Druga wyższa uczelnia, na której pracowali historycy lwowscy to S z k o ł a Po
-l ite c h n i c z n a, która do 1894 r. nosiła nazwę Akademii Technicznej. Jak na ucze-l-
uczel-nię techniczną pracowało tu sporo, bo 10 historyków. Ich liczba uległaby znacznemu zwiększeniu, gdyby wiedeńskie Ministerstwo Wyznań i Oświaty przyjęło statut or-ganiczny uczelni, przygotowany przez Kolegium Profesorów uczelni (1876). Jednym z proponowanych 5 fakultetów był Wydział Ogólny. Miał on rozwijać umiejętności, m.in. historyczne (historia powszechna, dzieje sztuk i wynalazków, prawnicze), oraz prowadzić naukę współczesnych języków174. Wydział ten udało się wprowadzić do-piero w niepodległej Rzeczypospolitej. Do chwili utworzenia w 1915 r. Politechniki Warszawskiej była to jedyna polska wyższa szkoła techniczna.
W r. 1875 wprowadzono tu prawo wykładania przedmiotów specjalistycznych przez docentów prywatnych. Veniam legendi uzyskali m.in. Izydor Szaraniewicz
w za-w 1913 r. zamianowany adiunktem Wydziału Teologicznego […] kontynuował studia filozoficzne na Wydziale Filozoficznym c.k. uniwersytetu we Lwowie aż do 1917 r. (5 półroczy) słuchając wykładów z […] historii filozofii a przede wszystkim z historii sztuki nowożytnej i brał udział we wszystkich seminariach i ćwiczeniach praktycznych. W tym czasie napisał kilka rozpraw […] [z zakresu historii sztuki kościelnej –A.T.] i uzyskał doktorat filozofii – 28 XI 1916 r. za pracę Kościół Dominikanów
w Tarnopolu, którą opublikował. W podróżach naukowych celem poznania zabytków sztuki zwiedził
następujące kraje: Austro-Węgry, Niemcy, Włochy, Francję, Belgię, Holandię, Anglię, Szwecję, Danię, Hiszpanię, Portugalię, Rumunię, Konstantynopol, Palestynę, Egipt i Grecję”. Wydział Teologiczny Katedry. Lata 1903–1918. Uniwersytet Lwowski. AGAD MWiO sygn. 97 u.
173 S. Nabywaniec ks., Biskup Julian Pełesz – historyk Kościoła grecko-katolickiego, [w:]
Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa…, t. III, s. 279.
kresie historii wynalazków, kolonizacji i geografii handlowej oraz Roman Pilat z histo-rii literatury polskiej. Wykładów jednak nie podjęli ze względu na niezatwierdzenie przez wiedeńskie MWiO utworzenia Wydziału Ogólnego. Na wykłady specjalistyczne szczególnie licznie uczęszczała przybywająca tu mimo utrudnień młodzież z zaboru rosyjskiego. To rozszerzenie tematyki naukowej umożliwiło pogłębianie wiedzy i roz-wijanie samej nauki. Dodatkową zaletą powoływania docentur stawało się kształcenie nauczycieli dla szkół realnych175. W przypadku historyków dotyczyło to szczególnie wykładowców ekonomii społecznej.
Najliczniej obsadzony historykami był Wydział Architektury. W latach 1900– 1914 kierownictwo II Katedry Architektury sprawował Jan Zubrzycki. Jako docent płatny wykładał już od 1895 r., przenosząc się z Krakowa, gdzie pełnił funkcję cywilne-go architekta i inspektora budowlanecywilne-go miejskiecywilne-go urzędu budowlanecywilne-go176. Był także kierownikiem utworzonej w 1912 r. Katedry Architektury Historycznej, jako profesor nadzwyczajny historii architektury i estetyki177. Rok później powstała I Katedra
Archi-tektury, obejmująca architekturę starochrześcijańską i średniowieczną, którą kierował
profesor nadzwyczajny Adolf Szyszko-Bohusz178. W 1918 r. powrócił do Krakowa,
obejmując stanowisko kierownika odbudowy Zamku Królewskiego na Wawelu. Drugą podstawową na Wydziale Mechanicznym Katedrą Mechaniki i Teorii
Machin kierował przez 21 lat (1871–1892) dobry naukowiec i organizator Jan Fran-ke179. Wykładał m.in. historię nauk ścisłych i technicznych, a także publikował prace
z tego zakresu. Zrezygnował później ze swojej katedry i objął stanowisko kierownika Wydziału Szkół Realnych i Przemysłowych Rady Szkolnej Krajowej.
Towaroznawstwo techniczne wykładał jako docent prywatny Mieczysław
Dunin-Wąsowicz (1879–1892), jednocześnie docent farmakognozji Uniwersytetu
Lwowskiego. W 1889 r. rozpoczął wykłady ekonomii społecznej, prawa handlowe-go i wekslowehandlowe-go dla wszystkich wydziałów docent płatny Władysław Pilat, kierują- cy później już jako profesor powstałą po upływie dwu lat Katedrą Ekonomii Spo-
łecznej, Prawa Handlowego i Wekslowego i Administracji; profesor zwyczajny od
1898 r.180 Od r. 1908 jako docent prywatny wykładał tu Zbigniew Pazdro, od 1911 r.
175 Ibidem, s. 62.
176 Zubrzycki zmuszony był złożyć oficjalne pismo, „że w razie mianowania mnie docentem prywatnym historii architektury w c.k. Szkole Politechnicznej we Lwowie przeniosę swe zwykłe miejsce zamieszkania do Lwowa”, co też miało miejsce. Pismo Jana Zubrzyckiego-Sasa do Rektoratu c.k. Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Kraków 27 VIII 1895 r. AGAD MWiO. Politechnika Lwowska. Personalia profesorów (W-Z), sygn. 160 u.
177 Ibidem.
178 Z. Popławski, Dzieje Politechniki Lwowskiej…, s. 62.
179 S. Brzozowski, Warunki organizacyjne…, s. 302.
180 Teczka osobowa Władysława Pilata. AGAD MWiO. Politechnika Lwowska. Personalia profesorów (N-R), sygn. 158 u.
profesor nadzwyczajny nauk prawniczych w Szkole Politechnicznej181. Warto zazna-czyć, że przedmiot ten wykładał on także w innych lwowskich uczelniach typu wyż-szego: Akademii Rolniczej w Dublanach i Wyższej Szkole Lasowej182. Badawczo zaj-mował się problematyką historyczno-prawną. Kierownikiem zmodernizowanej już Katedry Ekonomii Społecznej i Statystyki (1910–1915) był dotychczasowy profesor zwyczajny Uniwersytetu w szwajcarskim Fryburgu Antoni Kostanecki, wykładający we Lwowie ekonomię społeczną i statystykę183. Propagował założenia tzw. kierunku teoretyczno-historycznego w ekonomii politycznej, a publikował z zakresu powszech-nych dziejów myśli ekonomicznej. Przeniósł się na Uniwersytet Warszawski w chwili jego reaktywowania w 1915 r.
Wykłady encyklopedii budownictwa dla Wydziału Budowy Maszyn i Wydziału Chemii Technicznej w latach 1889–1902 wygłaszał docent płatny Józef Janowski184, publikujący prace z zakresu dziejów powstania styczniowego.
Docentem płatnym Szkoły Politechnicznej był także profesor Uniwersytetu Lwowskiego Eugeniusz Romer, wykładający meteorologię i klimatologię (1903– 1908). Nauczycielem (lektorem) języka niemieckiego i literatury niemieckiej był w Szkole Politechnicznej Albert Zipper.
Ośmiu historyków znalazło zatrudnienie w A k a d e m i i R o l n i c z e j w D u
-b l an a c h, położonej na terenie majątku ziemskiego znajdującego się sześć
kilome-trów na wschód od Lwowa. Do 1901 r. nosiła ona nazwę Wyższej Szkoły Rolniczej. Do 1891 r. była to główna polska szkoła tego typu. Rosnąca ranga WSR zobligowała Wydział Krajowy do powoływania wielu docentów nowych lub rozbudowywanych dyscyplin naukowych185.
Pracowało tu dwóch historyków sensu stricto. Kierownikiem Zakładu Historii i Literatury Polskiej w latach 1885–1899 był tam Ludwik Finkel, docent186, a od 1892 r. prof. nadzwyczajny; jednocześnie wykładowca i profesor Uniwersytetu Lwowskiego. W Dublanach wykładał historię nowożytną Polski i powszechną oraz dzieje literatury polskiej187. Rezygnacja z katedry w 1899 r. była podyktowana faktem objęcia Katedry Historii Austrii na Uniwersytecie Lwowskim i niechętnie oraz z żalem została
przy-181 Teczka osobowa Zbigniewa Pazdro. AGAD MWiO. Politechnika Lwowska. Personalia profesorów (N-R), sygn. 158 u.
182 K. Przybyłowski, Pazdro Zbigniew (1873–1939), [w:] PSB, t. XXV, Wrocław 1980, s. 524.
183 B. Kłapkowski, Kostanecki Antoni (1866–1941), [w:] PSB, t. XIV, Wrocław 1968–1969, s. 329.
184 Z. Popławski, Dzieje Politechniki Lwowskiej…, s. 84.
185 S. Brzozowski, Warunki organizacyjne…, s. 311–312.
186 MWiO „reskryptem z dnia 21 kwietnia 1886 r. […] nie przychyliło się do rekursu Wielmożnego Pana wniesionego przeciw tutejszemu orzeczeniu z dnia 13 lipca 1885 r. […] odnoszącego się do udzielenia docentury historii powszechnej – natomiast powyższym reskryptem udzieliło Wielmożnemu Panu veniam legendi tylko z zakresu średniowiecznej i nowoczesnej historii”. Lwów 5 V 1886 r. Teczka personalna Ludwika Finkla. Uniwersytet Lwowski. DALO f. 26, op. 5, t. 1952, k. 123.
jęta zarówno przez władze Akademii Rolniczej, jak i przez Wydział Krajowy188. Po L. Finklu wykłady przejął jego najbliższy współpracownik w pracach nad Bibliografią
historii Polski docent Henryk Sawczyński, publikujący z zakresu historii nowożytnej
Polski; równolegle wysoki urzędnik lwowskiego Wydziału Krajowego, skąd co tydzień dojeżdżał ze Lwowa do Dublan189.
Spośród historyków sensu largo w Dublanach najwcześniej został zatrudniony
Lucjan Tatomir, który w latach 1873–1877 wykładał w tejże szkole meteorologię
i geografię; autor prac z dziejów Polski i geografii historycznej dawnych ziem pol-skich. Po nim na okres 5 lat wykłady z tego zakresu przejął Karol Benoni, publi-kujący z dydaktyki historii i powszechnej geografii historycznej. W r. 1905 wykłady docenckie z geografii objął profesor Eugeniusz Romer, wykładowca także na lwow-skiej wszechnicy i w Szkole Politechnicznej. Ekonomię społeczną w latach 1887–1890 wykładał Stanisław Głąbiński. Wykłady po nim oraz Katedrę Ekonomii Społecznej i Ekonomiki Rolnictwa, Statystykę Rolną, Prawo Ogólne i Rolne oraz Ogólny Zarząd Gospodarstwem Rolnym przejął Jan Gwalbert Pawlikowski, badawczo zajmujący się m.in. historią literatury polskiej i dziejami nauk rolnych, także znany polityk Na-rodowej Demokracji190. W 1885 r. objął on docenckie wykłady z metodologii nauk rolniczych oraz z historii rolnictwa. Później problematykę ekonomii rolnej rozdzie-lono pomiędzy dwie katedry. Katedrą Statystyki Ogólnej i Rolnej, Polityki Agrarnej, Skarbowości, Prawa Ogólnego i Rolnego, Historii i Metodologii Nauk Rolnych kiero-wał Jan Gwalbert Pawlikowski. W 1905 r. z powodu osłabienia wzroku Pawlikowski musiał zrezygnować z katedry, przejął ją Stanisław Grabski, a w latach 1909–1912 docent, a następnie prof. nadzwyczajny Szkoły Politechnicznej Zbigniew Pazdro191. Był to także jedyny spośród historyków wykładowca (docent) w lwowskiej Wy ż s z e j
S z k o l e L a s owe j, wykładający tu ekonomię społeczną.
Do szkół typu wyższego zaliczyć można także A k a d e m i ę We te r y n a r i i (do 1898 nosiła ona nazwę Szkoła Weterynaryjna). Pracował tu jedyny historyk sensu
largo Józef Nusbaum-Hilarowicz, także wykładowca wszechnicy lwowskiej. W latach
1895–1906 był tu rzeczywistym profesorem zwyczajnym anatomii opisowej zwierząt domowych z histologią i embriologią. Podobnie jak na uniwersytecie, tak też w Aka-demii Weterynarii rozwinął Nusbaum-Hilarowicz nie tylko na bardzo wysokim po-ziomie postawioną działalność pedagogiczną, lecz również naukową, wciągając do niej swych asystentów, a nawet studentów192.
188 Pismo Wydziału Krajowego do prof. L. Finkla. Lwów 3 X 1899 r. Teczka personalna L. Finkla. Uniwersytet Lwowski. DALO f. 26, op. 5, t. 1952, k. 153.
189 A. Szklarska-Lohmanowa, Sawczyński Henryk (1861–1923), [w:] PSB, t. XXXV, Warszawa– Kraków 1994, s. 290.
190 S.M. Brzozowski i R. Skręt, Pawlikowski Jan Gwalbert Aleksander Józef (1860–1939), [w:] PSB, t. XXV, Wrocław 1980, s. 437.
191 S. Brzozowski, Warunki organizacyjne..., s. 318.
192 G. Brzęk, Nusbaum-Hilarowicz Józef (1859–1917), [w:] PSB, t. XXIII, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk 1978, s. 415.
Spośród 118 pracowników naukowo-dydaktycznych Uniwersytetu i szkół typu wyższego we Lwowie ośmiu wykładało w więcej niż jednej uczelni. Dwóch spo-śród nich pracowało w trzech tego typu instytucjach: Eugeniusz Romer (Uniwersy-tet Lwowski, Szkoła Politechniczna, Akademia Rolnicza w Dublanach) i Zbigniew Pazdro (Szkoła Politechniczna, Akademia Rolnicza w Dublanach, Wyższa Szkoła La-sowa). Pozostałych sześciu pracowało w dwóch uczelniach. Jedynym historykiem
sen-su stricto był w tym gronie Ludwik Finkel (wszechnica lwowska, WSR w Dublanach).
Pozostali to historycy sensu largo: Stanisław Głąbiński (uniwersytet, WSR), Włady-sław Pilat (uniwersytet, Szkoła Politechniczna), Józef Nusbaum-Hilarowicz (wszech-nica lwowska, Akademia Weterynaryjna), Stanisław Grabski (uniwersytet, Szkoła Politechniczna) i Mieczysław Dunin-Wąsowicz (uniwersytet, Szkoła Politechniczna). Czterech z nich, czyli połowa, wykładało przedmioty ekonomiczne (Z. Pazdro, S. Głą-biński, W. Pilat i S. Grabski).
Uniwersytet i szkoły typu wyższego były główną płaszczyzną działalności hi-storyków lwowskiego środowiska naukowego. Jednakże zakres ich aktywności i kre-atywności zawodowej, naukowej i kulturalnej był bardzo szeroki.