Krajobrazowego z Kijan do Zawieprzyc
Część pierwsza
Kijany to pięknie położona wieś na lewym brzegu Wieprza, z bogatą historią ośrodka dworskiego, oddalona od Lublina ok. 17 km na północny wschód.
Najstarsze zapiski historyczne Kijan sięgają połowy XIV wieku; wynika z nich, że wówczas już istniał tu liczący się ośrodek parafialny. Przez Kijany przebiegał ważny szlak drogowy, m. in. do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W drugiej poło-wie XVI poło-wieku poło-wieś stała się centrum tzw. „Klucza Kijańskiego" wchodzącego w skład rozległych dóbr lewartowskich. będących własnością Firlejów, którzy pobudo-wali piękny zespół parkowo-pałacowy.
Ośrodek dworski często zmieniał właścicieli, aż w 1913 roku, od Henryka Wier emskiego, znanego działacza społecznego, pałac i park o powierzchni 48 mórg odku-piło Lubelskie Towarzystwo Rolnicze, które w 1914 r. utworzyło tu szkołę rolniczą.
Szkoła Rolnicza Męska, o pięciomiesięcznym czasie nauki, przetrwała do 1922 roku, w którym to roku stała się szkołą dwuletnią. Przechodziła różne fazy rozwoju orga-nizacyjnego. Istnieje do dzisiaj i stanowi ważny ośrodek kształcenia młodej kadry rolniczej i ogrodniczej. Obecnie nosi nazwę Zespołu Szkół Rolniczych.
Oprócz zespołu parkowo-pałacowego, ważnym obiektem zabytkowym w Kija-nach jest barokowy kościół parafialny p.w. św. Anny. Fundatorem był Piotr Czerny, podstoli lubelski, właściciel Kijan, który w 1598 r. zbudował drewniany kościół. W 1686 r. Anastazy Mięczyński herbu Suchekomnaty, właściciel pobliskich Zawie-przyc, po szczęśliwym powrocie z wojny z Turkami po wodzą króla Jana III Sobie-skiego, realizując założone przed odsieczą wiedeńską ślubowania, stawia w Kijanach murowany kościół. Budowa kościoła zakończona zostaje w 1723 r. przez jego syna Piotra. Na terenie zespołu kościelnego znajduje się murowana dzwonnica z 1911 r.
W pobliżu drogi, na zboczu, stoi murowany krzyż z XIX wieku.
62 Anna Mikołajko-Rozwałka
Wycieczkę po otulinie Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego rozpoczynamy na terenie Zespołu Szkół Rolniczych w Kijanach. Ze szkolnego placu apelowego idziemy w kierunku ogrodu dydaktycznego, przechodząc obok internatu i boiska szkolnego. Stąd widoczne są, zachowane w ilości 10 sztuk, stare pomnikowe modrzewie, które od strony Wieprza stanowią granicę ogrodu. Od strony Wieprza granicę terenów szkolnych wy-znacza stara aleja kasztanowo-grabowa. W ogrodzie dydaktycznym, potocznie zwanym
„dydaktykiem", znajdują się sektory: kwiaciarski, uprawowy, warzywniczy, sadowniczy.
Wychodząc z „dydaktyka" przechodzi się obok stanowiska nasadzenia robiniowego ze szczątkami starej alei grabowej po stronie południowej.
Robinia akacjowa należy do rodziny motylkowatych (Papilionaceae). Jest to bar-dzo szybko rosnące drzewo o nieregularnej koronie. Kwitnie w końcu maja i w czerwcu. Posiada białe kwiaty o symetrii grzbiecistej, które są zapylane przez pszczoły. Owocem jest płaski, długi strąk, mający około 12 cm długości, zawierający ciemnobrunatne, matowe, spłaszczone nasiona, ułożone ściśle jedno za drugim w szeregu. Robinia jest rośliną silnie miododajną, leczniczą, ale również ma właściwo-ści trujące. Liwłaściwo-ście, kwiaty i kora zawierają toksalbuminę, czyli fitotoksynę, to jest sil-nie trujące białko roślinne, przypominające enzymy. Robinia jest rośliną bardzo pożyteczną, a ponadto odporną na działanie czynników zewnętrznych, w szczególno-ści erozję i eutrofizację. Doskonale nadaje się do zagospodarowywania piasków i gleb ubogich w azot, ponieważ jako roślina motylkowa żyje w symbiozie z bakteria-mi brodawkowybakteria-mi, wiążącybakteria-mi wolny azot atmosferyczny, niedostępny dla innych organizmów roślinnych. Drewno robinii ma pewne właściwości użytkowe.
Robinia pochodzi z Ameryki Północnej. Często nazywana jest błędnie akacją bia-łą. Sztuczne nasadzenia robiniowe, z naturalnie występującym podszytem czeremchy (Padus avium) i bzu czarnego (Sambucus nigra) stanowią ciekawą kompozycję przy-rodniczą. Bez czarny posiada cenne właściwości lecznicze, w szczególności korzyst-nie działa w stanach przeziębieniowych.
Zadrzewienie robiniowe stopniowo przechodzi w zadrzewienie topolowe wokół alejki prowadzącej w kierunku szosy Kijany-Ludwin. Topole, są to drzewa należące do rodziny wierzbowatych, u nas bardzo pospolite. Są wiatropylne, szybko rosną, uzyskując potężne rozmiary. Najpospolitszymi u nas gatunkami są: topola czarna (Populus nigra), osiągająca około 8 m w obwodzie, topola biała (Populus alba) i wy-stępująca w lasach topola osika (Populus temula).
Pomiędzy nasadzeniami topolowymi występują jesion i klon, a w podszyciu: tar-nina, dereń, oraz dzikie - grusza, czereśnia i wiśnia.
Za kościołem, w pobliżu mostu na Wieprzu, znajduje się końcowy odcinek łę-czyńskiego przełomu rzeki. Dolina Wieprza jest tu rozległa, a w pobliżu koryta po-rośnięta jest lasem łęgowym z domieszką wierzb - wierzba biała (Salix alba) i wierzba krucha (Salix fragilis). Wierzba biała jest pospolitym drzewem, osiągającym wysokość do 30 m i 8 m obwodu pierśnicy (na wysokości 1.3 m). Drzewo to ma drobne kwiaty, zebrane w graniaste kwiatostany zwane kotkami. Owocem jest
pęka-Jesienne wędrówki przyrodnicze 63
jąca torebka, zawierająca drobne, bezbielmowe nasiona, otoczone puchem. Wierzba krucha jest znacznie niższa i ma wyjątkowo łamliwe pędy.
Między wierzbami występują skupienia olszy czarnej (Anus glutinosa), która charakteryzuje się czarnymi, zdrewniałymi w kształcie szyszeczek, owocostanami.
Łęgi wierzbowe występują na madach nadrzecznych, dzięki czemu obserwuje się występowanie bujnego runa. Podszycie łęgów tworzą niskie wierzby zwane „wikli-nowymi", są to: wierzba purpurowa (Salix purpurea), wierzba wiciowa (Salix vimi-nalis) i wierzba trójpręcikowa (Salix triandrium). Wierzby te mają zastosowanie w przemyśle koszykarsko-wikliniarskim, dostarczają garbników, a ponadto skutecznie umacniają brzegi przed erozją wodną.
Za młynem znajdującym się tuż przy moście, idąc z biegiem rzeki obserwuje się liczne meandry (zakola), w których występują skupienia szuwarowe. Wśród nich do-minują: mozga trzcinkowa (Phalaris arnuchinacea) i manna mielec (Glyceris aąu-atica). Występuje także szalej jadowity (Cicuta virosa), który jest jedną z najbardziej trujących roślin krajowych.
Fauną w strefie szuwarowej reprezentują licznie występujące ważki, trzmiele, ża-by i ślimaki.
W strefie brzeżnej bogatą domieszkę wśród roślinności naturalnej stanowią ga-tunki ruderalne, m. in.: glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium maius), podagrycznik pospolity (Aegropodium podagraria), kuklik zwisły (Geum rivale), pokrzywa zwy-czajna (Urtica elioica), kłobuczka pospolita (Tordis japónica), przytulica czepna (Galium aparine), kamianka pospolita (Cuscuta europeae).
Na wysokości tzw. ósemek, terenu przeznaczonego do nauki jazdy ciągnikiem dla młodzieży szkolnej, występujące zbocze porośnięte jest pomnikowymi modrze-wiami i kasztanowcami. Idąc dalej z biegiem rzeki mija się łąki i pola uprawne. Tu dolina Wieprza wyraźnie rozszerza się, a pas łęgowy, wskutek wycięcia drzew, zna-cznie rozrzedza się, do całkowitego wylesienia. Odsłonięty brzeg Wieprza podlega silnej erozji, która powoduje tworzenie się coraz to nowych zatok. W tym miejscu, po przeciwnej stronie koryta rzecznego, widoczne jest nieduże skupienie łączenia baldaszkowego (Butomus umbellatus). Jest to roślina występująca b. rzadka i podle-gająca ochronie prawnej. Wokół zobaczyć można skupienia strzałki wodnej, a ku brzegowi wykształca się pas wiklinowy. Zarośla przechodzą w wysokopienny łęg wierzbowo-topolowy.
Z fauny masowo występuje ważka, sporadycznie bielinek, żaby, ślimak winni-czek, kukułka, kuropatwa, bocian, jaskółka brzegówka.
Dalszą wędrówkę wzdłuż koryta Wieprza uniemożliwia lewobrzeżny dopływ -Bystrzyca. Jest to bardzo malowniczy zakątek. Brzegi obydwu rzek porośnięte są ty-powymi dla łęgów roślinami drzewiastymi i krzewami.
Wody Bystrzycy są zanieczyszczone, ale nie cuchnące, jak to miało miejsce jesz-cze przed kilkoma laty. Poprawa czystości wody w Bystrzycy nastąpiła po
urucho-64 Anna Mikołajko-Rozwałka
mieniu komunalnej oczyszczalni Hajdów, zbierającej i oczyszczającej ścieki z Lubli-na i Świdnika.
Rzadko uczęszczaną drogą polną dochodzi się do głównej drogi Spiczyn-Zawie-przyce, aby przejść przez jedyny w tej okolicy most na Bystrzycy. Do Zawieprzyc można dotrzeć kamienistą drogą (po „kocich łbach") albo drogami polnymi. Zbliża-jąc się do mostu w Zawieprzycach, z daleka widzi się usypany kopiec ziemny, na którym stoi stary kamienny słup z pozłacanym krzyżem.
(c.d.n.) Dojazd z Lublina autobusem „Transped" z dworca przy Al. Tysiąclecia (obok Dworca Głównego PKS), tel. 77-67-46.