Zmiany klimatyczne, degradacja środowiska i migracja

Pojęcia „uchodźca środowiskowy” i „uchodźca klimatyczny” są nowe i kontrowersyjne, ponieważ w wielu przypadkach bardzo trudno jest dokonać jednoznacznego rozróżnie-nia pomiędzy środowiskowymi przyczynami migracji a innymi, nieśrodowiskowymi. Już w 1985 roku uwagę ekspertów ONZ przykuł termin środowiskowych uchodźców używa-ny w odniesieniu do tych ludzi, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów na stałe lub czasowo ze względu na zmiany w ich bezpośrednim otoczeniu2.

Zwłaszcza w biednych, rozwijających się krajach zmiana klimatu doprowadziła do znacznego wzrostu migracji i przesiedleń. W okresie od 2008 do 2013 roku ok. 165 milio-nów ludzi musiało opuścić swoje domy z powodu klęsk żywiołowych spowodowanych zmianami klimatycznymi. Jednak tzw. uchodźcy środowiskowi nie zawsze mają swobo-dę decydowania o migracji lub pozostaniu. Wybory te zależą od okoliczności, w któ-2 Już wówczas stał się widoczny związek pomiędzy migracją a przemieszczeniem w wyniku zmian środowi-skowych.

139 rych ludzie mają wpływ na zdarzenia środowiskowe. Ofiary poważnych klęsk żywioło-wych lub wywłaszczeń mają niewielką kontrolę nad tym, jak i kiedy opuścić swój rodzin-ny dom i gdzie szukać schronienia.

Dla mieszkańców wielu regionów w krajach rozwijających się migracja jest jedyną szansą i sposobem, by dostosować się do zmian środowiskowych, takich jak susze czy powodzie. Migracja ta jest zjawiskiem raczej przejściowym, mającym charakter regional-ny a rzadziej transnarodowy. Jednak stopniowe zmiaregional-ny środowiskowe sugerują, że emi-grację należy postrzegać jako odpowiedź na zmiany klimatyczne. Nie każda katastro-fa automatycznie prowadzi do emigracji i przesiedlenia. Badania statystyczne wyraźnie pokazują, że wydarzenia klimatyczne zamieniają się w katastrofy, jeśli mają one miejsce w regionach o dużej gęstości zaludnienia, gdzie wiele osób żyje w niepewnych warunkach mieszkaniowych i są one narażone na niebezpieczeństwo. Obecnie najlepszymi przykła-dami są kryzysy spowodowane suszami w Sudanie, Sudanie Południowym, Etiopii i Syrii lub powodziami w Pakistanie, na Filipinach czy też Bangladeszu. Największych ruchów mi-gracyjnych wywołanych zmianami klimatycznymi należy spodziewać się z takich państw i regionów jak Pakistan, Afryka Zachodnia, Róg Afryki3 oraz krajów wyspiarskich, które są szczególnie dotknięte zmianami klimatycznymi.

Zakres szkód spowodowanych przez zmiany klimatyczne zależy od regionu, statu-su społecznego lub poziomu dochodów. Jednocześnie są to czynniki określające czy osoby, których to dotyczy emigrują lub pozostają. Eksperci już od dawna ostrzegają, że w nadchodzących latach zmiany klimatu jeszcze bardziej zaostrzą już istniejące ruchy migracyjne, szczególnie w krajach rozwijających się. Zgodnie z najnowszymi szacunka-mi w wyniku zszacunka-mian klimatycznych już ok. szacunka-miliard ludzi na świecie opuściło swoje do-mostwa [KNOMAD 2016]. Podczas gdy dla jednych ludzi pustynnienie i susza są głów-ną przyczygłów-ną ucieczki, to dla innych jest to powódź, erozja wybrzeża lub podniesienie się poziomu morzu.

Większość ruchów migracyjnych będących konsekwencją zmian klimatycznych ma miejsce na poziomie krajowym lub regionalnym, rzadziej transnarodowym. Kiedy ludzie są zmuszeni opuścić swoją ojczyznę z powodu bezpośrednich skutków wywołanych zmia-nami klimatycznymi z reguły przemieszczają się pomiędzy swoimi rodzimymi lub sąsiadu-jącymi krajami. Nie mniej jednak rosnąca liczba migracji z Afryki przez Morze Śródziemne do Europy jest także wynikiem między innymi głębokich zmian środowiskowych w Sahel i Afryce Subsaharyjskiej [Werz, Conley 2012]. Ludzie są zmuszeni do migracji, ponieważ nie mogą się już wyżywić, a zatem nie mają zagwarantowanego przetrwania.

Kruchość Afryki jest wynikiem połączenia kilku negatywnych czynników: skrajnego ubóstwa, często występujących klęsk żywiołowych (susza i powodzie), wzrostu popula-cji i systemów rolnych, takich jak produkpopula-cji rolnej i hodowli zwierząt, które są silnie uza-3 Mianem tym określany jest Półwysep Somalijski.

leżnione od opadów deszczu oraz silnych struktur rządowych, które nie są w stanie spro-stać wyzwaniom i odpowiednio zareagować.

Związek pomiędzy zmianami klimatu a migracją jest niezwykle złożony i żeby go zro-zumieć należy go postrzegać w połączeniu z innymi przyczynami, takimi jak: konflikty etniczne lub religijne oraz kryzysy demograficzne lub gospodarcze.

Zakończenie

Reasumując rozważania przedstawione w artykule należy jednoznacznie stwierdzić, że uchodźstwo i migracja to nie to samo, chociaż rozróżnienie bywa czasami niejedno-znaczne. Jednak pogłębiona analiza prowadzi do konkluzji, iż istnieją znaczące różnice zarówno w odniesieniu do kwestii przymusu oraz dobrowolności, jak i czasu – jak długo ludzie podróżują lub przebywają z dala od swoich krajów pochodzenia. Obecnie ponad 60 milionów ludzi ucieka przed wojną, konfliktami, autorytarnymi dyktaturami, w konse-kwencji zmian klimatu itp. – lista powodów jest długa. Ruchy uchodźstwa mogą zatrzy-mać się tak nagle jak powstały, zależy to od ewolucji kryzysów i okoliczności, które pier-wotnie doprowadziły do ucieczki z krajów pochodzenia.

Migracja jest procesem długotrwałym, którego sama polityka rozwojowa nie może kształtować, a nawet jej zapobiegać. Migracja jest wynikiem złożonego połączenia sił przyciągania i odpychania – głównie pomiędzy Globalną Północą a Południem. Powyż-szy problem przeanalizowano w niniejPowyż-szym artykule w odniesieniu do różnić w płacach i zarobkach na całym świecie oraz ukazano w kontekście zróżnicowanego zabezpiecze-nia społecznego czy wolności politycznej, religijnej i osobistej. Walka z przyczynami mi-gracji pozostaje zatem wątpliwa i kontrowersyjna. Wydawać by się mogło, że można ograniczyć migrację za pomocą zasobów finansowych lub ściślejszych kontroli granicz-nych. Jednak doświadczenia pokazują, że tak, niestety, nie jest. Wiele z istniejących nie-równości jest wynikiem niesprawiedliwych struktur handlowych lub finansowych, któ-re „produkują” kilku wygranych i wielu przegranych. Problemy strukturalne globalizacji można przezwyciężyć jedynie poprzez spójną strategię, która pomoże zwalczać rosną-ce globalne nierówności oraz stworzy warunki ekonomiczne dla realnej konwergencji w rozwoju i dobrobycie pomiędzy Globalną Północą a Południem.

Błędem byłoby zakładać, że migracja podyktowana jest jedynie ubóstwem, ponie-waż ludzie podejmują decyzje emigracyjne z wielu powodów. Ruchy migracyjne są wy-nikiem decyzji podejmowanych na poziomie mikro, a także krajowych i międzynaro-dowych na poziomie makro. W niektórych przypadkach jest to szczególnie ten poziom mezo, który odgrywa ważną rolę w zrozumieniu ruchów migracyjnych.

141

Bibliografia

Castle S., de Haas H., Miller M.J. (2014), The Age of Migration: International Population Move-ment in the Modern World, wydanie, Palgrave MacMillan, Basingstoke 2014.

Dayton-Johnson J., Pfeiffer A., Schuettler K., Schwinn J. (2009), Migration and Employment, OECD, Paris.

International Labour Organisation (ILO) (2015), Global Wage Report 2014/15: Wages and income inequality Global, International Labour Office, Genewa.

International Labour Organisation (ILO) (2016), World Employment and Social Outlook: Trends 2016, International Labour Office, Genewa.

IMF (2016): The Refugee Surge in Europe: Economic Challenges, Staff Discussion Notes (SDNs), Inter-national Monetary Fund, Waszyngton.

Global Knowledge Partnership on Migration and Development (KNOMAD) (2016), Migration and Remittances Factbook 2016, Global Knowledge Partnership on Migration and Development, Waszyngton [online], http://www.knomad.org/publications, dostęp: 10.10.2017.

Long K. (2015), From Refugee to Migrant? Labor Mobility’s Protectional Potential, Migration Policy Institute, Waszyngton.

Martin P. (2005), Migrants in the global labor market, Global Commission on International Migra-tion, University of California, Oakland [online], http://publications.iom.int, dostęp: 07.02.2018. McKinsey Global Institute (2012), Global flows in a digital age: How trade, finance, people, and data connect the world economy, San Francisco/London/Shanghai [online], www.mckinsey.com/mgi, dostęp: 07.01.2018.

Stawicki R. (2018), Uchodźcy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych jako nowy problem społecz-ny, Difin, Warszawa.

UNDP (2009), Bericht über die menschliche Entwicklung 2009. Barrieren überwinden: Migration und menschliche Entwicklung, Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (DGVN) Berlin.

Werz M., Conley L. (2012), Climate Change, Migration, and Conflict: Addressing complex crisis sce-narios in the 21st Century, Center for American Progress, Heinrich Böll Stiftung, Waszyngton. Bogdan Panek, Roman Stawicki

Zbigniew Ciekanowski

Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej ORCID ID: 0000-0002-0549-894X

Zdzisław Szymański

Społeczna Akademia Nauk ORCID ID: 0000-0002-5403-5466

Henryk Wyrębek

Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Wydział Humanistyczny ORCID ID: 0000-0001-9801-6905

Julia Nowicka

Akademia Sztuki Wojennej ORCID ID: 0000-0002-0778-0519

Międzynarodowe uwarunkowania zapewnienia