Rozdział XIII „Zasad etyki dziennikarskiej w Telewizji Polskiej S.A.”, będący załącznikiem do Uchwały nr 182/2006 Zarządu Spółki TVP S.A. z dnia 6 kwietnia 2006 r. jest zatytu-łowany „Konflikt interesów” i zawiera 12 punktów. W punkcie 1. jest mowa, że dzienni-karz nie może „czynić niczego, co mogłoby zagrażać interesom, dobremu imieniu, wia-rygodności, niezależności i bezstronności telewizji publicznej”. Zakazana jest też współ-praca z agencjami reklamowymi lub public relations. Punkt 6 stanowi, że „dziennikarz nie może angażować się bezpośrednio ani pośrednio w działalność gospodarczą lub podej-mować takiej pracy, która mogłaby podważać jego niezależność jako dziennikarza TVP S.A. albo szkodzić wizerunkowi TVP S.A. jako nadawcy publicznego”. W ostatnim punkcie mowa też o zakazie przyjmowania prezentów nawet do testowania, czyli w celu wykona-nia obowiązków dziennikarskich, bo to „może wpłynąć na obiektywizm ocen”. Wyjąwszy, nieistotne dla prowadzonego tu wywodu zapisy dotyczące zaangażowania polityczne-go, powyższe fragmenty – poza bardzo ogólnym punktem 1, mówiącym o zasadzie bez-stronności oraz wyartykułowanym w punkcie 6 obowiązku zachowywania pozycji nie-zależnej – nie rozstrzygają kwestii zaistnienia potencjalnego konfliktu interesów opisy-wanego powyżej. Winić należy za to autorów kodeksu, bo pełna jego nazwa brzmi „Za-sady etyki dziennikarskiej w Telewizji Polskiej S.A. – informacja, publicystyka, reportaż, dokument, edukacja”. Dziennikarstwo kulturalne podpada co prawda pod szeroko rozu-mianą działalność publicystyczną, ale już specyficzne zadania krytyka i recenzenta mu-zycznego czy teatralnego, którzy łączą obiektywizm opisu ze skrajnie subiektywną oce-ną danego zjawiska, oznaczają wąską specjalizację publicystyczoce-ną i pracę w środowisku artystycznym, tworzącym specyficzne relacje. W punkcie ostatnim rozdziału XIII czytamy, że „Dziennikarz powinien dbać o to, by jego prywatne kontakty z politykami lub ludźmi biznesu nie wpływały negatywnie na rzetelność i bezstronność informacji i opinii”. Za-wężenie tego zapisu do bliskich relacji z „politykami i ludźmi biznesu”, a brak zapisu, np. o „zachowaniu dystansu wobec środowisk artystycznych” świadczy dobitnie o niedo-Barbara Schabowska‑Maszenda, Piotr Rozwadowski
115 strzeganiu zagrożeń oraz uwarunkowań dziennikarstwa kulturalnego i jest wyraźnym przeoczeniem. A czy „zakaz przyjmowania prezentów”, ujęty w telewizyjnym kodeksie oznacza, że dziennikarz nie może przyjmować egzemplarzy recenzenckich książek? Jeśli wydawnictwo przysyła mu wszystkie nowe publikacje po jakimś czasie skompletuje po-kaźnych rozmiarów bibliotekę wartości kilku tysięcy złotych. Jeszcze bardziej kosztowne są płyty muzyczne – tutaj „zaprzyjaźnione wydawnictwo” to oszczędność dużo większa. Nie trzeba przypominać, że norma szanowania przyjaciół i łagodnej ich oceny uniemoż-liwia chłodną analizę i nieuprzedzony odbiór recenzowanych dzieł. W tym przypadku trudno rozgraniczyć czerpanie osobistych korzyści z zajmowanego stanowiska od uwa-runkowań warsztatu.
„Zasady etyki zawodowej obowiązujące w Polskim Radiu” przyjęte jako załącznik do Uchwały nr 64 (174) Zarządu PR S.A. z dn. 9 IX 2004 r., są kodeksem przeznaczonym nie tylko dla dziennikarzy, ale także innych grup zawodowych. Obowiązki dziennikarzy two-rzących audycje ujęte są w 15 punktach, pojęcie „konfliktu interesów” wprowadzone jest raz ledwie w kontekście zakazu konkurencji: „w szczególności wykluczyć należy pra-cę czy współprapra-cę z (…) biurami prasowymi instytucji i organizacji, agencjami reklamo-wymi i firmami public relations”. Dziennikarze PR S.A. „nie mogą reklamować towarów i usług oraz zajmować się akwizycją reklam”. Pod wieloma względami zapisy obu kodek-sów są podobne. Choć „Zasady etyki dziennikarskiej w TVP S.A.” są dokumentem lepiej skonstruowanym, przejrzystym i uwzględniającym bardziej szczegółowe sytuacje. Co ciekawe, radiowy zbiór, w przeciwieństwie do telewizyjnego, zauważa istnienie audycji propagujących kulturę.
Analiza obu kodeksów – radiowego i telewizyjnego pokazuje jednak, że ich twórcy nie dostrzegają specyfiki dziennikarstwa kulturalnego. Na tym polu sytuacji potencjal-nego „konfliktu interesu” trudniej uniknąć, niż na przykład w przypadku dziennikarstwa naukowego. Nie dlatego nawet, że dziennikarze zajmujący się nauką nie dorabiają jako laboranci w opisywanych przez siebie instytucjach. Wówczas omawiany problem moż-na by zawrzeć w pytaniu „czy dziennikarz może czasem wykonywać dla pieniędzy prace narażające na szwank jego niezależność” [Kwiatkowski 2003, s. 98].
Warsztat krytyka np. muzycznego wymaga specyficznych narzędzi i umiejętno-ści, których wykształcenie czy nabycie odbywa się często w bliskim kontakcie ze śro-dowiskiem artystycznym. Umiejętność zachowania właściwego dystansu w tej sytuacji, utrzymywanie transparentnych relacji z wydawnictwami oraz rozważne podejmowanie współpracy z instytucjami kultury są warunkiem zachowania wiarygodności, niezależ-ności i bezstronniezależ-ności. Wprowadzenie do kodeksów etyki dziennikarskiej nowych zapi-sów, przestrzegających dziennikarzy zajmujących się kulturą przed możliwością zaist-nienia konfliktu interesu, nie spowoduje od razu zmiany obyczaju. Pojawienie się jed-nak takich zapisów byłoby zjed-nakiem istnienia odpowiednich norm, a te „otwierają do-Normotwórczy wpływ kodeksów etyki dziennikarskiej pracowników mediów publicznych
stęp do etycznego rozumowania (…). Zadaniem norm jest jedynie wspomaganie czło-wieka w podejmowaniu odpowiedzialnych decyzji” [Sareło 2002, s. 11]. Te z kolei przy-czyniłyby się do zmiany obyczaju i w konsekwencji podniesienia jakości dziennikarstwa kulturalnego.
Bibliografia
Borkowski I., Woźny A. (red.) (2002), W lustrze. Wizerunek mediów własny, Oficyna Wydawnicza Aborteum, Wrocław.
Elzenberg H. (2001), Pisma etyczne, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Kwiatkowski P. (2003), Przedsiębiorstwo Apokalipsa. O etyce dziennikarskiej, Rebis, Poznań. Lazari-Pawłowska I. (1961), Sprzeczność i konfliktowość w systemie etycznym, „Studia Filozoficz-ne”, nr 3 (24).
Pleszczyński J. (2017), Etyka dziennikarska, Difin, Warszawa.
Sareło Z. (2002), Media w służbie osoby. Etyka społecznego komunikowania, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 roku, wprowadzająca przepisy prawa prasowego, określa obo-wiązki dziennikarza [Dz. U. z 1984 r., Prawo prasowe, nr 5, poz. 24 ze zm.].
Adam Samborski
| adam.samborski@ue.katowice.plUniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Wydział Zarządzania