Jednokierunkowa analiza zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego

się w tym, że nierzadko charakter, naruszane wartości, dotykane podmioty i okoliczności występowania tych pierwszych determinują w pewnym stop-niu rodzaje tego drugiego. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku bezpieczeństwa powszechnego. Jego istotność wyraża się w założeniu, że właściwe działania są ukierunkowane na zapewnienie bezpieczeństwa (wol-ności od zagrożeń, niezakłóconych bytu i rozwoju) lud(wol-ności cywilnej, która w zróżnicowany sposób może być bardziej podatna na zagrożenia, a także charakteryzować się przeważnie niższą na nie odpornością w porównaniu do podmiotów „nie-cywilnych”. Warto wspomnieć w tym miejscu, że zgodnie z treściami ustawy zasadniczej, „Rzeczpospolita Polska (…) zapewnia (…) bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska (…)36”. W niniejszym kontekście bezpieczeństwo po-wszechne zdaje się być kategorią związaną z bezpośrednim wypełnianiem opisanej konstytucyjnej powinności państwa.

Tak więc z bezpieczeństwem, bez względu na jego rodzaj czy też dziedzinę, bezsprzecznie są związane zagrożenia. Podobnie i w ich przypadku można doszukać się wielu sposobów traktowania, uzależnionych m.in. od rodzaju podmiotu zagrożonego, charakteru samego zagrożenia, a także okoliczności i mechanizmów jego oddziaływania. Jednakże w ogólnym ujęciu to sytuacje lub stany, które komuś (czemuś) zagrażają lub w których ktoś (coś) czuje się

36 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (t. j. Dz. U. z 1997 r. nr 78 poz. 483, z późn. zm.), art. 5.

po prostu zagrożony(e)37. W konsekwencji wystąpienia prowadzą najczęściej do zachwiania stanu równowagi w normalnym funkcjonowaniu i niezakłó-conym rozwoju podmiotu (osoby, grupy osób, przedsiębiorstwa, społeczno-ści lokalnej, systemu infrastruktury krytycznej, narodu itp.). Przykładowo, przerwa w dostępie do energii elektrycznej spowodowana wybuchem biomasy w elektrociepłowni wpłynie bezpośrednio na stan normalnego funkcjono-wania podmiotu, jakim jest społeczność zamieszkująca tereny zasilane przez wspomnianą elektrociepłownię. Co więcej, zagrożenia materializujące się w krytycznie niekorzystnych okolicznościach mogą godzić w najbardziej cenione wartości, tj. ludzkie życie i zdrowie, przybierając formę sytuacji kryzysowych a nawet kryzysów.

Zagrożenia mogące prowadzić do sytuacji kryzysowych (kryzysów) dzieli się na wiele sposobów. K. Ficoń zaprezentował jeden z niezwykle rozbudo-wanych. W nawiązaniu do jego punktu widzenia, wyróżnia się następujące rodzaje zagrożeń kryzysowych, które mogą rzutować na poziom bezpieczeń-stwa powszechnego38:

1) zgodnie z kryterium rodzajowym:

• zdarzenia (lub incydenty) – o relatywnie niskiej intensywności oddzia-ływania na małym poziomie szkodliwości,

• katastrofy – o relatywnie średniej intensywności oddziaływania na śred-nim poziomie szkodliwości,

• klęski – o relatywnie dużej intensywności oddziaływania na wysokim poziomie szkodliwości,

• kataklizmy – o relatywnie bardzo dużej intensywności oddziaływania na bardzo wysokim poziomie szkodliwości,

2) zgodnie z kryterium czasu eliminacji:

• krótkoterminowe – o stosunkowo krótkim czasie powrotu do stanu i/lub okoliczności funkcjonowania podmiotu sprzed materializacji zagrożenia, • średnioterminowe – o przeciętnym czasie powrotu do stanu i/lub oko-liczności funkcjonowania podmiotu sprzed materializacji zagrożenia,

37 http://sjp.pwn.pl/szukaj/zagro%C5%BCenie.html (dostęp: 12.04.2017 r.).

38 Por., K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego. Podejście systemowe, BEL Studio Sp. z o.o., Warszawa 2007, s. 78–82.

3.1. Jednokierunkowa analiza zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego 65

• długoterminowe – o stosunkowo długim czasie powrotu do stanu i/lub okoliczności funkcjonowania podmiotu sprzed materializacji zagrożenia, • bezterminowe – w przypadku których niemożliwy jest powrót do stanu i/ lub okoliczności funkcjonowania podmiotu sprzed materializacji zagrożenia, 3) zgodnie z kryterium dziedziny działania:

• sektorowe – innymi słowami zagrożenia konkretnych dziedzin życia gospodarczo-ekonomicznego,

• religijne – dotyczące form życia społeczno-obyczajowego,

• polityczne – traktujące o politycznych uwarunkowaniach bytu i rozwoju podmiotów,

• naturalne – związane z oddziaływaniem sił przyrody,

• cywilizacyjne – relatywizujące bezpieczeństwo z celową lub niecelową działalnością człowieka,

• uniwersalne – odnoszące się do co najmniej dwóch z powyższych rodzajów, 4) zgodnie z kryterium poziomu destrukcji39:

• minimalne – o pomijalnym wpływie na funkcjonowanie podmiotu, • średnie – o zauważalnym wpływie na funkcjonowanie podmiotu,

utoż-samianym z koniecznością uruchamiania procedur awaryjnych (reago-wania, kryzysowych itp.),

• wysokie – o wpływie poważnie zakłócającym funkcjonowanie podmio-tu, wymuszającym konieczność uruchamiania procedur awaryjnych (reagowania, kryzysowych, itp.) w obliczu nieakceptowalnego ryzyka zakłócenia ciągłości działania podmiotu,

• totalne – o wpływie poważnie zakłócającym ciągłość działania podmiotu, 5) zgodnie z kryterium determinizmu przyczyn:

• celowe – powodowane przez działania celowe osób,

• losowe – powstałe w związku z okolicznościami losowymi,

• mieszane (celowo-losowe) – wyrażające połączenie działań intencjonal-nych z oddziaływaniami losowymi, w tym z uwzględnieniem tworzointencjonal-nych

39 Należy tu rozgraniczyć rozumienie sformułowań wpływ na funkcjonowanie podmiotu i wpływ na ciągłość działania podmiotu. W pierwszym przypadku mowa o oddziały-waniu na wypełnianie przez podmiot jakiejkolwiek (lub jakichkolwiek) jego funkcji. W drugim przypadku oddziaływanie to odnosi się bezpośrednio do procesów kry-tycznych realizowanych przez podmiot.

przez nie ciągów przyczynowo-skutkowych zdarzeń niekorzystnych (inaczej efektu domina, efektu kuli śnieżnej lub efektu kaskadowego)40, • przyrodnicze – determinowane bezpośrednio przez siły przyrody, 6) zgodnie z kryterium zasięgu przestrzennego:

• lokalne – ograniczające swój zasięg do „lokalności” grupy społecznej, przedsiębiorstwa, itp.,

• regionalne – wpływające na stan bezpieczeństwa na terenie gminy, po-wiatu lub województwa,

• krajowe – oddziałujące na społeczność całego państwa,

• międzynarodowe – wykraczające swoimi bezpośrednimi skutkami poza granice jednego państwa,

• światowe – wpływające na stan bezpieczeństwa społeczności całego świata, 7) zgodnie z kryterium możliwości antycypacji:

• kontrolowane – identyfikowalne i możliwe do zarządzania, • prognozowalne – identyfikowalne i niemożliwe do zarządzania, • nieprzewidywalne – nieidentyfikowalne i niemożliwe do zarządzania.

Należy podkreślić, że powyższe podziały rodzajowe zagrożeń nie są ani kompletne ani zamknięte. Pozwalają uzmysłowić jednak, że określenie rodzaju zagrożenia wpływającego na bezpieczeństwo powszechne (i bezpie-czeństwo w ogóle) nie jest takie jednoznacznie i oczywiste.

Same zagrożenia mogą być również rozpatrywane z różnych punktów wi-dzenia, np. państwa, społeczności lokalnej, przedsiębiorstwa, człowieka jako jednostki. Nawiązując do takiego podejścia, nie jest odważnym stwierdzenie, że niemalże każde zagrożenie może prowadzić w konsekwencji wystąpienia do skutków odczuwalnych przez ludność cywilną w optyce bezpieczeństwa powszechnego.

Analiza jednokierunkowa sytuacji lub stanów, które komuś (czemuś) zagrażają lub w których ktoś (coś) czuje się po prostu zagrożony(e) polega w niniejszym kontekście na identyfikacji okoliczności rzutujących na stan bezpieczeństwa ludności cywilnej, w tym jednostek, a także konstytuowanych przez nie grup społecznych, społeczności i społeczeństw. Owa jednokierun-kowość przedmiotu poznania oznacza prowadzenie czynności analitycznych

40 Należy pamiętać, że efekt domina, efekt kuli śnieżnej i efekt domina nie są znaczeniowo tożsame.