kategorii formacyjno-pokoleniowych, wykazujących wśród jej reprezentantów daleko idące różnice nie tylko w zakresie specyfiki warsztatowej,

ale także w poglądach na przedmiot, zadania i metody badawcze historii. Pierwszą taką formację stanowili historycy urodzeni przed rokiem 1830, tzw. oświeceni (zob. tabela 1). Była to najmniej liczna grupa (32 osoby – 10,0%).

Tabela 1. Grupy pokoleniowe historyków lwowskich (1860–1918)*

Lp. Urodzeni w latach _l ^Historycy _%

1. Przed 1830, tzw. oświeceni 32 10,0 2. 1831–1859, tzw. romantycy 132 41,4 3. 1860–1869, tzw. pozytywiści 45 14,4 4. 1870–1879, tzw. proromantycy 55 17,3 5. 1880–1891, tzw. neoromantycy i moderniści 54 16,9 Razem 318 100,0

*Brak danych dla 11 osób

Znajdowały się wśród nich ważne nazwiska nie tylko dla lwowskiej, ale i ogólno-polskiej, a także ogólnoukraińskiej i ogólnoaustriackiej historiografii, zarówno wśród historyków sensu stricto, jak i sensu largo. Niejednokrotnie ich twórczość sięgała okre-su sprzed 1860 r. Wśród tych pierwszych można tu znaleźć czołowe nazwiska pol-skiej historiografii romantycznej, jak Karol Szajnocha (tu może być zaliczona jedynie schyłkowa, choć licząca się jego twórczość) czy Henryk Schmitt. To także August Bie-lowski, Kazimierz Stadnicki, Maurycy Dzieduszycki, Antoni Petruszewicz, a z młod-szych Izydor Szaraniewicz, którego już prawie cała twórczość obejmuje badany okres po 1860 r. Znalazł się tu także twórca pozytywistycznej „krakowskiej szkoły histo-rycznej” Walerian Kalinka, który ostatnie 9 lat życia i działalności spędził we Lwo-wie. Z historyków sensu largo na uwagę zasługuje wybitny historyk literatury polskiej, a następnie uznany historyk mediewista Antoni Małecki, filolog klasyczny Zygmunt Węclewski, historyk literatury ukraińskiej Bazyli (Wasyl) Ilnicki.

Druga grupa pokoleniowa to tzw. romantycy (urodzeni w latach 1831–1859), naj-liczniejsza, obejmująca aż 132 osoby (41,4%). Tak wysoka liczba wynika m.in. z faktu dużej rozpiętości wziętego pod uwagę okresu aż 28 lat. W grupie tej mieści się więk-szość najwybitniejszych historyków lwowskich badanego okresu. Z historyków sensu

stricto należy do nich zaliczyć: Oswalda Balzera, Bronisława Dembińskiego, Ludwika

Finkla, Wojciecha Kętrzyńskiego, Ludwika Kubalę, Ksawerego Liskego, Władysława Łozińskiego, Fryderyka Papée, Antoniego Prochaskę, Aleksandra Semkowicza, Tade-usza Wojciechowskiego i Henryka Zeissberga, a spośród historyków amatorów wyso-kiej klasy: Franciszka Rawitę-Gawrońskiego. Uznani historycy sensu largo to: historyk sztuki Jan Bołoz-Antoniewicz, historycy literatury Wilhelm Bruchnalski, Aleksander Barwiński (Ołeksandr Barwinski), Iwan Franko, Roman Pilat i Emilian Ogonowski, filolodzy klasyczni: Ludwik Ćwikliński i  Bronisław Kruczkiewicz. Ich największe osiągnięcia badawcze przypadają na okres galicyjski.

Trzecia formacja pokoleniowa to urodzeni w  latach sześćdziesiątych XIX w. W tej grupie znajduje się 45 osób (14,4%). Tu też występują nazwiska wybitnych hi-storyków, np. sensu stricto: historyk prawa kanonicznego Władysław Abraham, histo-ryk czasów najnowszych Szymon Askenazy, badacz dziejów Lwowa i Rusi Czerwonej, a  także historii wojskowości Aleksander Czołowski, historyk Kościoła Jan Fijałek, twórca ukraińskiej szkoły historycznej typu dydaktycznego we Lwowie Mychajło Hruszewski czy historycy prawa Alfred Halban i  Ignacy Koschembahr-Łyskowski. Wybitni historycy sensu largo to badacze dziejów literatury: Józef Kallenbach, Alek-sander Kolessa, Edward Porębowicz, Cyryl Studziński oraz filolog klasyczny Stani-sław Witkowski. Większa część ich naukowej twórczości przypada na badany okres. Jednak kilku z nich swoją działalność we Lwowie rozwinęło jedynie w czasach gali-cyjskich (Askenazy, Fijałek, Hruszewski, Kallenbach, Koschembahr-Łyskowski). Na-leży stwierdzić, że przedstawiciele drugiej i trzeciej formacji pokoleniowej (urodzeni w latach 1831–1869), czyli „romantycy i pozytywiści” wnieśli najwięcej do lwowskiej, polskiej i ukraińskiej historiografii.

Kolejna grupa pokoleniowa to urodzeni w latach siedemdziesiątych XIX w. tzw. proromantycy, w liczbie 55 osób (17,3%). Większość z nich miała istotne osiągnięcia naukowe już w okresie galicyjskim, ale szczególnie rozwinęła swoją naukową twórczość w okresie II Rzeczypospolitej. Najbardziej znani z historyków sensu stricto to: bada-cze dziejów Żydów polskich Majer Bałaban (w czasach II RP tworzył w Warszawie), Mojżesz Schorr (także dzieje prawodawstwa najstarszych cywilizacji, w II RP również pracował i mieszkał w Warszawie), nowożytnik Eugeniusz Barwiński, historyk prawa Przemysław Dąbkowski, historyk nauk pomocniczych Władysław Semkowicz (syn Aleksandra, później prof. UJ), historyk czasów najnowszych Adam Skałkowski (w II RP na Uniwersytecie Poznańskim) i nowożytnik Stefan Tomaszewski (w II RP, m.in. doc. UJ) i wybitny popularyzator dziejów Lwowa Franciszek Jaworski (zmarły w 1914, w wieku 41 lat). W tej grupie pokoleniowej niemała też była liczba uznanych history-ków sensu largo, m.in. archeolog Karol Hadaczek (popełnił samobójstwo w wieku 41 lat, w 1914), historycy sztuki: Władysław Podlacha i Władysław Kozicki oraz historycy literatury: Bronisław Gubrynowicz, Wiktor Hahn i Konstanty Wojciechowski.

Piątą kategorię pokoleniową stanowią historycy urodzeni w latach 1880–1891, któ-rych nazwać można, analogicznie do periodyzacji dziejów kultury „neoromantykami i modernistami”, w liczbie 54 osób (16,9%). Jest wśród nich wiele nazwisk uznanych historyków, dla których okres galicyjski to początek kariery, której rozwój przypada do-piero w czasach II RP, niektórych we Lwowie, ale także w kilku innych środowiskach historycznych. W autonomicznym Lwowie rozpoczynali karierę naukową tak docenia-ni późdocenia-niej lwowscy historycy sensu stricto, jak Kazimierz Hartleb, Teofil Modelski, Sta-nisław Łempicki, Czesław Nanke, Helena Polaczkówna, Mykoła Czubaty czy Olgierd Górka, a sensu largo: archeolodzy Edmund Bulanda i amator wysokiej klasy Bohdan Janusz, historyk muzyki Adolf Chybiński, czy historyk literatury Juliusz Kleiner. W Warszawie po r. 1918 swoją uznaną historyczną karierę kontynuowali: Natalia Gąsio-rowska, Emil Kipa, Bronisław Pawłowski, czy Izaak Schipper; w Krakowie Stanisław Kot i Marian Kukiel, a w Poznaniu Jan Rutkowski, często jako profesorowie uniwersyteccy. Przynależność do środowiska historyków lwowskich doby autonomicznej stanowiła dla wielu znakomite przygotowanie do ich przyszłego rozwoju na polu historii.

Okres zamieszkania we Lwowie (lub najbliższej okolicy) historyków objętych

badaniem przedstawiono w tabeli 2. Uzyskano informacje dla 316 osób. Ilość histo-ryków mieszkających i pracujących we Lwowie do 5 lat wynosi jedynie 19, co stanowi najmniejszą liczbę (6,0%). Pośród nich mieszczą się badani, którzy w charakteryzo-wanym okresie przebywali krótko we Lwowie, ale przynależąc do innych ośrodków historycznych, odegrali w  historiografii dużą rolę. Wyjątkowo do lwowskiego śro-dowiska historycznego zaliczony został wybitny historyk literatury polskiej Piotr Chmielowski, który mieszkał we Lwowie tylko 7 miesięcy, do śmierci w 1904 r. Blisko współpracował z  lwowskim środowiskiem polonistycznym przez wiele lat. Wygrał plebiscyt rozpisany wśród młodzieży lwowskiej i objął Katedrę Literatury Polskiej, publikując także w okresie lwowskim. Biorąc pod uwagę ogromne zasługi Chmielow-skiego w rozwoju lwowskiej polonistyki, miejskie władze Lwowa rozpisały konkurs na

pomnik, który stanął na mogile uczonego na Cmentarzu Łyczakowskim. Ufundowano też tablicę ku jego czci w kościele św. Mikołaja we Lwowie. Do lwowskich historyków literatury zaliczył Chmielowskiego także Jerzy Starnawski1. Niecałe 4 lata pracował we Lwowie jako docent prywatny Uniwersytetu Aleksander Brückner, który później na przeszło 40 lat objął katedrę slawistyki na Uniwersytecie Berlińskim, utrzymując stałe, twórcze kontakty z naukowym środowiskiem lwowskim. Cztery lata mieszkał i pra-cował jako nauczyciel we Lwowie Anatol Lewicki, późniejszy długoletni profesor UJ, uznany mediewista. Podobnie Wincenty Zakrzewski mieszkający we Lwowie jedynie 3 lata, gdzie uzyskał habilitację i docenturę, prowadząc wykłady2, następnie długoletni profesor UJ, badacz i znawca dziejów reformacji. Do 5 lat do lwowskiego środowiska historycznego przynależał młody Stanisław Smolka, później długoletni profesor UJ, wybitny znawca dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych. Natomiast archeolog Edmund Bulanda i filolog klasyczny Jan Sajdak pracowali na Uniwersytecie we Lwo-wie od 1916 r.3 Cztery lata spędził na lwowskim uniwersytecie Leon Sternbach (ha-bilitacja i wykłady docenckie), później jeden z najwybitniejszych bizantynistów na świecie, prof. UJ. We Lwowie do 5 lat przebywało też kilku Niemców (Gotfried Muys, Robert Rösler, August Sauer i Heinrich Brunner), których pobyt na uniwersytecie był z różnych powodów tymczasowy. Reasumując, krótka praca we Lwowie znaczących później historyków wynikała z przeniesienia się na inne uniwersytety.

Tabela 2. Okres pobytu historyków we Lwowie (i w okolicach) w latach 1860–1918*

Interwał czasowy zamieszkania _l ^Historycy _%

do 5 lat włącznie 19 6,0 6–10 71 22,5 11–15 44 13,9 16–20 30 9,5 ponad 20 74 23,4 cały okres pracy zawodowej 78 24,7 Razem 316 100,0

*W okres pobytu badanych historyków wliczony jest czas pracy zawodowej we Lwowie Obliczenia własne autora na podstawie bazy danych zawartej w kartotece

1 J. Starnawski, Sylwetki lwowskich historyków literatury, Łódź 1997, s. 60–65; idem, Zarys

dziejów katedr historii literatury polskiej w Uniwersytecie Lwowskim, „Analecta” 1992, nr 2, s. 19–20.

2 Prośba Wincentego Zakrzewskiego do Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego o  dopuszczenie do habilitacji. Curriculum vitae. Protokoły posiedzeń Grona Profesorów za rok akad. 1880/1881. Od 22 X 1880–22 VII 1881. DALO f. 26, op. 7, t. 155.

3 Biografia naukowa Edmunda Bulandy zawarta w piśmie Dziekanatu Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego do Ministra Wyznań i  Oświaty w  Wiedniu o  nadanie tytułu prof. nadzwyczajnego. Uniwersytet Lwowski. Teczka personalna Edmunda Bulandy. DALO f. 26, op. 5, t.  174, k. 3. Życiorys naukowy Jana Sajdaka ze spisem prac ogłoszonych do końca 1926 r. Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego WF II 121 habilitacje.

Od 6 do 10 lat przebywało (lub pracowało w zawodzie historyka) we Lwowie stosunkowo wielu dziejopisów, bo 71 objętych badaniem osób (22,5%). Duża część z nich rozpoczynała tu swoją karierę historyka sensu stricto lub sensu largo w okresie galicyjskim, kontynuując ją z powodzeniem w II Rzeczypospolitej (np. Władysław Podlacha, Juliusz Kleiner, Adolf Chybiński, Mykoła Czubaty), a także w innych ośrod-kach: w Warszawie (Natalia Gąsiorowska, Izaak Schipper, Bronisław Pawłowski), czy w  Krakowie (Stanisław Kot, Tadeusz Sinko, Marian Kukiel, Stefan Tomaszewski). Ostatnie siedem lat życia spędził we Lwowie, twórca krakowskiej szkoły historycznej Walerian Kalinka. Osobliwym zjawiskiem jest ks. Józef Bilczewski, uznany już arche-olog chrześcijański, który mianowany arcybiskupem lwowskim, przestał zajmować się czynnie nauką.

Do grupy historyków mieszkających we Lwowie od 11 do 15 lat (13,9%) nale-żą 44 osoby. Z wybitniejszych byli to: Majer Bałaban, ks. Jan Fijałek, Wiktor Hahn, Alfred Halban, Józef Kallenbach, Władysław Semkowicz, Stanisław Zakrzewski i ks. Stanisław Załęski. Ograniczona liczba lat pobytu we Lwowie często wynikała z prze-niesienia się do tego miasta z innych uniwersyteckich ośrodków, lub na odwrót.

W grupie osób przebywających tu 16–20 lat znalazło się 30 badanych (9,5%), w tym tak uznani historycy, jak Szymon Askenazy, Julian Celewicz, Mychajło Hru-szewski, Władysław Ochenkowski, Mojżesz Schorr, Cyryl Studziński, Zygmunt Węc-lewski, Stanisław Witkowski.

Największe dwie grupy badanych w liczbie 152 osób łącznie, to przebywający i pracujący we Lwowie ponad 20 lat oraz mieszkający przez cały okres pracy zawodo-wej w tym mieście. To prawie połowa całego badanego środowiska (48,1%). Fakt ten świadczy o względnej stabilności i trwałości lwowskiego środowiska historycznego, a zwłaszcza jego elity. W pierwszej z wymienionych grup (74 osoby, 23,4%) świadczą o tym tak wybitne nazwiska, jak Władysław Abraham, Jan Bołoz-Antoniewicz, Alek-sander Barwiński, AlekAlek-sander Czołowski, Ludwik Ćwikliński, Bronisław Dembiński, Iwan Franko, Franciszek Rawita-Gawroński, Aleksander Kolessa, Bronisław Krucz-kiewicz, Iwan Krypiakewicz, Ludwik Kubala, Ksawery Liske, Fryderyk Papée, Antoni Petruszewicz, Roman Pilat, Edward Porębowicz, Ryszard Werner, Konstanty Wojcie-chowski, Tadeusz Wojciechowski. W drugiej, jeszcze nieco większej liczebnie (78 osób, 24,7%) też mieści się wiele wybitnych nazwisk, choć mniej niż w poprzedniej. Należy do nich zaliczyć: Oswalda Balzera, Augusta Bielowskiego, Wilhelma Bruchnalskiego, Ludwika Finkla, Karola Hadaczka, Aleksandra Hirschberga, Franciszka Jaworskiego, Władysława Łozińskiego, Antoniego Małeckiego, Emiliana Ogonowskiego, Romana Pilata, Antoniego Prochaskę, Aleksandra Semkowicza i Izydora Szaraniewicza.

Interesująco prezentuje się charakterystyka miejsc poprzedniego pobytu hi-

storyków lwowskich (zob. tab. 3). Objęła ona 104 osoby (31,6% całego

badane-go środowiska). Można tu wyodrębnić cztery zasadnicze grupy. Najbardziej liczna to publikujący nauczyciele – 36 osób (34,6% wszystkich badanych osób, przybyłych do Lwowa). Część z badanych nauczycieli zaczynała pracę po studiach na lwowskiej

wszechnicy poza Lwowem (w innym, głównie gimnazjalnym ośrodku Galicji, zwłasz-cza Wschodniej), a  część, szczególnie decyzją Rady Szkolnej Krajowej, zmieniała miejsce pracy, w  niektórych przypadkach kilkakrotnie powracając do Lwowa, np. Franciszek Majchrowicz czy Jan Matijów (Iwan Matyjiw). Z Galicji Wschodniej przy-było 13 nauczycieli gimnazjalnych, najwięcej, bo trzech ze Stryja (m.in. Konstanty Wojciechowski), po dwóch ze Stanisławowa (m.in. Julian Celewicz) i Brzeżan (m.in. Stefan Tomaszewski), a z Zachodniej 10, najwięcej z Tarnowa (m.in. Władysław Sem-kowicz) – 4 i z Przemyśla (m.in. Anatol Lewicki) – 3.

Wielu historyków lwowskich, bo 34 osoby (32,7%) przybyło z zagranicy. Dwa-naście osób przywędrowało z Austrii, w tym aż 10 z Wiednia. Ze stolicy Austrii naj-liczniej do Lwowa przybyli uniwersyteccy wykładowcy niemieccy, jak Ferdynand Bi-schoff, Henryk Zeissberg, Robert Rösler, August Sauer, Henryk (Heinrich) Brunner, Victor Dollmayr, czy z Grazu Ryszard Werner, ale też Polacy, np. z Wiednia: Kazi-mierz Twardowski i  Józef Buzek (z  Centralnej Komisji Statystycznej), Alfred Hal-ban z Uniwersytetu w Czerniowcach. Dla pracy we Lwowie 8 osób opuściło Niemcy. Byli to m.in. wykładowcy uniwersyteccy: Szymon Askenazy (z Getyngi), Władysław Ochenkowski (z Münster), Józef (Josef) Schatz (z Lipska). Z Rosji przyjechało 5 osób, np. Edward Pawłowicz z zesłania w głębi Rosji, podobnie jak jeden z przywódców „czerwonych” w powstaniu styczniowym Bronisław Szwarce, czy Antoni Kalina ze studiów uzupełniających na Uniwersytecie w Petersburgu, tyle samo ze Szwajcarii – z wszechnicy fryburskiej: Ignacy Koschembahr-Łyskowski, Antoni Kostanecki i wy-kładowca Mieczysław Dunin-Wąsowicz oraz z emigracji postyczniowej Agaton Giller, trzy z Francji, w tym dwóch z emigracji postyczniowej – Władysław Rebczyński, Józef Janowski i z Paryża Edward Porębowicz, oraz dwóch z Włoch, m.in. Leon Sternbach po studiach uzupełniających. Reasumując, na uwagę zasługuje tu liczna grupa uczo-nych, która zasiliła wszechnicę lwowską, zarówno Polaków, jak i Niemców, w tym sze-ściu emigrantów postyczniowych.

Tabela 3. Mobilność (przemieszczanie się) historyków lwowskich w latach 1860–1918

Grupy wg proweniencji ^{Osoby przybyłe do Lwowa}_{l %} ^{Osoby, które opuściły Lwów}_{l %}

Nauczyciele (Galicja

Wschodnia i Zachodnia) ^{36 34,6 47 42,0} Kraków 23 22,1 23 20,5 Warszawa 11 10,6 12 10,7 Zagranica* 34 32,7 23 20,5 Żołnierze podczas I wojny

światowej ^{_ _ 7 6,3} Razem 104 100,0 112 100,0

*poza ziemiami b. I Rzeczypospolitej

Kolejna grupa to 23 badane osoby (22,1%) przybyłe z Krakowa, drugiego waż-nego polskiego środowiska historyczważ-nego, które zasiliły lwowskie środowisko histo-ryczne. Pięciu z nich to wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego (Bronisław Krucz-kiewicz, Stanisław Zakrzewski, Michał Bobrzyński, Adolf Szyszko-Bohusz, Stanisław Grabski), a przyszły wybitny lwowski mediewista Tadeusz Wojciechowski to dotych-czasowy pracownik Biblioteki Jagiellońskiej w randze amanuenta.

Z Warszawy, jednego z trzech głównych polskich środowisk historycznych przy-było 11 osób (10,6%). Byli to m.in. Zygmunt Węclewski (wcześniej m.in. prof. Szko-ły Głównej Warszawskiej), Józef Kallenbach (dyr. Biblioteki Ordynacji Krasińskich, wcześniej prof. wszechnicy fryburskiej), Józef Nusbaum-Hilarowicz, Franciszek Ra-wita-Gawroński i Zygmunt Wasilewski.

Poznawcze wnioski przynosi także charakterystyka miejsc, do jakich

przeno-sili się ze Lwowa historycy. Objęto kwerendą 112 osób, które zmieniły środowisko

i miejsce pracy na inne, a stanowiły 34% ogółu lwowskiego środowiska historycznego (tab. 3). Można tu wyodrębnić 5 kategorii migracyjnych. Podobnie jak w przypadku przeprowadzki do Lwowa, najliczniejszą grupę stanowią tu nauczyciele szkół średnich i typu średniego (47 osób, czyli 42% wszystkich przenoszących się wśród analizowa-nych osób). Przenieśli się oni do 24 miejscowości we wschodniej i zachodniej Galicji (z tego dwie poza Galicję – do Cieszyna). Najwięcej osób przeprowadziło się do gim-nazjów (mniej do seminariów nauczycielskich): do Stanisławowa – m.in. Karol Nit-tman, Wasyl Szczurat, Michał Jezienicki, Bolesław Baranowski, Tarnopola –Emilian (Omelan) Terlecki, Bazyli (Wasyl) Ilnicki, Bazyli (Wasyl) Biłecki, Stanisław Majerski, Michał Siwak, po 10; do Przemyśla – 6, m.in. Julian Celewicz, Dionizy Korneć (Denys Korenec), do Rzeszowa, m.in. Mieczysław Warmski, Filip Swistuń (Pyłyp Swystun); Brzeżan, m.in. Władysław Kucharski, ks. Józef Zastrzec (Josyp Zastyrec) i Kołomyi, m.in. Wiktor Hahn, s. Maria Łubieńska, po 3. Wiele osób pracowało okresowo we Lwowie, przenosząc się do innego ośrodka, a później znów nauczając we Lwowie; w jednej, dwóch a nawet trzech miejscowościach.

Do Krakowa przeniosły się 23 osoby (20,5%). Większość z nich zasiliła wszech-nicę jagiellońską, tam najczęściej prowadząc dalsze badania naukowe. Należy do nich zaliczyć późniejszych profesorów UJ: ks. Jana Fijałka, Stanisława Smolkę, Władysława Semkowicza, Leona Sternbacha, Wincentego Zakrzewskiego, Anatola Lewickiego, Ta-deusza Sinkę, Józefa Tretiaka, Maksymiliana Kawczyńskiego, Witolda Rubczyńskiego, ks. Tadeusza Gromnickiego i zasłużonych pracowników Biblioteki Jagiellońskiej: jej długoletniego dyrektora, jednocześnie prof. UJ Fryderyka Papée, Władysława Wi-słockiego, Józefa Korzeniowskiego i Kornelego Hecka.

Także 23 osoby (20,5%) przeniosły się za granicę. Większość przeprowadziła się na stałe do Austrii (17 osób), z tego 8 do Wiednia, 5 jako wysocy urzędnicy ministe-rialni4: Ministerstwa Wyznań i Oświaty (Ludwik Ćwikliński, później minister,

tak-4 A. Toczek, Historycy lwowscy narodowości polskiej na forach społeczno-politycznych kraju

że prof. wiedeńskiego Instytutu Archeologicznego, Ferdynand Bostel), Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (Kazimierz Chłędowski), dwaj ministrowie ds. Galicji: Leonard Piętak i Edward Rittner i jeden profesor uniwersytetu (Henryk Zeissberg). Dziesięciu austriackich profesorów po spolonizowaniu Uniwersytetu Lwowskiego przeniosło się na inne austriackie uczelnie: do Grazu – 4 (Ferdynand Bischoff, Robert Rösler, August Sauer, Wilhelm Kergel), Czerniowiec – 3 (Wołodymyr Milkowicz, Karol Reifenkugel, Omelan Kałużniacki), do Pragi – 2 (Henryk Brunner, Wilhelm Linker), a do Inns-brucku 1 (Józef Schatz).

Spora grupa historyków, często o dużych osiągnięciach badawczych, także dy-daktycznych, przeniosła się do Warszawy, wydatnie wzmacniając tamtejsze środowi-sko historyczne (12 osób, 10,7%), szczególnie po wznowieniu działalności Uniwer-sytetu Warszawskiego, w latach 1915–1917. Należy do nich m.in. pięciu profesorów zwyczajnych: Szymon Askenazy, Bronisław Dembiński, Józef Kallenbach, Ignacy Koschembahr-Łyskowski, Antoni Kostanecki, a  także Zygmunt Batowski, Adam Kryński i Juliusz Kleiner.

Tylko 7 osób (6,3%) to żołnierze I wojny światowej, służący w armii austriackiej, których wojna zmusiła do migracji. Z bardziej znanych ze swoich późniejszych osią-gnięć badawczych, to Bronisław Pawłowski (walczący w Legionach Polskich od 1914, co stanowiło swego rodzaju kontynuację przynależności do szkoły Szymona Askena-zego), a także Jan Rutkowski, Zbigniew Pazdro czy Eugeniusz Kucharski (dwaj ostatni później w niewoli rosyjskiej).

Należy podkreślić, że spore zmiany ilościowe i jakościowe zaszły w środowisku historycznym Lwowa w okresie I wojny światowej.

Skład narodowościowy

W przypadku lwowskiego środowiska historycznego doby autonomii szczególnie istotne jest pochodzenie etniczne badanej grupy, które powiązane było z pochodze-niem społecznym i geograficznym, a także z wyznaz pochodze-niem. Należy tu wyróżnić, szcze-gólnie cztery narodowości. Zdecydowanie przeważała grupa polska w  liczbie 254 osób (77,2% badanych; tab. 4), również jeżeli chodzi o czołówkę historyków lwow-skich. Jednak procesy historyczne, ewoluująca wieloetniczność miasta Lwowa i innych ośrodków wschodniogalicyjskich miały wpływ i na lwowskie środowisko historyczne. Chodzi tu m.in. o proces polonizowania się Ukraińców, Niemców, Żydów i w mniej-szym stopniu innych narodowości. Możemy mówić tu także o Polakach pochodzenia ukraińskiego, jak Eugeniusz Barwiński, Anatol Lewicki, Józef Tretiak, czy wręcz o oso-bach o pochodzeniu polsko-ukraińskim, jak Emil Kałużniacki (Omelan Kałużniacki), Tadeusz Mandybur (Tadej Mandibur), a szczególnie Bohdan Janusz. Janusz urodził się

w życiu narodu polskiego i ukraińskiego w XIX i XX wieku, red. J. Pisulińska, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak,

w rodzinie ukraińskiej, ale rozwinął się w kulturze polskiej, choć nigdy w historycznej twórczości (pod pseudonimem Wasyl Karpowicz), a także w tematyce badawczej nie zapominał o swoim ukraińskim pochodzeniu5. Pośród badanych występują też Pola-cy pochodzenia żydowskiego, a wśród nich tak pierwszorzędne nazwiska profesorów, jak: Szymon Askenazy (judaizm, jako swoje wyznanie zachował do śmierci), zasłużony bibliograf Ludwik Finkel, kanonista Alfred Blumenstock-Halban, biolog, a także histo-ryk nauk biologicznych Józef Nusbaum-Hilarowicz, będący u progu kariery, histohisto-ryk literatury polskiej Juliusz Kleiner, światowej później sławy bizantynista Leon Sternbach oraz Jan Friedberg, Henryk Biegeleisen i Irena Pannenkowa. Proces polonizowania się napływowych urzędników niemieckich miał swój wyraz także w środowisku history-ków stołecznego miasta, których rodzice pochodzili z Austrii. Doskonałym przykła-dem jest tu wybitny historyk prawa polskiego Oswald Balzer, a także Karol Widman, Czesław Nanke, Emil Petzold, Albert Zipper czy Antoni Schneider.

Przykładem Polaka pochodzenia ormiańskiego był czołowy lwowski historyk sztuki Jan Bołoz-Antoniewicz, polsko-czeskiego Franciszek Krĉek, a włoskiego – Ka-rol Benoni.

5 D. Piotrowska, Instytucje II Rzeczypospolitej chroniące zabytki archeologiczne na Zachodniej

Ukrainie, „Przegląd Archeologiczny” 2006, s. 64, stwierdza, że „Bogdan Janusz należał do części

społeczności ukraińskiej Galicji Wschodniej, która była blisko związana z kulturą polską, aktywnie ją współtworząc; uczynił także wiele dla kultury ukraińskiej”. Ł. Charewiczowa, Historiografia

i  miłośnictwo Lwowa, Lwów 1938 [reprint: Warszawa 1990], s. 157–158 zauważa, że: „Janusz

pochodził z  rodziny ruskiej, był grekokatolikiem, a  choć ciążył ku kulturze polskiej, głos krwi ruskiej był w nim bardzo silny, jakkolwiek tłumiony i do końca życia przez Polaków nie zauważony […] Jeśli jednak przyjmiemy, iż dwóm narodom i dwóm kulturom służył, to jednak polskie znamię kulturalne było dominantą jego twórczości i  trudno przyjąć jednostronne twierdzenie, że we wszystkich jego pracach przewija się wyraźnie ideologia ukraińskiej dyscypliny badawczej […] Janusz – Karpowicz było to połączenie nie znane dla ogółu zarówno polskiego, jak i ukraińskiego”.