Rozdział 6. Obiekty kluczowe dla bezpieczeństwa a infrastruktura krytyczna
6.4. Korelacja pomiędzy rodzajami obiektów kluczowych
Kluczową rolę na etapie wyłaniania infrastruktury krytycznej pełnią dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa oraz ministrowie i kierownicy urzędów centralnych odpowiedzialni za systemy infrastruktury krytycznej. Dyrektor RCB, po opracowaniu wykazu (narodowej) infrastruktury krytycz-nej, przekazuje ministrom koordynatorom wszystkich systemów infrastruk-tury krytycznej oraz wojewodom wyciągi z wykazu infrastrukinfrastruk-tury krytycznej, zawierające informacje na temat infrastruktury krytycznej pozostającej w ich właściwości systemowej bądź administracyjnej.
Ochrona infrastruktury krytycznej, co do idei, spoczywa na jej operato-rach, którzy czynią to przede wszystkim poprzez przygotowanie i wdrożenie planów ochrony infrastruktury krytycznej, utrzymywanie własnych systemów rezerwowych oraz wyznaczenie osób odpowiedzialnych za utrzymanie kon-taktu z podmiotami właściwymi w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej, w tym zwłaszcza ABW.
Równocześnie zakres podejmowanych działań na rzecz zapewnienia bez-pieczeństwa funkcjonowania infrastruktury krytycznej opiera się na uzyskanej w wyniku oceny wartości ryzyka wystąpienia dysfunkcji infrastruktury kry-tycznej. Może on obejmować działania na rzecz zapewnienia:
• bezpieczeństwa fizycznego, • bezpieczeństwa technicznego, • bezpieczeństwa osobowego,
• bezpieczeństwa teleinformatycznego, • bezpieczeństwa prawnego,
• planów ciągłości działania i odbudowy.
Rodzaj działań podejmowanych na rzecz szeroko rozumianej ochrony infrastruktury krytycznej wraz z wyjaśnieniem ich zakresu znaczeniowego zawiera tabela 18.
Tabela 18. Rodzaj działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej wraz z zakresem realizowanych przedsięwzięć
Lp. Rodzaj działań Zakres realizowanych elementów
1. Działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego
Zespół działań organizacyjnych i technicznych mających na celu minimalizację ryzyka zakłó-cenia funkcjonowania IK w następstwie działań osób, które w sposób nieautoryzowany podjęły próbę dostania się lub znalazły się na terenie IK
cd. Tabeli 18
Lp. Rodzaj działań Zakres realizowanych elementów
1. Działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego
Zespół działań organizacyjnych i technicznych mających na celu minimalizację ryzyka zakłó-cenia funkcjonowania IK w następstwie działań osób, które w sposób nieautoryzowany podjęły próbę dostania się lub znalazły się na terenie IK
2. Działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa technicznego
Zespół działań organizacyjnych i technicz-nych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK w następ-stwie zaburzenia realizowanych procesów technologicznych
3. Działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa osobowego
Zespół działań organizacyjnych i technicz-nych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK w następ-stwie działań osób, które posiadają upraw-niony dostęp do infrastruktury krytycznej
4. Działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa teleinformatycz-nego
Zespół działań organizacyjnych i technicz-nych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK w następstwie nieautoryzowanego oddziaływania na aparaturę kontrolną oraz systemy i sieci teleinformatyczne
5. Działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa prawnego
Zespół działań organizacyjnych i technicz-nych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK w następstwie prawnych działań podmiotów zewnętrznych
6. Działania na rzecz zapewnienia planów ciągłości działania i od-budowy
Zespół działań organizacyjnych i technicz-nych prowadzących do utrzymania i odtwo-rzenia funkcji realizowanych przez IK Źródło: opracowanie własne na podstawie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej, RCB, Warszawa 2015.
Poza działaniami prowadzonymi bezpośrednio przez operatorów infra-struktury krytycznej szczególną rolę przypisano ministrom koordynatorom systemów infrastruktury krytycznej. Ich aktywności na rzecz animacji dzia-łań w ramach danego systemu określa Narodowy Program Ochrony Infra-struktury Krytycznej. Działania przez nich podejmowane można podzielić na:
6.4. Korelacja pomiędzy rodzajami obiektów kluczowych 127
• działania inicjujące, • działania wykonawcze,
• udzielane wsparcia innym podmiotom i doradztwo. Wśród działań inicjujących znajdują się te związane z:
• inicjowaniem i prowadzeniem procesu legislacyjnego aktów prawnych mających poprawić funkcjonowanie systemu ochrony IK w zakresie koordynowanego systemu,
• inicjowaniem i utrzymywaniem kontaktów z operatorami IK,
• wdrażaniem nowoczesnych technik ochrony infrastruktury krytycznej, • pobudzaniem do aktywności uczestników programu,
• przygotowaniem strategii zachęcających sektor prywatny do udziału w programie.
Działania wykonawcze sprowadzają się do:
• dokonywania oceny ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK w wyniku dysfunkcji,
• dokonywania regularnych analiz i ocen skuteczności ochrony infrastruk-tury krytycznej we danym systemie IK,
• organizacji i obsługi forum IK na poziomie systemowym, • uczestnictwa w mechanizmie ochrony IK,
• organizacji w ramach systemu IK szkoleń z zakresu ochrony infrastruk-tury krytycznej dla samorządów i sektora prywatnego,
• wdrażania systemu zarządzania ciągłością działania,
• zapewniania dbałości o uwzględnienie zadań z zakresu ochrony infra-struktury krytycznej w działalności podległych lub podporządkowanych organów,
• współpracy z innymi koordynatorami w zakresie rozpoznania współza-leżności pomiędzy systemami IK,
• udzielania pomocy RCB w zakresie identyfikacji IK oraz wdrażaniu i aktualizacji NPOIK,
• współpracy z organami, nadzorującymi element IK, jeśli ten nie znajduje się bezpośrednio we właściwości danego ministra,
Udzielanie wsparcia innym podmiotom oraz doradztwo sprowadzają się do: • wspierania RCB w budowie systemu ochrony infrastruktury krytycznej, • wspierania w organizacji ćwiczeń na poziomie systemu służących ocenie
sprawności ochrony IK,
• uzgadniania planów ochrony infrastruktury krytycznej, a także doradz-twa i udzielania pomocy merytorycznej i pomocy w zakresie znalezienia ekspertów operatorom IK73.
Dla porównania korelacji i różnic pomiędzy obiektami kluczowymi dla bezpieczeństwa innymi niż infrastruktura krytyczna a właśnie systemami IK zdefiniowanymi w ustawie o zarządzaniu kryzysowym przywołano dostępne w literaturze przedmiotu przyrównanie elementów wchodzących w skład kategorii I–IV obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie74 oraz obiektów szczególnej obrony do systemów infrastruktury krytycznej (tabela 19).
Odwołując się do zaprezentowanej korelacji pomiędzy obiektami, obsza-rami i urządzeniami podlegającymi obowiązkowej ochronie przypisanych do kategorii I–IV i obiektami szczególnej ochrony z systemami infrastruktury kry-tycznej dookreślonych w tabeli 19, należy zaznaczyć, iż jedynie wybrane elementy obiektów obowiązkowej ochrony oraz szczególnej ochrony „mogą po spełnieniu określonych kryteriów wpisywać się w elementy systemów infrastruktury kry-tycznej”. Równocześnie należy odnotować, iż koncepcja ochrony infrastruktury krytycznej niejako pomija, brane pod uwagę w innych państwach, zagadnienia związane z obronnością państwa (obroną narodową), badaniami i rozwojem, czy też ochroną dziedzictwa narodowego. W sferze obronności są to:
1. podlegające obowiązkowej ochronie:
• zakłady produkcji specjalnej oraz zakłady, w których prowadzone są prace naukowo-badawcze lub konstruktorskie w zakresie takiej produkcji, • zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie,
urządze-nia i sprzęt wojskowy,
• zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe, a także zakłady, w których są prowadzone prace badawczo-rozwojowe lub konstruktorskie w zakresie produkcji na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa,
• zakłady o unikalnej produkcji gospodarczej,
73 R. Wróbel, Koncepcja ochrony infrastruktury krytycznej na lata 2015–2017, „Zeszyty Naukowe SGSP” 2016, nr 57 (1).
74 Autor ma na myśli kategorie: I – obszary, obiekty i urządzenia w zakresie obronności państwa, II – obszary, obszary, obiekty i urządzenia w zakresie interesu gospodarczego państwa, III – obszary, obiekty i urządzenia w zakresie bezpieczeństwa publicznego, IV – obszary, obiekty i urządzenia w zakresie innych ważnych interesów państwa.
6.4. Korelacja pomiędzy rodzajami obiektów kluczowych 129
2. obiekty szczególnej obrony, tj.:
• zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe, a także zakłady, w których są prowadzone prace badawczo-rozwojowe lub konstruktorskie w zakresie produkcji na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa,
• obiekty jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Na-rodowej lub przez niego nadzorowanych.
Tabela 19. Korespondencja elementów wchodzących w skład kategorii I–IV obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie oraz obiektów szczególnej obrony z systemami infrastruktury krytycznej.
Lp.
Obiekty, obszary, urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie w ramach kategorii
I–IV
Obiekty szczególnej
ochrony System infrastruktury krytycznej
1.
– zakłady mające bezpośredni
związek z wydobyciem surow-ców mineralnych o strategicz-nym znaczeniu dla państwa, – zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska w szczegól-ności elektrownie i ciepłownie, – rurociągi paliwowe, linie energetyczne
– magazyny, w których są przechowywane rezerwy strategiczne; magazyny ropy naftowej i paliw o pojemności powyżej 100 tys. m3, w których są przechowywane zapasy interwencyjne; magazyny, w których są przechowy-wane zapasy obowiązkowe gazu ziemnego; kluczowe elementy infrastruktury przesyłowej ropy naftowej, paliw i gazu ziemnego oraz instalacje skroplone-go gazu ziemneskroplone-go, – obiekty mające bezpo-średni związek z wydoby-waniem: gazu ziemnego, ropy naftowej, węgla bru-natnego i kamiennego, rud metali z wyjątkiem dar-niowych rud żelaza, rud pierwiastków rzadkich oraz pierwiastków pro-mieniotwórczych, piasków formierskich i szklarskich oraz ziemi krzemionkowej,
Zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa
cd. Tabeli 19
Lp.
Obiekty, obszary, urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie w ramach kategorii
I–IV
Obiekty szczególnej
ochrony System infrastruktury krytycznej
1.
– elektrownie i elektrocie-płownie zawodowe, z wy-jątkiem elektrowni jądro-wych, których produkcja energii jest przekazywana do wspólnej sieci elektro-energetycznej, dyspozycje mocy oraz stacje elektro-energetyczne o strategicz-nym znaczeniu dla funkcjonowania krajowe-go systemu elektroenerge-tycznego,
2.
– obiekty i urządzenia teleko-munikacyjne, pocztowe oraz telewizyjne i radiowe,
– obiekty infrastruktury łączności, w tym obiekty operatorów pocztowych i przedsiębiorców teleko-munikacyjnych, przezna-czone do realizacji zadań na rzecz bezpieczeństwa i obronności państwa, – obiekty telekomunika-cyjne przeznaczone do nadawania programów radia publicznego i telewi-zji publicznej,
Łączności
3. – Linie telekomunikacyjne Nie dotyczy Sieci teleinformatyczne
4.
– banki i przedsiębiorstwa wy-twarzające, przechowujące bądź transportujące wartości pienięż-ne w znacznych ilościach.
– obiekty: Narodowego Banku Polskiego, Banku Gospodarstwa Krajowego, Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. oraz Mennicy Państwowej S.A.
Finansowy
6.4. Korelacja pomiędzy rodzajami obiektów kluczowych 131
cd. Tabeli 19
Lp.
Obiekty, obszary, urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie w ramach kategorii
I–IV
Obiekty szczególnej
ochrony System infrastruktury krytycznej
6.
– zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska w szcze-gólności ujęcia wody, wodociągi i oczyszczalnie ścieków), – zapory wodne i śluzy oraz inne urządzenia znajdujące się w otwartym terenie, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środo-wiska albo spowodować poważ-ne straty materialpoważ-ne.
– zapory wodne i inne urządzenia
hydrotechniczne. Zaopatrzenia w wodę
7. Nie dotyczy Nie dotyczy Ochrony zdrowia
8. – porty morskie i lotnicze.
– obiekty infrastruktury transportu samochodowe-go, kolejowesamochodowe-go, lotniczesamochodowe-go, morskiego i wodnego śródlądowego, drogowni-ctwa, kolejnidrogowni-ctwa, – mosty i tunele, które znajdują się w ciągu dróg o znaczeniu obronnym, a najbliższy możliwy ob-jazd jest położony w odle-głości powyżej 100 km, – mosty, wiadukty i tunele, jeżeli znajdują się w ciągu linii kolejowych o znacze-niu obronnym,
cd. Tabeli 19
Lp.
Obiekty, obszary, urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie w ramach kategorii
I–IV
Obiekty szczególnej
ochrony System infrastruktury krytycznej
8.
– centrum zarządzania ruchem lotniczym oraz obiekty niezbędne do realizacji zadań w zakresie zapewniania służb żeglugi powietrznej, a także lotni-ska z drogami startowymi o długości powyżej 2000 m.
9. Nie dotyczy – obiekty Państwowej Straży Pożarnej. Ratowniczy
10. Nie dotyczy
– obiekty organów i jed-nostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej lub przez niego nadzoro-wanych,
– ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej, – inne obiekty będące we właściwości organów ad-ministracji rządowej, orga-nów jednostek samorządu terytorialnego, formacji, instytucji państwowych oraz przedsiębiorców i in-nych jednostek organiza-cyjnych, których zniszcze-nie lub uszkodzezniszcze-nie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, dzie-dzictwa narodowego oraz środowiska w znacznych rozmiarach albo spowo-dować poważne straty materialne, a także zakłócić funkcjonowanie państwa.
Zapewniający ciągłość działania administracji publicznej
6.4. Korelacja pomiędzy rodzajami obiektów kluczowych 133
cd. Tabeli 19
Lp.
Obiekty, obszary, urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie w ramach kategorii
I–IV
Obiekty szczególnej
ochrony System infrastruktury krytycznej
11.
– zakłady stosujące, pro-dukujące lub magazynujące w znacznych ilościach mate-riały jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały toksyczne, odurzające, wybu-chowe bądź chemiczne o dużej podatności pożarowej lub wy-buchowej,
– magazyny rezerw pań-stwowych, w tym leków i artykułów sanitarnych, – obiekty, w których wytwarza się, przetwarza, stosuje lub przechowuje materiały jądrowego oraz źródła i odpady promie-niotwórcze,
– obiekty, w których produkuje się, stosuje lub magazynuje materiały stwarzające szczególne zagrożenie wybuchowe lub pożarowe,
– obiekty, w których prowadzi się działalność, z wykorzystaniem toksycz-nych związków chemicz-nych i ich prekursorów, a także środków biologicz-nych, mikrobiologiczbiologicz-nych, mikroorganizmów, toksyn i innych substancji wywo-łujących choroby u ludzi lub zwierząt. Produkcji, składowa-nia, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promie-niotwórczych, w tym rurociągi substancji nie-bezpiecznych
Źródło: opracowanie własne.
Równocześnie w ramach dyskutowanych systemów infrastruktury krytycznej trudno dokonać alokacji obiektów szczególnej ochrony w posta-ci obiektów Policji, Straży Granicznej, obiektów jednostek organizacyjnych ABW, obiektów znajdujących się we właściwości Ministra Sprawiedliwości, Służby Więziennej oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowa-nych przez Ministra Sprawiedliwości. Chociaż znaczna cześć nadmienionadzorowa-nych
podmiotów przynajmniej uczestniczy w realizacji zadań na rzecz ochrony infra-struktury krytycznej, to same obiekty tych podmiotów nie spełniają kryteriów pozwalających na ich wpisanie do wykazu sporządzanego przez dyrektora Rzą-dowego Centrum Bezpieczeństwa we współpracy z ministrami odpowiedzial-nymi za systemy infrastruktury krytycznej (wykazu infrastruktury krytycznej). Ochrona obiektów, obszarów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie, obiektów szczególnej ochrony oraz infrastruktury krytycznej jest realizowana w oparciu o plany. Kolejno są to:
• plany obowiązkowej ochrony – dla obiektów, obszarów i urządzeń pod-legających obowiązkowej ochronie,
• plany szczególnej ochrony – dla obiektów szczególnej ochrony,
• plany ochrony infrastruktury krytycznej – dla obiektów, urządzeń, in-stalacji i usług za uznanych za infrastrukturę krytyczną.
Elementy nadmienionych planów zaprezentowano w tabeli 20.
Przygotowany plan obiektów, obszarów i urządzeń obowiązkowej ochrony podlega uzgodnieniu z komendantem wojewódzkim Policji. Za-kresem uzgodnienia realizowanego w trybie niejawnym jest przekazywanie informacji dotyczącej bezpośredniej ochrony fizycznej oraz zabezpieczeń technicznych. Zasady uzgadniania planu ochrony obszarów, obiektów i urzą-dzeń określa „Metodyka uzgadniania planów ochrony, obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie” opracowana przez Ko-mendanta Głównego Policji75. Pozwala ona na porządkowanie omawianych obiektów do pięć grup, tj.:
• obiektów bankowych i pocztowych, • zakładów przemysłowych,
• obiektów administracji,
• muzeów lub innych obiektów, w których zgromadzone są dobra kultury narodowej,
• obiektów podległych samorządowi terytorialnemu oraz obiektów, których uszkodzenie może spowodować poważne straty materialne i ekologiczne.
75 Komenda Główna Policji, Metodyka uzgadniania planów ochrony, obszarów,
obiek-tów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie, Warszawa, listopad 2016 r., http://www.policja.pl/pol/kgp/biuro-prewencji-i-ruch/wydzial-nadzoru-nad-sp/ specjalistyczne-uzbroj/63036,dok.html (dostęp: 03.12.2016 r.).
6.4. Korelacja pomiędzy rodzajami obiektów kluczowych 135
Tabela 20. Analiza porównawcza elementów planów obowiązkowej ochrony, planów obiektów szczególnej ochrony oraz planów ochrony infrastruktury krytycznej
Lp. Elementy planu
Obowiązkowej ochrony Szczególnej obrony Ochrony infrastruktury krytycznej
1. Opis charakteru produkcji lub rodzaj działalności jednostki
Ochrona szczególna obiektów jest reali-zowana w oparciu o plany sporządza-ne na podstawie ogólnych wymagań przygotowania pro-wadzenia szczególne ochrony obiektów kategorii I oraz ka-tegorii II wydanych kolejno przez Mini-stra Obrony Naro-dowej oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Równocześnie do wykonywania zadań w zakresie przygo-towania szczególnej ochrony obiektów wykorzystuje się ewidencje i plany ochrony obiektów obowiązkowej ochro-ny (1), a także wyniki prac planistycznych związanych z prowa-dzeniem przegotowań przez przedsiębior-ców zadań na rzecz obronności i bezpie-czeństwa zewnętrzne-go państwa
– Nazwa i lokalizacja infrastruktu-ry kinfrastruktu-rytycznej
– Dane identyfikujące operatora i/ lub zarządzającego przedsiębior-stwem w jego imieniu
– Osobę odpowiedzialną za utrzy-manie kontaktów
2.
Analiza stanu potencjal-nych zagrożeń i aktualne-go stanu bezpieczeństwa jednostki
– Charakterystyka i podstawowe parametry techniczne,
– Mapa obiektów, instalacji lub systemu,
– Połączenia funkcjonalne z inny-mi instalacjaz inny-mi, urządzeniaz inny-mi lub usługami
3. Ocena aktualnego stanu ochrony jednostki
– Charakterystyka zagrożeń, oce-na ryzyka ich wystąpienia, – Zależności międzysystemowe, – Publiczne i prywatne zasoby możliwe do wykorzystania (własne oraz innych organów) ochrony infrastruktury krytycznej,
4.
Dane dotyczące specja-listycznej uzbrojonej formacji ochronnej (stan etatowy, rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia, sposób zabezpieczenia broni i amunicji)
– Warianty działania w sytuacji zagrożenia lub zakłócenia oraz warianty zapewnienia ciągłości funkcjonowania i jej odtwarzania,
5. Dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych
– Zasady współpracy z centrami zarządzania kryzysowego oraz organami administracji publicznej właściwymi dla miejsca lokalizacji infrastruktury krytycznej.
6. Zasady organizacji i wyko-nywania ochrony jednostki
rządzane na podstawie ogólnych wymagań przygotowania prowadzenia szczególnej ochrony obiektów kategorii I oraz kategorii II wydanych, kolej-no przez Ministra Obrony Narodowej oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
Elementy planów ochrony infrastruktury krytycznej (POIK) zdefinio-wano w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej76. Sporządzony przez operatora plan podlega uzgodnieniom. Jego zatwierdzenie stanowi domenę Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Równocześnie warto zaznaczyć, iż przywołane rozporządzenie dopuszcza możliwość uznania spełnienia obo-wiązku posiadania planu odpowiadającego wymogom planu ochrony infra-struktury krytycznej na warunkach i w trybie dookreślonym w przepisach.
76 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony