jako szczególne œrodki prawnej ochrony zwierz¹t

2011

I. Nie ma nic odkrywczego w twierdzeniu, ¿e stosunek cz³owieka do zwierz¹t jest œwiadectwem jakoœci cywilizacyjnej i kulturowej spo³eczeñstwa, a jednoczeœnie wynikiem wielu ró¿nych czynników i procesów zachodz¹cych w obrêbie ludzkich zbiorowoœci, tkwi¹cych zarówno w przesz³oœci, jak i teraŸ-niejszoœci, a wymieniæ tu przede wszystkim trzeba: przemiany historyczne i obyczajowe, tradycje, wychowanie w rodzinie i szkole, poziom wykszta³cenia oraz wyrobienia obywatelskiego, stan spo³ecznej dyscypliny i wra¿liwoœci, si³ê oddzia³ywania organizacji i ruchów obrony zwierz¹t itd. Trudno nie doce-niaæ przy tym roli prawa, które – bêd¹c regulatorem stosunków spo³ecznych

– przyczynia siê do utrwalania po¿¹danych postaw spo³ecznych, a w razie potrzeby jest w stanie postawy te wymuszaæ. Zreszt¹ i samo prawo ewoluuje, zmieniaj¹c sposób swojego postrzegania relacji cz³owieka ze zwierzêciem. Mu-sia³o bowiem up³yn¹æ wiele lat, by ustawodawca zdecydowa³ siê – w kwestii sytuacji prawnej zwierz¹t w stosunkach prawnych – na radykalne posuniê-cie, zrywaj¹c z obowi¹zuj¹c¹ dot¹d tez¹ zrównuj¹c¹ zwierzê z rzecz¹. Ów zabieg, zwany dereifikacj¹ zwierz¹t¹, znalaz³ swój normatywny wyraz w

tre-œci art. 1 ust. 1 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz¹t² (dalej jako:

u.o.z.), w nastêpuj¹cym brzmieniu: „Zwierzê jako istota ¿yj¹ca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzecz¹. Cz³owiek jest mu winien

poszanowa-1 Procesy dereifikacji zachodz¹ w ci¹gu minionego æwieræwiecza na gruncie ustawodawstw ró¿nych pañstw europejskich – por. E. £êtowska, Dwa cywilnoprawne aspekty praw zwierz¹t:

dereifikacja i personifikacja, [w:] Studia z prawa prywatnego. Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profe-sor Biruty Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, £ódŸ 1997, s. 71–73. Mechanizm i skutki dereifikacji bli¿ej charakteryzuj¹ m.in.: M. Nazar, Normatywna dereifikacja zwierz¹t – aspekty cywilno-prawne, [w:] Prawna ochrona zwierz¹t, red. M. Mozgawa, Lublin 2002, s. 133 oraz W. Radecki, Ustawy: o ochronie zwierz¹t i o doœwiadczeniach na zwierzêtach – z komentarzem, Warszawa 2007, s. 37 i nast.

2 Tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r., nr 106, poz. 1002 z póŸn. zm.

nie, opiekê i ochronê”. Jak widaæ, w przepisie tym zosta³ nie tylko zawarty jurydyczny mechanizm dereifikacji, lecz równie¿ wyra¿ony donios³y impera-tyw moralny. Ustawodawca doda³ zarazem, z czysto praktycznych wzglêdów, zwrot o treœci: „W sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierz¹t stosuje siê odpowiednio przepisy dotycz¹ce rzeczy” (art. 1 ust. 2 u.o.z.), wychodz¹c z za³o¿enia, ¿e tworzenie w wielu dziedzinach specjalnie dla zwierz¹t odrêb-nego re¿imu prawodrêb-nego by³oby zabiegiem niezmiernie skomplikowanym, a przede wszystkim niecelowym.

Podstawowy sens zasady dereifikacji wyra¿a siê zatem w przyjêciu

za³o-¿enia, ¿e zwierzê nie jest zwyk³ym sk³adnikiem mienia, co rodzi daleko id¹ce konsekwencje. Nie wystarczy bowiem – jak w odniesieniu do „klasycznych”

przedmiotów maj¹tkowych – zagwarantowanie uprawnionemu ochrony oraz, co do zasady, nienaruszalnoœci przys³uguj¹cych mu wzglêdem tych przedmio-tów podstawowych praw podmiotowych (prawa w³asnoœci, innych praw ma-j¹tkowych oraz prawa dziedziczenia – art. 64 Konstytucji), lecz konieczne staje siê skonstruowanie specjalnego systemu ochrony, uwzglêdniaj¹cego okolicznoœæ, ¿e ma owa ochrona s³u¿yæ istocie ¿ywej³. Obok przeto typowych

œrodków ochrony mienia, przewidzianych na gruncie ró¿nych ga³êzi prawa (zw³aszcza karnego, cywilnego i administracyjnego), ustawodawca przewi-dzia³ rozwi¹zania wyj¹tkowe, zamieszczaj¹c je w treœci unormowañ ustawy o ochronie zwierz¹t. Ich cech¹ charakterystyczn¹ jest mo¿liwoœæ zastosowa-nia okreœlonej sankcji nie tylko wobec osoby trzeciej, lecz równie¿ wzglêdem samego w³aœciciela⁴ zwierzêcia lub osoby, której na podstawie innego tytu³u prawnego przys³uguje w³adztwo nad zwierzêciem, albo która nawet bez

tytu-³u prawnego w³adztwo takie faktycznie sprawuje. Nierzadko bowiem zdarza siê, ¿e zachowania takich w³aœnie osób stanowi¹ Ÿród³o zagro¿eñ dla zwierzê-cia, co bêdzie wymaga³o podjêcia stosownych zabiegów ochronnych za pomo-c¹ wspomnianych wy¿ej rozwi¹zañ wyj¹tkowych. Zaliczyæ do nich nale¿y przede wszystkim przewidziane w ustawie o ochronie zwierz¹t œrodki w

posta-3 Nie wydaje siê natomiast, aby do realizacji tego celu by³o potrzebne prawne upodmioto-wienie zwierz¹t (ich personifikacja). W doktrynie polskiej rzecznikiem przyznania zwierzêtom praw podmiotowych (choæ w innym ni¿ cywilistyczne ujêciu) jest przede wszystkim J. Bia³ocer-kiewicz, Status prawny zwierz¹t. Prawa zwierz¹t czy prawna ochrona zwierz¹t, Toruñ 2005, s. 265 i nast. Zob. te¿ A. Majewski, Prawa cz³owieka a prawa zwierz¹t, „Gdañskie Studia Prawnicze” 2005, t. XIII, s. 77. Krytycznie wobec tej koncepcji, m.in.: E. £êtowska, op. cit., s. 91–92; M. Nazar, op. cit., s. 138–139 oraz W. Radecki, Ustawy..., s. 43–45.

4 Ustawa o ochronie zwierz¹t pos³uguje siê w odniesieniu do osoby utrzymuj¹cej zwierzê terminem „w³aœciciel” w znaczeniu niepokrywaj¹cym siê z technicznoprawnym rozumieniem w³aœciciela w œwietle przepisów kodeksu cywilnego. Przedmiotem prawa w³asnoœci (atrybutów w³aœciciela) mo¿e byæ bowiem wy³¹cznie rzecz, natomiast zwierzê (jako dobro niebêd¹ce rzecz¹) stanowi przedmiot maj¹tkowego prawa podmiotowego zbli¿onego do prawa w³asnoœci – zob.

m.in.: M. Pazdan, [w:] System prawa prywatnego, t. 1; Prawo cywilne – czêœæ ogólna, red.

M. Safjan, Warszawa 2007, s. 932 oraz P. Machnikowski, [w:] System prawa prywatnego, t. 3:

Prawo rzeczowe, red. T. Dybowski, Warszawa 2007, s. 28. W przenoœnym sensie ustawa ta pos³uguje siê tak¿e terminem „opiekun” zwierzêcia.

ci czasowego odebrania zwierzêcia oraz orzeczenia jego przepadku. Ich ratio legis wydaje siê w pe³ni zrozumia³e; w wypadkach, w których ludzkie zacho-wanie stanowi dla zwierzêcia szczególne zagro¿enie, nale¿y uniemo¿liwiæ cz³owiekowi – na czas przemijaj¹cy lub trwale – fizyczn¹ stycznoœæ ze zwie-rzêciem. Bli¿sza analiza powy¿szych œrodków bêdzie przedmiotem niniejsze-go opracowania.

II. Rozwi¹zanie polegaj¹ce na czasowym odebraniu zwierzêcia jest przedmiotem regulacji art. 7 u.o.z. Zastosowanie tego rodzaju œrodka w sto-sunku do w³aœciciela zwierzêcia lub jego opiekuna (czyli osoby sprawuj¹cej nadzór na zwierzêciem lub pos³uguj¹cej siê nim) jest dopuszczalne w razie traktowania zwierzêcia w sposób okreœlony w art. 6 ust. 2 u.o.z., czyli przez zadawanie mu lub œwiadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpieñ, które to zachowania ustawodawca nazywa znêcaniem siê nad zwierzêtami.

Przepis ten wskazuje exempli modo kilkanaœcie przypadków postêpowania ze zwierzêciem, które uznaje za przejawy znêcania siê nad nim⁵. Do szczególnie drastycznych nale¿¹: umyœlne zranienie lub okaleczenie, bicie przedmiotami sprawiaj¹cymi ból albo w bolesne miejsca na ciele, przeci¹¿anie nadmiern¹ prac¹, transportowanie lub utrzymywanie w nieodpowiednich warunkach, porzucenie, stosowanie okrutnych metod chowu lub hodowli, organizowanie walk zwierz¹t.

Czasowe odebranie zwierzêcia nastêpuje na podstawie decyzji wójta (tak¿e burmistrza lub prezydenta miasta) podejmowanej, w myœl art. 7 ust.

1a u.o.z., b¹dŸ z urzêdu, b¹dŸ na wniosek Policji, lekarza weterynarii lub upowa¿nionego przedstawiciela organizacji spo³ecznej, której statutowym ce-lem dzia³ania jest ochrona zwierz¹t. Nale¿y podkreœliæ, ¿e decyzja w przed-miocie czasowego odebrania zwierzêcia podlega natychmiastowemu wykona-niu (art. 7 ust. 2 u.o.z.) w trybie przewidzianym w przepisach o egzekucji administracyjnej⁶.

W sytuacjach nadzwyczajnych istnieje mo¿liwoœæ odebrania zwierzêcia jeszcze przed wydaniem decyzji przez uprawniony organ (art. 7 ust. 3 u.o.z.).

Chodzi mianowicie o wypadki niecierpi¹ce zw³oki, gdy dalsze pozostawanie zwierzêcia u dotychczasowego w³aœciciela lub opiekuna zagra¿a jego ¿yciu.

Uprawnionym do podjêcia w takich wypadkach stosownych czynnoœci jest policjant, a tak¿e upowa¿niony przedstawicielowi organizacji spo³ecznej, któ-rej statutowym celem dzia³ania jest ochrona zwierz¹t. Jest on jednoczeœnie zobowi¹zany do niezw³ocznego zawiadomienia organu uprawnionego do wy-dania decyzji w przedmiocie czasowego odebrania, czyli wójta (burmistrza,

5 Przypadki te bli¿ej omawia W. Radecki, Ustawy..., s. 60–62.

6 Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U.

z 2005, nr 229, poz. 1954). Zob. W. Radecki, Ustawy..., s. 65.

prezydenta miasta). Nale¿y przyj¹æ, ¿e decyzja w tym wypadku powinna byæ podjêta przez organ niezw³ocznie⁷.

Jak wiêc widaæ, w regulacjach u.o.z. zosta³y przewidziane dwa tryby postêpowania w tej sprawie. W razie wyst¹pienia okolicznoœci tzw. zwyczaj-nych dopiero po wydaniu decyzji przez w³aœciwy organ nastêpuje podjêcie czynnoœci zmierzaj¹cych do fizycznego odebrania zwierzêcia, natomiast w postêpowaniu odnosz¹cym siê do „wypadków niecierpi¹cych zw³oki” czyn-noœci te poprzedzaj¹ podjêcie decyzji⁸. W tej drugiej sytuacji decyzja sankcjo-nuje wiêc zaistnia³y stan.

G³ównym elementem powy¿szej decyzji jest rozstrzygniêcie w przedmio-cie czasowego odebrania zwierzêcia. „Odebranie czasowe” nale¿y interpreto-waæ jako pozbawienie w³aœciciela lub opiekuna w³adztwa nad zwierzêciem na czas przemijaj¹cy, tzn. do chwili wydania przez s¹d stosownego orzeczenia albo do momentu utraty przez decyzjê mocy z innych przyczyn (o czym bêdzie mowa dalej). Organ wydaj¹cy decyzjê w tej sprawie nie tylko nie jest obowi¹zany do oznaczenia okresu, na jaki nastêpuje odebranie zwierzêcia⁹, ale nie ma wrêcz takiej mo¿liwoœci, poniewa¿ nie wiadomo, kiedy dojdzie do wydania orzeczenia s¹dowego (utraty mocy przez decyzjê). W treœci decyzji zostaje równie¿ zamieszczone postanowienie o przekazaniu zwierzêcia uprawnionemu podmiotowi. Stosownie do art. 7 ust. 1 pkt a–c u.o.z. podmio-tem tym, w zale¿noœci od kategorii zwierzêcia, jest:

a) schronisko dla zwierz¹t – w odniesieniu do zwierzêcia domowego lub laboratoryjnego;

b) pañstwowa jednostka organizacyjna prowadz¹ca gospodarstwo rolne

– je¿eli chodzi o zwierzê gospodarskie;

c) ogród zoologiczny lub schronisko dla zwierz¹t – w wypadku zwierzêcia wykorzystywanego do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych lub utrzymywanego w ogrodzie zoologicznym.

Kategorie zwierz¹t, do których odnosi siê powy¿sze uregulowanie, nie pozostaje w pe³nej zgodnoœci z kategoriami zwierz¹t krêgowych wymienio-nych w art. 2 u.o.z. okreœlaj¹cym zakres przedmiotowy ustawy. Zauwa¿a siê mianowicie, ¿e w treœci art. 7 ust. 1 u.o.z. zosta³y pominiête zwierzêta wyko-rzystywane do celów specjalnych (co zapewne wynika z za³o¿enia, ¿e w prak-tyce przypadki znêcania siê nad nimi zapewne nie wchodz¹ w rachubê) oraz zwierz¹t wolno ¿yj¹cych¹⁰.

7 Tak trafnie W. Radecki w: Ustawy..., s. 67.

8 Wyrok WSA w Szczecinie z 8 listopada 2006 r., II SA/Sz 587/06, teza 1, LEX nr 523941.

9 Takie jest stanowisko judykatury: zob. tezê 2 wyroku cyt. w przypisie poprzednim oraz wyrok WSA w Szczecinie z 1 czerwca 2004 r., SA/Sz 1197/02, teza 1, LEX nr 523943.

10 W. Radecki (Ustawy..., s. 64) ocenia tê lukê prawn¹, powo³uj¹c siê tytu³em przyk³adu na unormowania ustawy z 13 paŸdziernika 1995 r. – Prawo ³owieckie (Dz.U. z 2005, nr 127, poz. 1066, z póŸn. zm.), której art. 9 ust. 2 zezwala w szczególnych wypadkach na chwytanie i przetrzymywanie zwierz¹t ³ownych. Problem ten da³oby siê rozwi¹zaæ zamieszczaj¹c w treœci art. 7 ust. 1 pkt c (po przecinku) sformu³owanie: „je¿eli jest to inne zwierzê”.

Podmiot, któremu odebrane zwierzê ma byæ przekazane, musi wyraziæ na to zgodê (art. 7 ust. 1b). W razie braku zgody albo wyst¹pienia innych okolicznoœci uniemo¿liwiaj¹cych przekazanie jednemu z wymienionych wy¿ej podmiotów (np. brak w bliskiej odleg³oœci odpowiedniej uprawnionej jednostki, a transport zwierzêcia, ze wzglêdu na stan jego zdrowia, do placówki dalej po³o¿onej jest wykluczony) istnieje mo¿liwoœæ, w myœl art. 7 ust. 1c u.o.z., nieodp³atnego przekazania zwierzêcia innemu podmiotowi (dowolnej osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadaj¹cej osobowoœci prawnej albo osobie fizycznej), który zapewni mu w³aœciw¹ pieczê. Nale¿y uznaæ, aczkolwiek ustawa o tym nie wspomina, ¿e przekazanie zwierzêcia wspo-mnianemu „innemu podmiotowi” wymaga równie¿ jego zgody, bowiem trudno sobie wyobraziæ, aby przyjêcie zwierzêcia mog³oby byæ traktowane w katego-riach obowi¹zku. Kosztami przekazania, utrzymania i koniecznego leczenia zwierzêcia zostaje obci¹¿ony jego w³aœciciel lub dotychczasowy opiekun (art. 7 ust. 4 u.o.z.).

Rozstrzygniêcie w przedmiocie odebrania zwierzêcia nie wprowadza wiêc trwa³ej zmiany w sytuacji prawnej zwierzêcia, lecz ma charakter, co zreszt¹ wynika z jego nazwy, przemijaj¹cy. Pojawia siê jednak pytanie, czy wynikaj¹-ce z niego skutki trwaj¹, co sugeruje wyraŸne brzmienie art. 7 ust. 6. u.o.z., wy³¹cznie do momentu wydania przez s¹d karny w trybie art. 35 ust. 3 u.o.z.

orzeczenia o przepadku zwierzêcia albo umorzenia postêpowania karnego w tej sprawie. W¹tpliwoœci w tej kwestii powstaj¹ po uwzglêdnieniu rozwi¹-zañ przewidzianych w regulacjach prawa cywilnego.

III. Aczkolwiek uregulowany w art. 7 u.o.z. specyficzny instrument prawnej ochrony zwierz¹t stanowi œrodek o charakterze administracyjno-prawnym¹¹, to w istotnym stopniu oddzia³uje on na sytuacjê cywilnoprawn¹ podmiotu, wzglêdem którego zosta³ on zastosowany. Jednak w zale¿noœci od tego, jaki jest charakter tego podmiotu, skutki cywilnoprawne czasowego odebrania zwierzêcia przedstawiaj¹ siê w sposób zró¿nicowany.

1. W wypadku w³aœciciela zwierzêcia decyzja o czasowym odebraniu po-ci¹ga za sob¹ przejœciow¹ utratê mo¿liwoœci wykonywania wiêkszoœci upraw-nieñ sk³adaj¹cych siê na jeden z podstawowych elementów prawa w³asnoœci (atrybutów w³aœciciela)¹², jakim jest korzystanie ze zwierzêcia (w³adanie zwierzêciem, pos³ugiwanie siê nim, czerpanie po¿ytków z tytu³u jego gospo-darczej eksploatacji itd). Nie zostaje natomiast w³aœciciel pozbawiony mo¿li-woœci wykonywania drugiego z przys³uguj¹cych mu atrybutów, czyli

rozpo-11 J. Stelmasiak, Administracyjnoprawne aspekty ochrony zwierz¹t, [w:] Prawna ochrona zwierz¹t..., s. 155–156. Wed³ug autora jest to forma odpowiedzialnoœci administracyjnej, któr¹ ponosi w³aœciciel lub posiadacz zwierzêcia.

12 Wspomniane atrybuty stanowi¹ treœæ prawa w³asnoœci (art. 140 k.c.). Bli¿ej charaktery-zuje je m.in.: A. Stelmachowski, [w:] System prawa prywatnego..., t. 3, s. 234–239.

rz¹dzania zwierzêciem (wyzbycia siê jego w³asnoœci albo obci¹¿enia jej ogra-niczonym prawem rzeczowym – w praktyce najczêœciej u¿ytkowaniem), jak równie¿ uprawnieñ wchodz¹cych w sk³ad atrybutu korzystania, a polegaj¹-cych na dysponowaniu zwierzêciem w drodze czynnoœci prawnych (np. wyna-jêciu lub wydzier¿awieniu)¹³. Nie ma zatem, jak nale¿y s¹dziæ, ¿adnych prze-szkód, aby w³aœciciel swoje zwierzê (które zosta³o mu czasowo odebrane) sprzeda³, obci¹¿y³ u¿ytkowaniem na rzecz innej osoby, wynaj¹³ itd. Aktualne staje siê w zwi¹zku z tym pytanie, jak przedstawia siê kwestia dalszego obo-wi¹zywania decyzji o czasowym odebraniu, zw³aszcza w kontekœcie art. 7 ust. 6 u.o.z., który przewiduje tylko jeden przypadek utraty mocy obowi¹zuj¹cej decyzji, mianowicie orzeczenie przez s¹d w trybie art. 35 ust. 3 u.o.z. przepadku zwierzêcia (a tak¿e w razie umorzenia postêpowania karnego w tej sprawie).

Sytuacja wydaje siê prostsza, gdy dotychczasowy w³aœciciel zwierzêcia zbywa je osobie trzeciej (w³asnoœæ zwierzêcia przechodzi na nabywcê). Ponie-wa¿ art. 35 ust. 3 u.o.z. dopuszcza przepadek wy³¹cznie w stosunku do osoby znêcaj¹cej siê nad zwierzêciem, bêd¹cej zarazem jego w³aœcicielem¹⁴, przeto wydanie przez s¹d karny orzeczenia w tym przedmiocie nie bêdzie mo¿liwe.

W konsekwencji nale¿y przyj¹æ, ¿e decyzja o czasowym odebraniu traci sw¹ moc, zaœ zwierzê powinno byæ wydane nowemu w³aœcicielowi.

Czy zaprezentowana wy¿ej wyk³adnia pozostaje w sprzecznoœci z doœæ jednoznaczn¹ formu³¹ art. 7 ust. 6 u.o.z.? Mo¿na wyraziæ zapatrywanie, ¿e nie, bowiem przepis ten mówi wy³¹cznie o zwrocie zwierzêcia (co jest równo-znaczne z wydaniem go dotychczasowemu w³aœcicielowi lub opiekunowi), nie wypowiada siê natomiast w kwestii wydania go innej osobie (nowemu w³aœci-cielowi). £¹czy siê z ni¹ jednak pewne niebezpieczeñstwo praktyczne. Otó¿

w³aœciciel, któremu czasowo odebrano zwierzê, spodziewaj¹c siê wydania przez s¹d orzeczenia o jego przepadku, mo¿e, dzia³aj¹c w porozumieniu z osob¹ trzeci¹, zawrzeæ z ni¹ umowê o zbyciu zwierzêcia. Tym samym, z jednej strony, zostaje udaremniona mo¿liwoœæ zastosowania wobec dotych-czasowego w³aœciciela œrodka w postaci orzeczenia przepadku, z drugiej zaœ

nie zostaje wyeliminowane niebezpieczeñstwo powrotu zwierzêcia do niego.

Takiej ewentualnoœci mog³oby zapobiec na³o¿enie na w³aœciciela ograniczeñ w postaci zakazu (przez czas obowi¹zywania decyzji o czasowym odebraniu) dokonywania wzglêdem zwierzêcia jakichkolwiek dyspozycji prawnych, a przynajmniej czynnoœci zbycia. W ka¿dym razie istnienia takiego zakazu (ze wzglêdu na charakter i rangê prawa w³asnoœci – zob. art. 64 Konstytucji)

13 W nauce prawa cywilnego jest kwesti¹ sporn¹, czy dokonywanie wzglêdem rzeczy czynnoœci pranych o skutkach obligacyjnych (zawarcie umowy najmu, dzier¿awy itd.) stanowi sk³adnik atrybutu rozporz¹dzania (obci¹¿enie w³asnoœci w szerszym znaczeniu) – tak m.in.

J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 1997, s. 72, czy te¿ jest przejawem atrybutu korzysta-nia z rzeczy – tak m.in. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 1999, s. 62.

14 W. Radecki, Ustawy..., s. 170.

nie mo¿na domniemywaæ ani nie da siê go wyinterpretowaæ, opieraj¹c siê na ratio legis instytucji czasowego odebrania; w tej kwestii konieczne by³oby wprowadzenie do regulacji u.o.z. wyraŸnego postanowienia¹⁵.

Innej oceny wymaga sytuacja, w której mamy do czynienia jedynie z obci¹¿eniem w³asnoœci zwierzêcia (np. oddaniem w u¿ytkowanie) albo z dokonaniem dyspozycji prawnej zwierzêciem wy³¹cznie o skutkach obliga-cyjnych; czyli z aktami, w nastêpstwie których dotychczasowy w³aœciciel zwierzêcia nie wyzbywa siê jego w³asnoœci. W sytuacji tej wyk³adnia art. 7 ust. 6 w zw. z art. 35 ust. 3 u.o.z. nie daje postaw do kwestionowania dopuszczalnoœci orzeczenia przepadku zwierzêcia ani obowi¹zywania (do cza-su uprawomocnienia siê wyroku s¹du karnego) decyzji w przedmiocie jego czasowego odebrania. W¹tpliwa by³aby w tym wypadku mo¿liwoœæ odwo³ania siê do wyk³adni celowoœciowej poprzez argumentacjê, ¿e np. wynajête czy wydzier¿awione zwierzê trafia we w³adanie innej osoby. Nie mo¿na przecie¿

wykluczyæ, ¿e w ka¿dym czasie, wskutek zakoñczenia stosunku najmu lub dzier¿awy, mo¿e nast¹piæ powrót zwierzêcia we w³adanie w³aœciciela, a tym samym przywrócenie stanu zagro¿enia dla niego.

2. Ocena powy¿sza nie przedstawia siê ju¿ tak jasno, je¿eli decyzja o czasowym odebraniu zwierzêcia dotyczy utrzymuj¹cej zwierzê innej osoby ni¿ w³aœciciel, np. u¿ytkownika, najemcy, dzier¿awcy. Osoba ta traci

oczywi-œcie mo¿liwoœæ wykonywania swoich uprawnieñ (u¿ywania zwierzêcia, pobie-rania po¿ytków z tytu³u jego gospodarczej eksploatacji itd.), jednak wy³ania siê kwestia dotycz¹ca dalszych losów zwierzêcia. Niejako naturalne wydaje siê rozstrzygniêcie – z chwil¹ podjêcia przez organ decyzji w przedmiocie czasowego odebrania – o wydaniu zwierzêcia w³aœcicielowi (zamiast o przekazaniu go podmiotowi wskazanemu w art. 7 ust. 1 lub ust. 1c u.o.z.), chyba ¿e równie¿ w stosunku do w³aœciciela zachodzi podstawa do odebrania, np. w³aœciciel wiedz¹c, ¿e dzier¿awca znêca³ siê na zwierzêciem, œwiadomie nie przeciwstawi³ siê temu. Wydaje siê, ¿e takiemu rozwi¹zaniu nie stoi na przeszkodzie brzmienie art. 7 ust. 6 u.o.z., przewiduj¹ce zwrot zwierzêcia, czyli oddanie go osobie, której zosta³o ono odebrane. Zreszt¹ – jak to wyjaœniono ju¿

wy¿ej – w razie odebrania zwierzêcia innej ni¿ w³aœciciel osobie nie wchodzi w rachubê orzekanie przez s¹d o przepadku zwierzêcia (œrodek ten ma zasto-sowanie wy³¹cznie do sprawcy przestêpstwa bêd¹cego w³aœcicielem zwierzê-cia). Jednak¿e w celu wyeliminowania mo¿liwych w praktyce rozbie¿noœci, po¿¹dane by³oby zamieszczenie w treœci art. 7 (po ust. 1) postanowienia w brzmieniu: „Je¿eli jednak decyzja o odebraniu zwierzêcia zostaje podjêta w stosunku do jego opiekuna, a jednoczeœnie nie wystêpuj¹ podstawy do ode-brania go w³aœcicielowi, odebrane zwierzê zostaje przekazane w³aœcicielowi”.

15 Zasygnalizowany postulat wi¹¿e siê z koncepcj¹ ustawowych granic prawa w³asnoœci

– zob. A. Stelmachowski, [w:] System prawa prywatnego..., t. 3, s. 239 i nast.

Przekazanie zwierzêcia podmiotowi wskazanemu w art. 7 ust. 1 lub (w sytuacjach wskazanych w art. 7 ust. 1c u.o.z.) innemu podmiotowi nie oznacza przeniesienia na ten podmiot nie tylko prawa w³asnoœci, ale nawet w³adania analogicznego do posiadania. Nale¿y przyj¹æ, ¿e podmiotowi temu bêdzie przys³ugiwa³o w stosunku do zwierzêcia w³adztwo podobne do tego, jakie wzglêdem rzeczy sprawuje dzier¿yciel. Od chwili przekazania wspo-mniany podmiot bêdzie faktycznie w³ada³ zwierzêciem za jego w³aœciciela lub inn¹ osobê utrzymuj¹c¹ zwierzê (opiekuna), natomiast w razie uprawomoc-nienia siê orzeczenia s¹du w sprawie przepadku zwierzêcia, w³adanie powy¿-sze bêdzie wykonywane za Skarb Pañstwa, który z t¹ chwil¹ staje siê w³aœci-cielem zwierzêcia.

IV. Omówiony wy¿ej œrodek w postaci czasowego odebrania zwierzêcia, aczkolwiek stanowi (w razie zastosowania go wzglêdem w³aœciciela) daleko id¹ce ograniczenie atrybutów w³aœcicielskich, nie oznacza jeszcze utraty pra-wa w³asnoœci. Taki skutek poci¹ga za sob¹ dopiero wydanie przez s¹d roz-strzygniêcia o przepadku zwierzêcia.

Œrodek ten mo¿e byæ orzeczony wy³¹cznie w nastêpstwie skazania osoby za przestêpstwo okreœlone w art. 35 ust. 1 i 2 u.o.z. Jego postaæ podstawowa (art. 35 ust. 1) polega na zabiciu, uœmierceniu lub dokonaniu uboju zwierzê-cia z (naruszeniem wskazanych w tym¿e artykule przepisów u.o.z.) albo na znêcaniu siê nad zwierzêciem w sposób okreœlony w art. 6 ust. 2 u.o.z. Z kolei postaæ kwalifikowana przestêpstwa (art. 35 ust. 2) wyra¿a siê w dokonaniu opisanego wy¿ej czynu ze szczególnym okrucieñstwem¹⁶. Oczywiœcie, ze wzglêdu na przedmiot prowadzonych rozwa¿añ, interesowaæ nas bêdzie ta czêœæ dyspozycji art. 35 ust. 1 i 2 u.o.z., która dotyczy znêcania siê nad zwierzêciem w sposób okreœlony w art. 6 ust. 2 u.o.z. W razie bowiem pozba-wienia ¿ycia zwierzêcia rozstrzyganie w przedmiocie przepadku jest z przy-czyn oczywistych bezprzedmiotowe. Orzeczenie s¹du o przepadku zwierzêcia mo¿e mieæ, w myœl art. 35 ust. 2 u.o.z., charakter fakultatywny (w stosunku do sprawcy czynu w jego postaci podstawowej) albo obligatoryjny (w sto-sunku do sprawcy czynu w jego postaci kwalifikowanej). Mo¿e byæ ono wydane (bez wzglêdu na jego fakultatywny lub obligatoryjny charakter)

16 Szczegó³owa analiza ustawowych znamion tego przestêpstwa, a tak¿e problem zbiegu art. 35 ust. 1 i 2 u.o.z. z przepisami innych ustaw jest przedmiotem opracowania M. Gabriela--Wêglowskiego, Przestêpstwa przeciwko humanitarnej ochronie zwierz¹t, Toruñ 2008, s. 83–113 i 137–145. Zob. te¿ rozwa¿ania w tej materii innych autorów: W. Radecki, Ustawy..., s. 163–169;

M. Bojarski, W. Radecki, Pozakodeksowe prawo karne, t. II: Przestêpstwa gospodarcze oraz przeciwko œrodowisku. Komentarz, Warszawa 2003, s. 353–370; M. Mozgawa, Prawnokarna ochrona zwierz¹t, Lublin 2002, s. 16–22 i 26–28; idem, [w:] Prawna ochrona zwierz¹t..., s. 168–177;

W. Kotowski, B. Kurzêpa, Przestêpstwa pozakodeksowe. Komentarz, Warszawa 2007, s. 170–176 oraz S. Rogala-Walczyñska, Prawnokarna ochrona zwierz¹t, „Prokurator” 2009, nr 3–4, s. 97–101 i 102–105.

wy³¹cznie wobec sprawcy bêd¹cego w³aœcicielem zwierzêcia (art. 35 ust. 3 in fine u.o.z.).

Z chwil¹ uprawomocnienia siê orzeczenia o przepadku zwierzêcia do-tychczasowy w³aœciciel traci automatycznie jego w³asnoœæ, zaœ nowym w³aœci-cielem staje siê Skarb Pañstwa. Ze wzglêdu na wyj¹tkowy charakter dobra objêtego powy¿szym rozstrzygniêciem przepisy u.o.z. zawieraj¹ unormowania okreœlaj¹ce szczegó³owo sposób dalszego postêpowania w tej sprawie (zasady wykonania orzeczenia s¹du). W tym zakresie wymagane jest, w myœl art. 38 u.o.z., podjêcie nastêpuj¹cych czynnoœci:

1) s¹d przekazuje zawiadomienie o prawomocnym postanowieniu o prze-padku organizacji spo³ecznej, której statutowym celem dzia³ania jest ochrona zwierz¹t (np. Towarzystwo Opieki nad Zwierzêtami w Polsce, Liga Ochrony Przyrody);

2) organizacja spo³eczna, po wejœciu w w³adanie zwierzêcia, ma obowi¹-zek niezw³ocznie powiadomiæ o tym powiatowego lekarza weterynarii, który (równie¿ niezw³ocznie) przeprowadza badanie zwierzêcia;

3) nastêpnie organizacja spo³eczna przekazuje nieodp³atnie zwierzê:

schronisku dla zwierz¹t, je¿eli jest to zwierzê domowe albo laboratoryjne; lub pañstwowej jednostce organizacyjnej prowadz¹cej gospodarstwo rolne, je¿eli jest to zwierzê gospodarskie; lub ogrodowi zoologicznemu albo schronisku dla zwierz¹t, je¿eli jest to zwierzê wykorzystywane do celów rozrywkowych,

schronisku dla zwierz¹t, je¿eli jest to zwierzê domowe albo laboratoryjne; lub pañstwowej jednostce organizacyjnej prowadz¹cej gospodarstwo rolne, je¿eli jest to zwierzê gospodarskie; lub ogrodowi zoologicznemu albo schronisku dla zwierz¹t, je¿eli jest to zwierzê wykorzystywane do celów rozrywkowych,