Autorzy rozpatrują możliwości rekonstrukcji wyobrażeń o obcych etnosach na podstawie analizy kulturowych konotacji etnonimów. Analiza taka prowadzi do rekonstrukcji „portretu onomazjologicznego”. Składa się on z modeli na- zewniczych, w których „wiedza językowa” o obiekcie rzeczywistości odbija się w „wewnętrznej formie” jednostek leksykalnych (mowa głównie o wewnętrznej formie etnonimów-przezwisk i tworzonych od nich derywatów semantycznych).
Sprawą zasadniczej wagi jest uwzględnienie leksyki z różnych odmian języka:
gwar, żargonów, języka literackiego, a także faktów z dziedziny onomastyki.
Wszystko to pozwala na uzyskanie stosunkowo pełnego obrazu badanego zjawi
ska. Ważny jest również aspekt kontrastywny, zakładający m.in. porównanie portretów tego samego etnosu w różnych językach; w związku z tym auto
rzy dokonują porównawczej analizy dwóch języków: rosyjskiego i angielskiego.
W artykule scharakteryzowano typy informacji, jakie można wyodrębnić w wy
niku badań modeli nazewniczych. Szczególną uwagę zwracają autorzy na ana
lizę czynnika techniki językowej, który może wnieść istotne korekty treściowe do rekonstruowanego obiektu.
3naxiiiMOCTb anajin3a ceMaHTunecKoro noTempiajia bthohhmob ,ąjia xa- paKTepiiCTHKii HanBHbix npeflCTaBjieHHii nocnTejieił 33biKa o 'iy>Kirx btho -cax OHeBHjpia. IIo cyTH, „sa/pria BbisBjieuHa CTepeoTHnoB Han,HOHajibiibix xapaKTepoB MO>KCT óbiTb CBC/tyiia kBadaneBbiaBjieHMa KOiiHOTanjiir y stho-
hhmob [■••], TOHHec,TaKnx nx necyin,ecTBeiiHbixceMaHTHHecKnxnpii3HaKOB, KOTopbie HecyT niK|)opMaij,mo o ’iep'rax xapaKTepa” (Ko6o3eBa 2000, 185).
OflHaKO b jiniirBHCTHHecKoii jiHTepaType yiaeirbi yuieKO He Bce bo3mo>k -hocth KOHitenTyajibiioro H3yneHHS aTHOiiuMunecKOM jieKCHKii. Tan, Majio
48 Ejiena JI. Bepe30fitt'i. /Ęmhtphh II. FyjiHK
BHHMaHMH noKa yąejiaeTca TaKOMy nocnTejiio KOHn,enTyajibiioii uncJjopMa-H,HH, KHK HOMHHaTHBHbie MO/jejIH, nO3BOJI$IIOIH,Iie IIOCTpOHTb OIIOMaCHOJIOrn-HecKnii noprrpeT homo ethnicus. 3tot bma paóoTbi ocao>KHaeTCJi TeM, hto
naóop cooTBeTCTByioin,nx (Jkłktob xapaKTepii3yeTca 3iiaTiHTejibiioft siiTpo- nneii, ohh paccbiriaHbi no cnoBapaM pa3Hbix <J>opM cyni,ecTBOBaHHM s3biKa, npii 3tom upeHMymecTBeiiHO „BHejiHTepaTypHbix” iio/ybH3biKOB, jieKcnne-CKoe óoraTCTBO Koropbix nona, k coscajieiinio, pe/pco noABepraeTca Konpen- TyajibHOMy anajinsy.
XapaKTepno cjie,ąyioin,ee cyjK/jenne H. M. Ko6o3cboh: „Bo3HiiKaeT ne- npocToii Bonpoc o tom, łito CHHTaTb oÓT.eKTHBHŁiM npoaBjienneM koiiiio -Tan,HH. Ecjih cnirraTL TaKOBbiMii tojibko Te CBOHCTBa jieKceMbi, KOTopbie 3a<J)HKCiipoBaHbi b jiMHrBiiCTnHecKiix onncaiinax, b nacTiiocTii, b cjiOBapax, TO cpe^n3THOHHMOB B pyCCKOM 33bIKe, HOJKajiyH, TOJIBKO V,UgaH OKaJKeTCH na^ejieHiibiM KOHiiOTaujiaMH.” (Ko6o3eBa 2000, 185). C sthmmojkiio corna-CHTbCH TOJIbKO no OTIIOIUeHHIO K JIHTepaTypiIOMy H3bIKy. B TO >KC BpeMM
^najieKTbi, upocTopeniie, acaproHbi, a TaK>Ke TaKoii coBepmeniio iie BOCTpe-óoBaHHbiił KOHpenTyajincTaMn hctohhhk, KaK OHOMacTHKa, ;i,aiOT óojibinoe ripnpaipeHHC MaTepnana, no3BOJiaioiu;ee roBopiiTb o najinnun KOiiHOTapnił y MHornx sthohhmob. Ocoóoe 3HaneHne (JiaKTOB othx iio/ppasbiKOB o6- iiapyaceiiHH KonnoTapnił 3thoiimmob onpe^ejiaeTca TeM, hto b hhx, KaK H3BeCTH0, IieT OrpaHHHeHHM B OTHOIIICHHH „nOJIHTHHeCKOń KOppeKTHOCTIl” ; óojibineii pacKOBamiocTbio OTjimracTca n caMa M3biKOBaa TexnnKa. KpoMe
toto,3^ecb mojkiio nojiyniiTb óojiee pa3noo6pa3iibiH naóop KOHHOTaTHBHbix 3THOHHMOB, hto onpeflejiaeTca BHejinnrBiiCTHHecKHMn (JiaKTopaMii (<|>ai<- TopaMu coij,noxpoHOTona). K npnMepy, Ha pa3JinHiibix TeppnTopnax npo-
hcxo^hjih KOHTaKTbi „MecTHoro 3Haiieiina” c npe^cTaBHTejiaMH coce/j,inix 3TIIOCOB, HTO OTpa3HJIOCb B flHajieKTHbIX 0T3TH0HMMHHeCKHX o6pa3OBaiIIIHX,
ho iie CTaao aKTyajibHbiM ^jia jiHTepaTypnoro a3biKa (cp. b pyccKHx tobo -pax Kapejinn — eenca ‘06 ynpaMOM nejiOBeKe’ (CPFK 1, 172)1, b pyccKnx roBopax ricKOBinHHbi — Jiamuuiamb ‘roBopiiTb nepa36opHHBO, neBHHTiio’ (CPHr 16, 293)). Hto KacaeTca >KaproHa, tooii óbiCTpee, hcm jiHTepaTyp- Hbiń a3biK, pearupyeT napa3Horo po;i,a coąnajibiibie iipopeccbi, a stoto>kc
MoaceT CKa3aTbca Ha KomiOTaTHBHOM cneKTpe sthohiimob, cp., k npnMepy, cjie/; 6oeBbix ^eńcTBUH b At^raiiHCTane, npoaBHBinnnca b ceMaiiTHKe jick
-1 3/iecb u flajiee npn no^a/ie njijnocTpan,nił b u,ejiax skohomhh MecTa iie upuBOnaT- ca yKa3aHH5i na a3biK, b kotopom <J>ynKBHOHnpyiOT jjaiuibie (JjaKTbr: upiiMepbi b Kiipnji- jinnecKon rpatJjHKe OTHOcaTca k pyccKOMy asiJKy. npriMepbi b jiaTnnnne — k aiirmiii- CKOMy. yKa3aHne na H3biK 6yfleT npHBO^nTbca TOJibKO npn noaisjieitnu napajniejien, ne OTHOCHin,Hxca k pyccKOMy iijih anrjii-tiiCKOMy a3bixaM. KpoMe Toro, pycCKMC nptiMepbi ne nacnopTM3HpyiOTca, ecjiH ohhmbjihiotch jiiiTepaTypHbiMii hjjii npocTopciinbiMii.
Homo ethnicus b 3epKajie oiks... 49
ceMbi aęfjzan ‘yÓHHpa’ (BOK, 41). Bcc oto ;(,aeT bo3mojkiioctb npoHaóJiio-flaTb n3y'iaeMbift cJieiioMen b ero MaKCHMajibiio hojihom npoaBJieiiHn.
B AaHHoił CTaTbe, ocuoBaniioń na pyccKOM h aHrjiniicKOM MaTepnajie, ocymecTBJiacTcsi nonbiTKa oxapaKTepn3OBaTb bo3mojkhocth TaKoro acaupa jiHHrBOKyjibTypojioriinecKoro oiincaiiHa Han,noHajibHbix CTepeoTnnoB, kbk OHOMacuoAozuuecKuu nopmpem, KOTopbifi CTpoHTca na HOMniiaTHBHbix mo- Aejiax — (J)aKTax Boiuioineniia 3Hainift 06 oó^eKTe ^eilcTBHTejibHOCTn bo
BHyTpeimefi <}><>i>mc jieKcnŁiecKnx e^niimp IIchiiocti, stoto HCTOHHHKa koh- ijeiiTyajibHOH wTT(])O[)ManHi-i onpe;i,eaaeTca TeM, hto 3ajio>KeHHbin b Ha3Ba-
hhh npn3naK OTpa>KaeT naubojiee ycToaBineecab co3iianHH HOcnTejiaa3biKa npe/jcTaBjienHC 06 oÓBeKTc. Cbm <(>aKT iiajmana HOMHHaTHBiioii
b y3yce orpa>K/i,ae.T ot nciiojib3OBaiiHa ,ąjia nojiynenna STiiOKyjibTypiiOH iiH(J)opMan,iin pa3OBbix, mppiBimyajibiio OKpanieinibix cjiOBoynoTpeóJieiimi (riOApofince cm. Bepc3OBHH, PyT 2000, 34).
HaaK, oiiOMacHOJioriiaecKUM noprrpeTOM „aejiOBeKa aTHiinecKoro” — npcflCTaBHTejia OT^ejinnoro 3'nioca hjih nccB^oaiTioca (iiceB^osTnocbi — KOHCTpyKTbi nariBiioro co3iianna, BO3HHKinne b pe3yjib'raTe omiióoanoii 3THH’iec.Koii KjiaccHcJjMKapnii, cp. oópas „inpj,niin,a” = „nH^eftpa”, iijihkbb -jiHcjiHKanHio jnoóoro >KHTejib BejiHKOÓpirraHnH kbk „aurjinaaHHHa”) cjie-AyeT na3biBaTb to naiiBiioe 3Haniie o neM n o rpynne b pejiOM, koto -poe OKa3ajiocb aaiicriBTJiCHHbiM b homhhbthbhohCHCTeMe a3biKa. CooTBeT-CTByioin,aa HiicJiopMapna mojkct óbiTb BbiflejieHa H3 H3biKa nyreM Kowąen- myajtbHOzo anajtwacjie,ąyioiii,iixg/ęhhhh, btohchctcmu.
A. CoOcTBCIIIIO 3THOHHMMOJKCT OKa3aTbCa HCTOHHHKOMKOHH,enTyBJIbIIOH HHcJiopMapHH b cjie;iyioiHHx cjiyaaax: 1) ecjiH y Hero iipospannaa BHyTpen-Haa cJiopMa, npn btom caMO ee oco3Haiine h HHTepnpeTan,Ha hochtcjihmh asbiKa ;j,ojiJKiibi iio;iTB.('p>K/i,arrbca cJiaKTBMH asbiKa (gypsy ‘pbiran’ < gyp-cient < KpaTK.otcpe/pieanrji. Egipcieiz ‘ernneTCKHH, erHnTHHHH’ (Webster- 88, 603)), h/hjiii 2) ccjih ero TpaKTyiOT c no3HU,HH iiapo/ijioii sthmojiofhh
(cp. BocupiiaTiie Irish ‘npjiaHflCKHH’ kbk iiMeioipero OTHomeHiie k caoBy ire
‘tiicb’, no^poÓHee cm. iinace); 3) b cjiyaae ero „Bbipa3HTejibHoii” — T.e.
Konii,enTyajiH3HpycMOH — Mop^ojiornHecKoii oc|)opMJieHHOCTH. HanpHMep, coÓHpaTejibHbic 3THOHHMM Mopdea, eecb, uydb, HyxHa, Jiumea. OcjjopMjie-HHG 3TIIOHHMB B BII/ip COÓHpBTejIbHOrO CyipeCTBHTeJIbHOrO MOJKHO TpaKTO- BBTb kbk OTpaaceHHe BOcnpnHTua cooTBeTCTByiorpero otiiocb b ism/i/1 He- Koero HepacHJieiieniioro, nepa3JiiiHHMoro — h noTOMy nenonaTiioro Miipa.
KpoMe toto, coÓHpaTejibiiocTb iipn^acT sTHOHHMy HeKOTopyio neiiopaTH- BHyio OKpacKy.
B. CjioBoo6pa3OBarrejibHbie npoH3BO^,Hbie bthohhmb. Cio;i,a othochtch
jieKceMbi, npH3BaHiibie o6o3iiaHHTb ocoóeHiiocTH KyjibTypbi h
cynjecTBOBa-50 E.nena JI. BcpesoBiin, /jMHTpnii II. TyjuiK
iiusi Bceft 3THH'iecK0ft rpynnu b pejiOM {ii)btzaHiu>UHa, eepeucmeo, gipsyish
‘cBOHCTBeiiHbiił ąbiranaM’),a Taione SKcripeccnBiibie cjiOBOo6pa3OBaTejibHbie
;j;epHBaTbi, o6o3naHaioin,ne orr/i,ejibiibix npe^CTaBHTCJieii STiioca (jnamapu- uiKa, eepeuHUK, hcmhuk, apannonoK, yuzanenoK) jihóostuoc b hcjiom (rna-mapea, ueMHypa). CaMO HajinnnebJieKcnnecKnx e,iiCTOMax Ta.Knx itj>on3iioy-HbIX gJ,JI5-I O/I,HIJX 3THOHHMOB --- npil OTCyTCTBUH anajIOrMHHbIX ^epMBaTOB /pin Apyrnx — y>ae CBn/iCTejibC/rnyeT 06 ocoóom mccto oópa3OB coothct -CTByiOIH,IiX 3THOCOB B H3MKOBOH KapTMHC Mlipa. ,H,pyrOe /lOJIO, IiaCKOJIBKO
^,eTajiH3npoBanHbiM oKanceTcn TaKoit oópa3 p,jin „cpe/piccTaTiicTiinccKoro” nocHTejiii 5i3biKa, T.e. KaKoe KOJimiccTiso jrniirmiCTmiecKH pejieBaiiTHbix nepT óyąea npncyme /lannoMy //eHOTaTy. B jiioóom cjiynae, npn najninnii o3nanaioiii;ero b jieKcnnecKoii cncTeMe mbi Biipaiie roBopirm o cym,ecTBOBa-hhh, no Kpaniien Mepe, n3MKOBoro KOiipenTa-MHHUMyMa, T.e. „n3MKOBoro npoBO3rjianieHMfl OHTOJiornniiocTn” onpe/i,ejicnnoro imeajibnoro jihóo Maae-pnajibHorooóteKTamjim nBJiemin6e3 ero yaiiLiieiłinen ,geTajiM3aii,iii-i.
Ocoóo cjie^ycT Bbi/iejinTi. ciiTyaniin, aor/ia cjiOBoo6pa3OBaTejibiibie npo-H3BOAHbie iipnoópeTaiOT npo3BHin,iibiił xapaKrrep, (JiyiiKi/HOiinpyn ran bto -pnMHbie „HeocjjiiipiajibHMe” o6o3iiaHeHnn toto mjiii uhoto aTiioca. OaniM TaKoro poya mo>kiiocnnTaTb nepexoflHbiM HBJienneM Mconyy cjiOBOo6pa3OBa- TejIbHblMM npOH3BOflHbIMH 3TH0IIHMa II „STIIMHeCKWMH KJIIPIKaMll” (CM. /I,a-jiee). CjioBOo6pa3OBaTejibiioii TpaHC(J>opMaii,HH mojkct no/jBeprnyTbcn ran
„Bneiimne” 3THOHHMM (aMepuKoc, awKUHa.3UK ‘eiipcii’ (BOK, 35, 41), Jan (< Japanes) ‘nnonen,’ Longman, 702), Tan ii „Bnyrpeiinnc” (Mp < nn.
nzpponjm ‘nnoHen,’ Partridge, 810). Xot5i y TaKiix j-i3mkobmx e;j,ininij, ne-pe;i,KOOTcyTCTByeTHHTepnpeTHpyeMasb KOiin,enTyajibHOM luiaiie BiiyTpeii-HSH (JlOpMa, MO7KIIO rOBOpiITb O HajlHHHH IieKOH MHIIHMajIbHOH H CaMOH o6in,en KOiin,enTyajibHoii nii(|.)opMan,mi (nan upaiinjio, oto STiioneiiopaTH-BiiocTb) na ypoime 3HaneHiin cjiOBOo6pa3OBarrejibHoii mo^cjim (cp., naiipii-Mep,nenopaTUBHyioceMaHTHKy yceneHHbix (jiopM rana Argie <Argentinian
‘apreiiTiinen,’ (Longman, 51), a3ep ‘asepSaiwKarien,’, ioz ‘iorocjiaB’ (BC/K, 32, 713), a Tannce co6npaTCJibiibix Bpop,e mamapea, neMHypa),
(JionoccMan-tiikii n, naKOiien,, nparMaTnnecKoronanojiiiennn (ero nepe/jaiOT,b nacTiio-
cth, cjiOBapHbie noMeTbi Tnna npe3pumejibno, npeueópeałcumejibHo). II,. npo3Biim,Hbie 3THOHMMbi (113), „OTnmiecKnc kjihmkh” — neocjni-ipiajibnbie, npo3Binii,Hbie Ha3Bannn napo/jOB, coo6in,ecTB n rpynn (xoxoji, otcud, 6a6au ‘TaTapnn’, 6aKJiaaicaH noMudopoeun ‘saKjnonenHbift, k;ik npa-
bhjio, ypołneneu, KaBKa3a’ BOK, 42, 45). 143, nan up,pyrne npo3Bnnj,a, ne- pe//KO iiMeiOT npo3pannyio Konnerrryajibno niicJiopMaTnBuyio Bnyrpeiinioio (JiopMy, b KOTopoii nojiynaeT oapancemie oyiia n3 xapaKTepn3yioin,nx — c
tohkii3penns noMnimpyiomefi rpynribi — nepT aiTioca.
Homo ethnicus b 3epKa.ne «3biKa... 51
B
3TIIM’ieCKHX KJIHHKaX MOryT peajIH3OBbIBaTbC5I pa3JIMHHbie MOflejIH HOMHnaij,HH. IIpHBe^eMb Ka^ecTBe npiiMepa neKOTopbie H3 hmx.1. HoMMiiaipiB no Haseanuio dpyzoii, Haynonajwnocmu (MO/gejm „btiioci
—* Hiiopofleą/nyacaK —> 3thoc2”; npnbtom „3thoc2” mojkct óbiTb reHepajin-3OBanniibiM, o6o6in,enHbiMo6o3HarieHiieMHecKOJibKnxbthocob): Kupzu3 ‘xa- 3ax’ (CPPA 2 II, 36), asepóaudcHcaH ‘o jiio/j,hx nepyccKoń nan,HOHajibHOCTH’
(CPCrCn 1, 16), armii. Chinaman („Kmraen,”) ‘npjiaHflen,’ (Partridge, 255).
2. HoMnuaTiiBHbiii npn3HaK — Mecmo oSumanuji: zopey ‘npe^CTaBiiTejib JHOÓOH KaBKa3CKoft HaijHOHajibHOCTM’, Froglander (SyKB. „>KMTejib CTpaHbi jisryiueK”) ‘rojuiaH^en,’ (Partridge, 430).
3. HoMHHaTMBiibin npii3iiaK— ocodennocmu penu. B ocuoBy nanMeHOBa-iiHil mojkgt 6biTb riojiojKeii pacnpocTpaiieHiibiii,thiihhhmh onpe^,ejien- rioro STiioca aHTponoHUM: aópaM, aópaMoeun, xacKCM> ‘eBpeii’ (Othh, 108), utMyMKa ‘npe3pnTejibHoe npo3Binn,e CBpem < hahiii Schmul ‘CaMyajib’ (OacMep IV, 460), aódyji ‘TaTapnu’ (AC 1, 39), Mick(yMeiibm. ot Michaet)
‘npjiaHflen,’ (Partridge, 735; L, 838), „cjiobo h3 perni” cooTBeTCTByiongero nnopo/ma: aMop ‘nTajibaHen,’ (BOK, 35), aceu (< aurji. I say OacMep I, 93) ‘miocTpaiien, ocoóeiino anrjiHHaHnu’ (JJann I, 26), cnen,n(j)iiKaai<uciera.
npeACTaBHTejieir noMmmpyeMonrpynnbi (Taffy <Davy + ocoóenHOCTH Baji-jiniłcKoro aKigeirra ‘Bajuinen;’ Partridge, 1194).
4. HoMHnaTMBiibift npii3iiaK— BHeumuu eud /nepyenmuBuuu o6pa3:
nepnoMopduK ‘nerp,acJrpMKaiien,’ (BOK, 668), pongo < pong ‘BOiiHTb’ ‘nerp’,
‘n,BeTHOił’, ‘HHOCTpaHen,’ (Thorne, 382).
5. HoMUHaTHBHbińnpnsnaK — ocofiennocmu 6uma: iiMin,eBbie npnBbiHKH - MaKapoHHUK ‘HTajibHueu,’ (BOK, 33.1), Frog („nsiryiiiKa”) ‘(JjpaHigys’
(Longman, 521); o^e^ęga —aapodpoM (< miipoKonojiasi nnocKaa KeiiKa, no-nyjispHaab io5khmxperiionax SbiBinero
CCCP)
Tpy3HH!(BOK,
41), towel-head („oÓMOTaiiiiasi nojiOTenigeM rojiOBa”) ‘apaó’ (Thorne, 483); cneigncJriiKa gjOMainnero xo3ańcTBa — kelper (<kelp ‘6ypas Bo^opocjib’, ‘jiaMimapna’, ncnojib3yeTca b KanecTBe TomiMBa n yąoópeHna atHTejisMH CKajmcTbix octpobob) ‘apreirrniieig, >KHTejn> <PojiKJieHflCKnx octpobob’ (Thorne, 304).6. HoMiiHaTHBiibift npn3HaK— HayuouaMHuu cuMBOJi ujiu SMÓJieMa:
ajuiax ‘ypojKeHen, Cpe^uen A3hh’ (BOK, 34), kiwi („kmbh” — SMÓJieMa Hoboh 3eJian/i,ira) ‘noBO3ejiaH^;en,’ (Longman, 725).
8.
HoMimaigna na ocnoee Macc-KyMmypnuxomto3uu: Ahkji Bohc (r rop-roBaa Mapxa Uncle Ben’s, chmboji KOTopoii — nopTpeT nepiioKOJKero Mya<-mnibi) ‘nerp’[BOK,
37]; kermit (Kermit the Frog — JlaryniOHOK KepMirr H3 KyKOJibHoro cepnajia „The Muppet Show”) ‘<J)paHii,y3’ (Thorne, 305).JI,. 0T3Tii0HHMHnecKne ceManTiinecKiie /i,epnnaTbi (OJI,) — sthohhmm ii nx iipon3BOĄiibie, KOTopbie b KanecTuc caMOCToaTejibHbix jieKCnaecKMx
52 EjieHa Jl. Bepe30Biiri, fliumpnń II. TyjniK
e^nunn, jiiióo b cocTaBe y3yajibHbix cjiOBOConeTannn HMeiOT
KOiiiioiaTii-bho „HarpyjKeiiHbie” snanemia, aBjiaioin,neca y3yajibnon MaTepnajin3an,nen CB5I3aHHOrO C 3THOHHMOM „H3bIKOBOrO 3HaHHa”.
Możkiio BbiflejiMTb cjie/^yioipne c<])epi-,i 4>yHKn,MonHpoBaiina 1) rie- penocHbie 3Haneiiiiabthohhmob, HanpnMep: MepuKaneu, ‘n3o6peTaTCJibHbin, H3BOPOTJIHBMH HCJIOBeK’ (CPHP 18, 118), ZpeK ‘neBO3flep>KaHHbIH B yuo-TpeÓJieHMH BHiia HejiOBen’ (CPHr 7, 131), eepeuKa ‘o cep^niOM, pa3,gpa>KM- TCJibiiOM HejioBCKe’ (Cnr 1, 243); 2) o6pa3iiaa <|)pa3eojiorna: KumaucKue
ufipeMOHUu ‘ii3JinniHiie nposiBJieHns bcikjihbocth’, yuzancKuu nom ‘o3ho6’; 3) npoH3BO3,Hbie cjiOBa c n^HOMaTUHecKiiM 3HaneHneM, c^aKTbi Mopc^ojioro-ceMaHTHHecKOH MOTHBapHH: viuzaHum'b ‘BbiMoraTb, nonpoiiiaHHHHaTb’; ko -pejisim/b ‘roBopiiTb jininnee’, ‘ncnojib3OBaTb Sojibinoe KOJinnecTBO /piajieKT- Hbix cjiob’ — ‘roBopnTb no-KapejibCKn’ (CPrK 2, 423); 4) niiBeKTiiBiibie
<£>opMyjibi: xpaHV,y3 mu ozmshcu ‘htoó tbi nponaji!’ (CPHP 22, 318).
Cio;i,a >kc OTHOC5ITC5I Bce cjiynan no^oónoro cJjyiiKUKOHHpoBaiiHa 113, KOiyi,a nocjieAHHe 3auenaiOT coóon coócTBeiino STiioHHMbi n npiistom nojiy-aaioT ncpeiiocnoeaiiaienne (nnor^a sto BapnanTbi o/pioro u ioro >Ke (J>pa- 3eojiorH3Ma). B TaKOM cjiynae mojkho roBopnib o ąbohhom KO^HpoBannn 3TiiOKyjibTypHOM MH(|)opMan;nii — na ypoBiieBnyrpeimen cJiopMbi caMHX 119 n na ypoBHe KonnoTannn, peajin3yeMbix b npon3BOflHbix n <J)pa3cojioriiT ie-ckh CBH3aiiHbix 3HaHeHHHx, KOTopbie Teiiepb y>Kc nojiyaaeT PI3. HanpnMep, Mcud ‘Bopoóeń’ (U)Or 3, 118), ołcudu ‘nepTii jiecribie’ (Boropa3, 51), Xoxm>t, jKHTejin CaTbaiiOBO — „TeMiibie, neoópa^Hbie MyntnKn, pyraTejibCTBO
■ranoe 6mjio” (Apx); Paddy— n3 co 3HanenneM ‘npjiaH^en,’ — mozkct iio -jiynnTb nepeiiocnoe 3Haneniie ‘apocTb’, ‘rneii’ (Partridge, 847), ycTonnn-boc BbipajKeniie Paddy’s apricots / Irish apricots („aópnKOCbi na/mn /np- jiaii^CKne aópiiKOCbi”) HMeeT (JjpaaeojioriiHCCKH CBasannoe 3iia'ieriiic ‘nap- Toc^ejib’ (Partridge, 848).
E. OHOMacTnnecKne o(5pa3OBaiina, BKJiionaionpie stiioiihm. Ocoóo cjic -AyeT Bbi^ejniTbne^ocTaTOHHO irsyieiiubie b BTHOKyjibTypnoM acneKTe n
;j,a->kc He onncaHHbie c /i,oji>Kiioij c/reneiibio nojmoTbi ciiTyarpin, KOiypi btho -HHMbi, 3TiiHTiecKiie kjihhkh jih6o OT3TiioiiMMH’iecKHC ceMaiiTnnecKne /i,epn-BaTbi (JjyiiKiiHOHnpyiOT bo BTopnviHbix onoMacTHHecKnx o6pa3OBannax. Ta-Koro po/i;a c|>aKTbi BCTpenaiOTca b pa3iibix pa3pa/j,ax onoMacTHKn: Tononn-
mhh (nanpnMep: Jewish Alpes „eBpencKiie Ajibiibi” — ropbi Kotckhjiji b
nrraTe Hbio-HopK, r;i,e pacnojioJKeHbi nancnoHaTbi, BJia/iejibiiaMH Koropbix, KaK CHHTaeTca, óbijin CBpen (Chapman, 243), TamapcKuu npojiue (flan-
hmh TonoriHM fleMOHcipnpyeT o6o6m,ennoe iipe^CTaiuienne o Ta'rapax k;lk
Bcex tiopkckhx, MOHrojibCKHX ii Tyiiryco-MaiibH>KypcKHX napo/i,ax (Hhko
-Homo ethnicus b 3epKajie H3bii<a... 53
hob, 410), Hydcwe JKepnoea, JionpiHa (Bjif2), acTpoHHMHH (rIyxoHCKUu Jlanomb , C03Be3pHe IBieapM (Apx), 3OOhhmhh (MHoroHHCjieHHbiekjihhkh
Lfuzan pjia óbikob 'iepiroro pBeTa), nparMOHHMHH (Jew’.s Canoe „kbhos
eBpesi” ‘aBTOMoÓHJib MapKH „Rryap” hjih jhoóoh ppyroii óojibinoii bbto -MOÓHjib’ (Thorne, 287) u, KOHenHO, bhtpohohhmhh, rpe btot Marepnaji BCTpeHaeTCH iianóojiee hbcto. Penb npeT o pa3Hbix pa3papax npo3BHip- Hoii aHTponoHHMHH: HiipHBHpyajibHbix npo3BHipax (Eepeu — „BpepHbie 6mjih upepKH y nero”3 (Apx); Hyeaui — „caM-ro pyccKHH, a rjiasa Ma- jieiibKHe” (Apx); ceMeiłnbix npo3BHipax (Mopdoeyu — „Bce Ha popy y hhx ómjihpoctohkom MajieiibKHM” (Bjir); Amjiuuyu — „jkhjihhihókoxopomo” (Khpob); KOJiJieKTHBHO-TeppnTopnajibHbix npo3BHipax (Typm, jkhtcjih r. Hperibra — „oiih kbk TypKH: cjiyinaiOT-cjiyniaiOT, a imnero ne noiiHMaioT”
(Apx); AMepuKanyu, jKUTejin ą. ^bhkobo — „ohh tbkh HynaniH óbuiii .HiiKne, ohh ppyroro npHxopy ómjih, npyT — ne apopoBaiOTca” (Korap);
cppaHyysu, >khtcjih p. IlaBjiOBCKoe — „y Hac Hapop HacTbipHbiH, 3apy-
mbiot, hto cpejiaTb — ran Bce nanie; bot c|)paHpy3bi h npo3Bajin” (Apx)).
Ocoóo nonyjiapHbi OTSTHOHHMHHecKHe o6pa3OBaiiH$i cpepn kojiji6kthbho -TeppHTopHajibiibix npo3BHin (naHMeHOBaHHH zkhtcjich KaKoro-jinóo Hace-jieiiHoro nyHKTa hjih pernoHa, He CBH3aiiHbix c cooTBeTCTByioipHM Tono- HHM0M H BbinOJIH5HOin,HX XapBKTepH3yiOipyiO l[>ynKH,HIo) --- H 3TO BnOJIHe
2 3,'iec.b u jjajiee pyccKiiii OHOMacTHHecKHn MaTepnaji H3BJieHeH n3 KapTOTeK To- noHHMnnecKoił 3Kcnejtnnnn YpajincKoro yiiHBepcHTeTa no Tcppnropm-i PyccKoro CeBepa (ApxaHrejibCKaa, BouorojiCKaa oSjiacrn), a thrzkc nacTHHHO Koctpomckoh u KnpoBCKOn oójiacTeil. Ccmjikh Ha hctohhhk Marepnajia ne upiiBopaTca, rcorpacJiiriecKiie noMeTbi iraiorca Ha ypoBiie oójiacTH.
B KaBbIHKaX npMBOJIHTCa MOTMBaHHOHHbie KOHTeKCTbl--- O(5'b>tCIieitlTa npO3BHIU, HO-CHTejiaMH OHOMaCTH'-ieCKHX CHCTCM. KOHeHHO, OIIH MOryT OTpaiKaTb He nepBOHaHajIbHblii HOMHHaTHBHblH IipH3HaK, a KaKOM-TO BTOpiIHHblH MOTHB, O/lIiaKO 3T0 He CyTb BażKHO: B jtioóoM cjiynae MOTHBHpoBKa copepacnT neKOTopbiii (JiparMeiiT MeHTajibnoro o6pa3a hho- po/ina, cymecTByioinHn b co3HaHHH HOCHTejia a3MKa.
OÓtaCHHMO, IIOCKOJIbKy OÓTeKT IIOMHHapHH B pBHHOM CJiyHBe BblÓHpaeT- ca ne H3 CBoero copnyMa (kbk sto HMejio MecTO b cjiynae c hhphbh -pyajibHbiMHh ceMeHiibiMH iipo3BHni,aMH), a H3 cocepnero. Ilpn KOHCTpynpo- BaiiHH oópa3OB TeppHTopHajibHbix cocepeii b co3hbhhh HOCHTejieft Tpapn-PhoiihohKyjibTypbi BecbMaoipyTHMa opraiiinyjoipan pojib onno3HpHH „CBoe
— ny>Koe” (BopoupoBa 2002): jnopn, npo>KHBaioipHe b cocepuen
MecTHO-cth, 3aiiHMaiOT npoMe>KyTOiiHoe iiojio>Keiinc Mex<py cbohm copnyMOM hny-
>KaKaMH, HiiopoppaMH, opuaKo Ojiiokc k nocjiepHHM (b HaHÓojibineH CTe- neiiH sto aKTyajibiio pjm TeppnTopnił c STHHnecKH neopHopopHbiM nace-jienneM). TaKHM oópa3OM, oópa3bi cocepeń, BOcnpHHHMaeMbix CKopee kbk
„nyjKHe”, 'ieu kbk „cboh” , Bnojine opraHHHiio MoryTóbiTb „OH3biKOBjieHbi”
54 Ejiena JI. Bepe30BiiH, /Imhtphh II. ryjiMK
nyTeMnepenocana3BaHna „óojibmoro” ariioca(MaKpoaTHOHUMa) Ha MiiKpo- ypoBenb.
Mtbk, Ha ocHOBe Bbi,n,ejieHiibix hctohiihkob KOinieiiTyajibnoH nn<J)opMa-II,HH MO/KOTÓbITbBOCCO3^aH OHOMaCHOJIOPHHeCKHH HOpTpeT „HIIOpO/ma” , KO- Topbiń iipe^,CTaBjiaeT coóoit cucmeMamu3aviuio Momueoe, 9KcnAuyupyeMux U3 KOHHomamuGHoeo (fioHa amnomuM. 3tot nopTpeT ecTb (JiparMenT st3bi- KOBOH KapTHHbl MHpa, OTpajKSHHe B 33bIKe IiaHBHOft MH(J)OJIOrHH, OHHCbl-Baioniefi CBoiiCTBa n ocoóeHHOCTH OT/j,em>Hbix „miopo/meB”. IIo;i,o6iioe nc- cjieAOBaiiHe, no onpc/tcjrcunio. ne możkct meTb OTiionienne k „3THHiiecKoft peajibHOCTn” kbkTaKOBoił, ajihihbonncbiBaeT peajibHOCTba3biKOByio. Upn-
hhhbi o6pa3OBaHiiaonpe,ąejieiiHbix KOHiiOTannn y bthohhmob hocht SKCTpa-jiHHrBHCTHHecKiiił xapaKTep: ohh CBaaanbi c ncTopunecKtiM,nojnrniaecKHM, pejiHrno3HbiM kohtckctom cymecTBOBanna naHiibix jienceM u nx pecjiepeii-
tob, a tbiokc c .ąencTBneM saKOHOMepnocTeft Kpocc-KyjibTypiroii ncnxo.no- niH. OflHaKo Biiea3biKOBbie (JmKTopbi ne Bcer^a sbjijiiotcs e/inHCTBeniibiMH B Iipon,eccax <J)OpMHpOBaHHa H (J>yHKH,HOHHpOBaHIia KOIIHOTaHHH. B pa/je cjiyiaeB KOnnoTan,nH MoryT npo/r,oji>Kari'b cymecTBOBaTb, pa3BHBaTbca upe- Tajin3HpoBaTbC5i y>f<e BHe bchkoh cbh3hc bhcihhhmh iipnunnaMn, o^najK/ibi /PIBIIIHMH TOJIHOK K HX BO3IlHKHOBeHHIO, TOJIbKO IlOfl BJIHMHHGM BIiyTpH- H3bIKOBbIX (|)aKTOpOB H B COOTBeTCTBHM C HHCTO H3bIKOBbIMH 3aKOHOMCp-H0CTHMI1.
Ilpn paóoTe c Ka>K^biM a3biKOBbiM (fla h ne tojibko a3biKOBMM) hctoh- HHKOM STHOKyjIbTypHOH HIK^OpMailHH Heo6xO^HMO OTflaBaTb ce6e OTHeT B
tom, hto Kanaa-TO nona inicJ)opMaii,Hn co^ep^KUT „noMexn”, uc.Kaa<aioinnc oóa-eKTHBHyio KapTHHy. Ecjih nocjie^OBaTejibno ncnojib3OBaTb „H3o'6pa3n-TejibHyio” MeTacJjopy, to penb h/i,ct 06 oco6einiocTax, OTJinHaionjnx npo-H3B,e;i,eiine <|)O'roi'pa(|>a-/iOKyM<!frrajincTa ot (J)OT()xy/i,o;KiinKa. /[oiiycTHM, npn n3yHeimH CBo6oflHbix TeKCT0Bbix cBsi3eń STHOHHMa hco6xo/i,hmo pe- jiaTb nonpaBKy na nn^HBniiyajibHbiH xapaKTep HeKOTopwx KOHTeKCTiibix nap,KOTopbie He BepncJiHiiiipyiOTca tbkhm con,najibHO ^eTepMHinipoBaiiHbiM
„(JiHJibTpoM”, kbk cncTeMa H3biKa. 9'ra onacnocTb cnnMaeTca b xope aHa-JIH3a HOMHHaTMBHbIX MOflejieH, O/IHBKO 3flecb BO3HHKaeT IipOÓJICMa HHOTO po/iyi, CBH3aHHas c npoftBJienueM, (f)aKmopa h3ukobou mexnuKu. ^annbin c|>aKTop yBO^HT noMunaTopa ot no3HaHna cbohctb oóa.eKTa, no;i,'ra.;iKH- Baa ero k peajin3an,nn oóJierneHnon cxeMbi HOMmiaTHBiioro npopecca:
3rrari iio/i,i'Otobkh n^eajibnoro (MbicjniTejibiioro) co^ep^KaiiHa k jieKCune-CKOMy o6'beKTHBHpoBannio OKa3BiBaeTca pe/iypiipoBaniibiM, a HOBaa eflii- Hnn,a (JjopMiipyeTCsi no# onjyTHMbiM BjinaHHeM naKonnennoro paHee homii -HaTUBHoro MaTepnajia. B pe3yjibTaTe jimhuji o6&eKm —» nsuKoean edunupa 0Ka3biBaeTca npoHepneHHOft óojieecjiaóo— b nojib3y jihiihh „cmapue” ho- MunamusHue ModeJiu —=> noean n3UKoeast edunupa.
Homo ethnicus b 3epKaae H3t>iKa... 55
^ocTaTOHiio narjiaAHO oiincannan CHTyaijHa npoHBjiaeTca b (J>aKTax HapOflI-IO-3THMOJIOrHHeCKHX TpaHC<t>OpMaiJ,HH, 6a3MpyiOIII,HXC5I Ha c})OpMaJIb- HO-CMbICJIOBbIX OCHOBaiIHaX. OÓHJIHe TBKHX TpaHC(J)OpMai]1HH B KaKOH-TO onpeflejieHHoft HOMHiiaTHBHOH ccficpe caMO no ceóe noKa3aTejibHo: Ta jier- KOCTb, c KOTopofi HOMHiiaTopH^,eT na ocjiaóJieHneoó-beKTHoń „rio;vi,ep>KKH” HOMnuannn,CBHfleTejibCTByeT o neflOCTaTOHHOM 3naKOMCTBe co CBOHCTBaMH oó^eKTa, KOTopoe KOMneucnpyeTca H3biK0BbiM mhcJiom. PaccMOTpHM ciiTy-an,HH Tanoro Tiina. CbiOBa MopdoeKa, MopdeuHKa ‘HeKpacHBaa MHmmia’, 3a<J>nKcnpoBaHHbie bapocjiaBCKHx roBopax (JIK T3), npąącTaBjiaioT coóoit, no Bceii bh^hmocth, pe3yjibTaT K0HTaMHHan,HH STHOHHMa h npocTopeuHoro cjiOBa Mopda (KCTaTH, oópa3 Mop^Bbi OKasbiBaeTca npopaóoTaHHbiM b pyc-ckhx rOBopax, npnueM b ero CTpyKType Bbi/iejiaeTCH coMaTHnecKHH mothb
- mothb MajieiibKoro pocTa, cp.: Mopdea ‘pa3JiHHHbie Mejinne npe^MeTbi, BCHKaa Mejionb’; ‘o MajieHbKnx /i,eT5ix' (CPHT 18, 258)). JlenceMa espeu
‘nocTHbiii cyri’ BO3HHKjia b pe3yjibrraTe „cynriJieTHBHoił” iiOMHHaTHBHOH pe- aKii,HH na ofcudoecKuu cyn ‘to >kc’ (JIK T3). HoMHHaTHBHbiM MaTepna-jiom, cnpoBopnpoBaBniHM noaBJieiiHe 3Toro coueTaHHa, CTajia KOHTaMHHa-n,H5i npo3BHin,Horo aTHOHHMa otcud h cjiOBa Bpo^e otcudejfb ‘nocTiraa nox-jieÓKa’ (JIK T3), nootcuda ‘to >ko’ (COr 10, 93), peajiH3yiom,ero npH3naK TKHflKOH KOHCHCTenn,HH TaKOFO cyna. Cmncjioboh6a30ii/yiastopo cójih>kc- HH5i cjie^yeT, ohcbh/hio, CHHTaTb npe/tc/raBJienne o >Ka;j,HOCrrn otcudoo (ko -Topbie H3 CKynocTH ne3anpaBjiaiOTcyn), aoho, b cboioonepe^b, bo3hhkjio b pe3yjibrraTe iipHTiiateHHacjiOBa o/cudk npocTopenHOMyotcadum-bcn ‘atan,- HHnaTb’; 3to iipnT:-i>KeiiMC,b HacTuocTH, peajin3yeTfigura etymologica ¥ezo CHcuduwbCH, kok ałcud?, cp. TaK>Ke npocTopeuHoe oicud u /piajiCKTiioe o/cu-dejisiza ‘jKa^iibiii ncjiOBeK’ (CPrK 1, 59). KoHenHO, mothb CKynocTH eBpeeB M0>K6T HMeTb H 3KCTpajIHIirBHCTHHeCKHe KOpiIH, CBS3aHHbie, npe/piOJIOJKHM, c TpaflupneH pocTOBiip-inecTBa, o,n,HaKO /yia ^najieKTHbix h npocTopenHbix (JiaKTOB pyccKoro si3biKa ecTecTBennee npeflnojiaraTb BHyTpHS3biKOBOH cth -Myji, nocKOJibKy Ha3Bamia>i Biiea3biKOBaa MOTHBHpoBKa HeceT onpe^ejieH-HblH OTIieuaTOK KHHJKHOH KyjIbTypbl.
Ecjih roBopHTb oó anrjiHHCKHx npHMepax, to cjie^yeT ynoMsinyTb npn- HHHbl, CcjjOpMHpOBaBIIIHe OÓpa3 „rHeBHOrO HpjiaHflH,a” B aurjIHHCKOM H3bIKe.
Mothb rneBa BepHcJiHii,HpyeTca cjie/iyioiiiHMH s3biKOBbiMH cJiaKTaMH: Irish
Mothb rneBa BepHcJiHii,HpyeTca cjie/iyioiiiHMH s3biKOBbiMH cJiaKTaMH: Irish