspozycje podmiotów do podejmowania i realizowania

funkcji przedsiębiorczej28. Pozwala bowiem nie tylko na koncentrację na cechach

osobowych, czy mechanizmach poznawczych, lecz także na zmieniających się motywach aktywności gospodarczej i działaniach podejmowanych w poszczegól-nych fazach funkcjonowania firmy. Możemy zatem skonkludować, że osoba zakła-dająca start-up powinna wykazywać orientację przedsiębiorczą i poszukiwać szans w otaczającej ją rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Pomijając w tym momencie

24 Zob. Atrakcyjność inwestycyjna a przedsiębiorczość regionalna w Polsce, red. H. Godlewska-Majkow-ska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011.

25 Na podobne problemy wskazuje też M. Łaguna. Zob. M. Łaguna, Przekonania na własny temat…, op.cit., s. 27.

26 D. J. Llewellyn, K. M. Wilson, The Controversial Role of Personality Traits in Entrepreneurial Psychol-ogy, „Education + Training” 2003, vol. 45, no. 6, s. 344.

27 K. Sarri, A. Trihopoulou, Female Entrepreneurs’ Personal Characteristics and Motivation: A Review of the Greek Situation, „Women in Management Review” 2005, vol. 20, no. 1, s. 24–36.

28 S. I. Krauss, M. Frese, Ch. Friedrich, J. M. Unger, Entrepreneurial orientation: A Psychological Model of Success among Southern African Small Business Owners, „European Journal of Work and Organizational Psychology” 2005, vol. 14, no. 3, s. 315–344.

Rozdział 4. Psychologia start-upowca. Dlaczego sukces nie zależy tylko od pomysłu? 73

kulturowy i społeczny wymiar orientacji przedsiębiorczej29, warto skoncentrować

się na indywidualnych predyspozycjach czy determinantach pozwalających jed-nostkom inicjować działalność gospodarczą i ją następnie rozwijać.

Za A. Rauchem i M. Frese30 można wyróżnić zarówno ogólne determinanty

pod-miotowe (ogólne cechy osobowości, takie jak: ekstrawersja, stabilność emocjonalna czy sumienność), jak i specyficzne dyspozycje (np. potrzeba osiągnięć, proaktyw-ność, przekonanie o własnej skuteczności itp.) pozwalające jednostkom podejmować aktywność biznesową. Jednakże i jedne, i drugie są zależne od wiedzy, umiejętności i zdolności jednostek, a także przyjętych celów, strategii działań czy uwarunkowań środowiskowych. Mimo to właśnie owe dyspozycje są podstawą do

uruchomie-nia działań związanych z aktem założeuruchomie-nia firmy. R. A. Baron i R. A. Henry31

wska-zują tu, że warto rozdzielić różne etapy procesu przedsiębiorczego, inne bowiem czynniki indywidualne będą w sposób odmienny sposób opisywały efektywność (w najszerszym tego słowa znaczeniu) aktywności przedsiębiorczej (rysunek 4.1).

W pierwszym etapie zakładania firmy (przed start-upem) ważne jest nie tylko rozpoznanie możliwości rynkowych czy gromadzenie zasobów, lecz także motywa-cja do działania, przekonanie o własnej skuteczności, otwartość na doświadczenie czy skłonność do podejmowania ryzyka. Ponadto istotne tu są specyficzne pro-cesy poznawcze jednostki w postaci myślenia kontrfaktycznego, kreatywnego czy posługiwanie się intuicją. Niezbędnym elementem są także kompetencje społeczne (zmienne grupowe) i umiejętności nawiązywania relacji, które pozwolą przedsię-biorcom zgromadzić wokół siebie ludzi, a także zainteresować swoim pomysłem sponsorów i potencjalnych klientów. Czynniki społeczne odnoszą się do ekono-micznych i politycznych uwarunkowań instytucjonalnych, które sprawiają, że ludzie chcą i widzą możliwość założenia start-upu.

W drugim etapie (powstanie start-upu) znów o powodzeniu działań decy-dować będą poszczególne determinanty podmiotowe (np. wytrwałość, sumien-ność, motywacja osiągnięć czy odporność na stres itp.), grupowe (np. umiejętność

29 Więcej na ten temat zob. D. Turek, Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej, w: Determinanty rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, red. I. Lichniak, Oficyna Wydawnicza SGH, War-szawa 2011, s. 185–214.

30 A. Rauch, M. Frese, Born to Be an Entrepreneur? Revisiting the Personality Approach to Entrepre-neurship, w: The Psychology of Entrepreto Entrepre-neurship, eds. J. R. Baum, M. Frese, R. A. Baron, Erlbaum, Mahawah, New York 2007, s. 41–65.

31 R. A. Baron, R. A. Henry, Entrepreneurship: the Genesis of Organizations, w: APA Handbook of Indu-strial and Organizational Psychology, red. S. Zedeck, „American Psychological Association”, Washington, DC, vol. 1, s. 241–273.

Dariusz Turek

74

współpracy, budowanie portfela klientów), jak i społeczne (np. koniunktura na rynku itp.).

Trzeci etap to przechodzenie firmy od start-upu do dojrzałej firmy posiadają-cej wypracowany model biznesowy i stałą ofertę produktów lub usług. O sukcesie tej fazy i utrzymaniu firmy na rynku znów decydować będą zmienne indywidu-alne (np. stabilność emocjonalna, sumienność, odpowiedzialność, proaktywność, orientacja na cele, optymizm czy odwaga), zmienne grupowe (np. motywowanie pracowników, przewodzenie, współpraca itp.), a także społeczne w postaci dostęp-nych źródeł finansowania czy chłonnego rynku i popytu na usługi i produkty. Rysunek 4.1. Etapy aktywności przedsiębiorczej wg R. A. Barona i R. A. Henrego

Faza zakładania firmy

Faza przed założeniem firmy Faza po założeniu firmy

Miary sukcesu • Liczba i jakość rozpoznanych możliwości • Wzrost kapitału • Przyciągnięcie kompetentnych pracowników i klientów Miary sukcesu • Pierwsza transakcja • Rentowność • Zatrudnienie pierwszego pracownika • Liczba partnerów Miary sukcesu

• Procent zwrotu z inwestycji • Nowe źródła finansowania • Wzrost sprzedaży • Wartość giełdowa

Zmienne

podmiotowe Zmienne grupowe społeczneZmienne podmiotoweZmienne grupoweZmienne społeczneZmienne podmiotoweZmienne Zmienne grupowe społeczneZmienne

Aktywności – Rozpoznanie możliwości – Wstępna ocena możliwości – Intencja działania – Zgromadzenie zasobów Aktywności

– Wybór formy prawnej – Ochrona nowych produktów i usług – Opracowanie planu marketingowego i strategii Aktywności – Rozwiazywanie konfliktów – Prowadzenie negocjacji – Rekrutacja i motywowanie pracowników – Kierowanie

Źródło: R. A. Baron, R. A. Henry, Entrepreneurship: the Genesis of Organizations, op.cit.

Cytowani autorzy wychodzą z założenia, że choć intencja założenia start-upu nie jest związana jedynie z uwarunkowaniami podmiotowymi, to jednak pierwotnym bodźcem wyzwalającym aktywność przedsiębiorczą jest zbiór różnych czynników

Rozdział 4. Psychologia start-upowca. Dlaczego sukces nie zależy tylko od pomysłu? 75 indywidualnych, które można podzielić na czynniki psychologiczne (osobowość, przekonania, wartości, potrzeby, postawy, motywacje), właściwości podmiotowe (zdolności, doświadczenia, zmienne demograficzne czy wykształcenie) i czynniki

poznawcze (wiedza, proces myślenia i decydowania)32. Zbiór tych czynników jest

decydujący zarówno w formułowaniu intencji założenia firmy, poszukiwaniu i odkry-waniu szans rynkowych, jak i działań zmierzających do wykorzystania tych szans, a więc aktywności w trzech fazach opisanych przez R. A. Barona i R. A. Henrego. Warto zatem dokonać analizy czynników psychologicznych w wymiarze funkcjo-nowania przedsiębiorców, to one bowiem w przeważającej większości odpowiadają za powodzenie inicjatyw przedsiębiorczych.

4.4. Czynniki psychologiczne charakteryzujące