skutkuje naciskiem na wykształcenie skutecznych strategii egzaminacyjnych kosztem rozwijania odpowiednich strategii uczenia się, dominacją tradycyj-nych sposobów uczenia się i nauczania, przywiązywaniem dużej wagi do ocen i wiarą w to, że to nauczyciel najlepiej wie, co trzeba zrobić, aby osią-gnąć sukces na egzaminie.
W tym miejscu nasuwa się pytanie, jakie działania należałoby podjąć, aby skutecznie promować autonomię wśród uczniów szkół ponadgimna-zjalnych i czy w ogóle jest szansa na to, że staną się oni bardziej samodzielni, biorąc pod uwagę istniejące uwarunkowania. Przede wszystkim konieczna jest redefinicja ról nauczycieli i uczniów podczas lekcji w taki sposób, aby umożliwić tym drugim współdecydowanie o tym, czego, jak i kiedy się uczyć. Jest to bez wątpienia konieczny krok na drodze do autonomii, ale jednocześnie jeden z najtrudniejszych, bo wymaga przełamania pewnych barier psychologicznych nie tylko ze strony nauczycieli, ale także samych uczniów, ich rodziców i władz szkolnych. Niezbędne jest również już na początku kształcenia językowego podejmowanie działań zmierzających do podniesienia świadomości uczących się w odniesieniu do ich celów, oczeki-wań i preferencji, istoty języka i procesu jego przyswajania oraz skutecznych sposobów nauki. Bardzo ważną rolę odgrywa także pokazanie uczniom sposobów częstszego kontaktu z językiem, zaangażowanie ich w poszuki-wanie materiałów, planoposzuki-wanie i prowadzenie lekcji, zapoznanie ich z możli-wościami, jakie oferuje technologia komputerowa i informacyjna, przepro-wadzanie zadań projektowych, zawieranie kontraktów indywidualnych i grupowych, prowadzenie treningu strategicznego czy wdrażanie do samo-oceny (Komorowska 2003; Pawlak i in. 2006). Doskonałym narzędziem rozwijania autonomii, które umożliwia realizację praktycznie wszystkich wymienionych powyżej celów, jest także Europejskie portfolio językowe dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów i dlatego na pewno warto rozważyć regularne korzystanie z tego dokumentu podczas lekcji języka obcego w liceum (patrz Pawlak w tym tomie).
Jest rzeczą oczywistą, że nawet podjęcie wszystkich tych działań nie spowoduje, że uczniowie staną się z dnia na dzień bardziej skłonni do re-fleksji i samodzielnego decydowania o wszystkich aspektach procesu uczenia się, choćby ze względu na różne motywy, odmienne cele nauki, osobowość czy ograniczenia instytucjonalne. Tym niemniej są one niezbędne dlatego, że trzy czy cztery godziny w tygodniu to stanowczo za mało, aby dobrze na-uczyć się jakiegokolwiek języka, szczególnie wtedy, gdy możliwości kontaktu z nim poza szkołą są bardzo skromne. W takiej sytuacji uczniowie liceum, niezależnie od tego czy chcą lepiej wypaść na maturze, rozumieć filmy, pio-senki i strony internetowe w oryginalnej wersji językowej czy porozumiewać się z obcokrajowcami, są po prostu zmuszeni do samodzielnej nauki. Efek-tywność ich wysiłków jest z kolei w dużej mierze uzależniona od tego, czy są
Mirosław Pawlak
156
oni w stanie trafnie określać swoje cele, dostosowywać sposoby nauki do wymogów zadania, monitorować swoje postępy i dokonywać rzetelnej sa-mooceny. Stąd też promowanie postaw i zachowań autonomicznych jest obowiązkiem każdego nauczyciela, przy czym działania, które podejmuje powinny uwzględniać specyfikę konkretnego kontekstu edukacyjnego.
Bibliografia
Bartczak, E., Lis, Z., Marciniak, I. i Pawlak, M. 2006. Europejskie portfolio językowe dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów. Warszawa: Cen-tralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
Benson, P. 2001. Teaching and researching autonomy in language learning. Harlow: Pearson Education.
Benson, P. 2007. „Autonomy in language teaching and learning”. Language Teaching 40. 21-40.
Benson, P. i Voller, P. 1997a. „Introduction: Autonomy and independence in language learning”, w: Benson, P. i Voller, P. (red.). 1997b. 1-12. Benson. P. i Voller, P. (red.). 1997b. Autonomy and independence in language
learning. London: Longman.
Boud, D. 1988a. „Moving towards autonomy”, w: Boud, D. (red.). 1988b. 17-39.
Boud, D. (red.). 1988b. Developing student autonomy in learning (wydanie drugie). London: Kogan Page Ltd.
Breen, M. P. i Mann, S. 1997. „Shooting arrows at the sun: Perspectives on pedagogy for autonomy”, w: Benson, P. i Voller, P. (red.). 1997b. 132-149.
Byram, M. (red.). 2000. Routledge encyclopedia of language teaching and learning. London: Routledge.
Canale, M. 1983. „From communicative competence to communicative language pedagogy”, w: Richards, J. C. i Schmidt. R. (red.). 1983. 2-27. Dickinson, L. 1987. Self-instruction in language learning. Cambridge: Cambridge
University Press.
Dickinson, L. 1993. „Talking shop: Aspects of autonomous learning”. ELT Journal 47. 330-336.
Holec, H. 1981. Autonomy in foreign language learning. Oxford: Pergamon. Komorowska, H. 2003. Metodyka nauczania języków obcych. Warszawa: Fraszka
Edukacyjna.
Kumaravadivelu, B. 2003. Beyond method: Macrostrategies for language teaching. New Haven: Yale University Press.
Legutke, M. i Thomas, H. 1991. Process and experience in the language classroom. London and New York: Longman.
Little, D. 1991. Learner autonomy 1: Definitions, issues and problems. Dublin: Authentic. Little, D. 1996. „Freedom to learn and compulsion to interact: Promoting
infor-Autonomia w nauce języka angielskiego w liceum – diagnoza, analiza, wnioski
157
mation technology”, w: Pemberton, R., Li, E., Or, W. i Pierson, H. (red.). 1996. 2003-218.Little, D. 2000. „Autonomy and autonomous learners”, w: Byram, M. (red.). 2000. 69-72.
Littlewood, W. 1997. „Self-access: Why do we want it and what can it do?”, w: Benson. P. i Voller, P. (red.). 1997b. 79-92.
Littlewood, W. 1999. „Defining and developing autonomy in East Asian contexts”. Applied Linguistics 20. 71-94.
Macaro, E. 1997. Target language, collaborative learning and autonomy. Clevedon. Multilingual Matters.
Michońska-Stadnik, A. 1996. Strategie uczenia się i autonomia ucznia w warunkach szkolnych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Nunan. D. 1997. „Designing and adapting materials to encourage learner
autonomy”, w: Benson. P. i Voller, P. (red.). 1997b. 192-203.
Pawlak, M. 2004a. „Autonomia studenta anglistyki – deklaracje a rzeczywi-stość”, w: Pawlak, M. (red.). 2004b. 173-191.
Pawlak, M. (red.). 2004b. Autonomia w nauce języka obcego. Poznań-Kalisz: Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM w Kaliszu.
Pawlak, M., Marciniak, I., Lis, Z. i Bartczak, E. 2006. Jak samodzielnie pozna-wać języki i kultury: Przewodnik metodyczny do Europejskiego portfolio języko-wego dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów. Warszawa: Central-ny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
Pemberton, R. , Li, E., Or, W. i Pierson, H. (red.). 1996. Taking control: Au-tonomy in language learning. Hong Kong: Hong Kong University Press. Richards, J. C. i Schmidt. R. (red.). 1983. Language and communication. London:
Longman.
Scharle, Á. i Schabó, A. 2000. Learner autonomy: A guide to developing learner responsibility. Cambridge: Cambridge University Press.
Skrzypek, A. 2004. „Autonomizacja ucznia w polskim kontekście edukacyj-nym – środowisko gimnazjalne i licealne”, w: Pawlak, M. (red.). 2004b. 160-172.
Wilczyńska, W. 1999. Uczyć się czy być nauczanym. O autonomii w przyswajaniu języka obcego. Warszawa: Wyadawnictwo Naukowe PWN.