∙
interdyscyplinarny – łączy zagadnienia nauk o komunikowaniu, za-rządzaniu kryzysowym, politologicznych i językoznawstwa. Badania skupią się na opisie warunków działania rzecznika prasowego w mun-durowych instytucjach służby publicznej (z uściśleniem do Policji).
Ponieważ zagadnienia językowe wysuwają się w projekcie na plan pierwszy, kluczowe w ramach projektu jest omówienie kwestii stoso-wanych taktyk werbalnych w odpowiedziach na pytania dziennikarzy w sytuacjach kryzysowych. Szczególna uwaga zostanie zwrócona w pro-jekcie na sposoby zadawania pytań, w tym tzw. niewygodne pytania.
Poruszona zostanie także kwestia wykorzystywania Internetu w proce-sie komunikacji w sytuacji kryzysowej oraz rola komunikacji niewer-balnej w kontaktach rzeczników prasowych Policji z dziennikarzami.
Sytuacja kryzysowa rozumiana jest w sensie szerokim jako mię-dzy innymi katastrofy na tle naturalnym (powodzie, trąby powietrz-ne, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, pożary lasów), katastrofy techniczne (komunikacyjne, budowlane), zdarzenia wywołane przez czynniki chemiczne, radiacyjne, masowe zagrożenia epidemiologicz-ne, zdarzenia wywołane przez ludzi (akty terroru, niepokoje społecz-ne i wynikające z nich zamieszki, blokady szlaków komunikacyjnych).
Wychodząc z wyróżnienia trzech obszarów komunikacji w sytuacjach kryzysowych, tj. informacji o charakterze służbowym / wewnętrznym (obieg informacji i zarządzanie opisane są w procedurach reagowania kryzysowego), informacji zewnętrznych (publicznych) i komunikacji ze sprawcą sytuacji kryzysowej oraz z ofi arą (klientem), w tym z lud-nością na obszarach objętych zagrożeniem, stwierdzić należy, iż ża-den z nich nie został scharakteryzowana pod względem językowym.
Omówione zostaną zagadnienia form i zakresu działania służb pu-blic relations w służbach mundurowych, zakres, funkcja i narzędzia public relations i dziedzin pokrewnych, a także sposób komunikowa-nia się służb public relations z otoczeniem. Defi niując public relations, trzeba sobie zdawać sprawę z trudności oddania istoty tej działalno-ści. Defi niując działania służb public relations, na pierwszym planie umieścić należy – w przyjętym ujęciu – sztukę robienia i mówienia
z Uniwersytetu Śląskiego i jego efektem będzie rozprawa doktorska autora niniejszego artykułu.
tego, co spowoduje, że ludzie będą mieli dobre zdanie o organizacji (Zemler, 1992: 15).
Materiał badawczy stanowić będą wywiady prasowe przeprowadza-ne z rzecznikami oraz materiały audiowizualprzeprowadza-ne. Będą to także komen-tarze prasowe dotyczące relacji z reagowania na sytuację kryzysową.
Badania przeprowadzane będą także wśród rzeczników prasowych policji poprzez stwarzanie hipotetycznych sytuacji związanych z re-agowaniem rzeczników na zadawane pytania. Liczba potencjalnych sytuacji kryzysowych jest niezliczona, więc spektrum możliwości stwarzania sytuacji, w których rzecznik miałby reagować na pytania dziennikarzy poszerzać można, w zależności od kreatywności autora projektu. Na potrzeby realizowanego tematu autor przeprowadzi tak-że ankiety wśród rzeczników w celu zbadania, który z przedstawio-nych sposobów reagowania w sytuacjach kryzysowych jest stosowa-ny najczęściej. Analizie poddane zostaną wywiady prasowe udzielane przez funkcjonariuszy Policji, a także nagrania „na żywo”. Sposób opi-su wywiadu będzie oparty na teorii H. P. Grice’a i uzupełniony apara-tem pojęciowo-analitycznym retoryki: zasada kooperacji i maksymy konwersacyjne, perswazja i system wartości. Szczególną uwagę po-święcono analizie par pytanie-odpowiedź oraz zakłóceniom proce-su komunikowania wynikającym z łamania zasad konwersacyjnych i niewłaściwego przejmowania głosu w rozmowie.
W projekcie omówione zostanie funkcjonowanie mediów w sytu-acjach kryzysowych oraz zasady działania public relations w sytusytu-acjach kryzysowych, działalność prasowo-informacyjna Policji, warunki dzia-łania rzecznika prasowego w Policji oraz jego zadania realizowane na rzecz otoczenia zewnętrznego. Odrębne miejsce należy przeznaczyć omówieniu zagadnień związanych z wywiadem prasowym, sposoba-mi zadawania pytań (m.in. pragmalingwistyczna i retoryczna anali-za pytań w wywiadach prasowych, sposoby wyrażania różnych aktów mowy). Projekt ma wskazać sposoby udzielania odpowiedzi na py-tania (szczególnie tzw. „niewygodne” pypy-tania) dziennikarzy. Po cha-rakterystyce taktyk stosowanych w odpowiedziach na niewygodne pytania, zamieszczone zostaną przykłady wykorzystania tych taktyk w praktyce. Do opisywanych taktyk werbalnych należą m.in. takty-ka pomostu, taktytakty-ka braku przygotowania, taktytakty-ka „negatyw
pozyty-wem”, taktyka „co by było gdyby”, taktyka niepełnego pełnomocnic-twa, taktyka inspektora Columbo, taktyka „odłóżmy to na później”, taktyka ‘próbny balon”, taktyka zdechłej ryby, taktyka nagrody w raju, taktyka rosyjskiego frontu, taktyka sugerowania odpowiedzi, takty-ka priorytetów, taktytakty-ka absurdu, taktytakty-ka wyjaśnień, taktytakty-ka metafo-ry, taktyka udanego szoku, taktyka Małego Księcia, taktyka rozłoże-nia zastrzeżerozłoże-nia na części, taktyka zmiany kierunku, / zmiany tematu sygnalizowana werbalnie lub niesygnalizowana werbalnie, stosowanie uogólnień, strategia „dobre pytanie”, stosowanie żartu. Niektóre zo-stały opisane przez A. Schopenchauera i omówione dokładnie przez M. Kochana w książce Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w pu-blicznych sporach (Kochan, 2005). Ważne jest używanie właściwych form i sposobów argumentowania (np. analogii, indukcji, sylogizmu, epichejrematu, ) i umiejętność odpierania zarzutów (np. argumentum ad auditorem, argumentum ad hominem, argumentum ad populum, metoda twierdzeń relatywnych, retorsio argumenti). Ważne miejsce w kontaktach z dziennikarzami zajmuje usuwanie i wystrzeganie się barier skutecznej komunikacji, takich jak fi ltrowanie, selektywna per-cepcja, przeładowanie informacją, nadmierne wyrażanie emocji, uży-wanie niezrozumiałego języka, lęki i niepokoje w czasie spotkań z au-dytorium i mediami (Bieniok, 2005).
Należy zwrócić uwagę na znaczenie badań tego typu, gdyż wiele pisze się na temat możliwości stosowanych taktyk werbalnych, brak natomiast badań empirycznych, które wskazywałaby na częstotli-wość stosowanych taktyk, relacje pomiędzy częstotliwością stosowa-nych taktyk a tematem wywiadu i możliwości odpowiedzi na pytania w zależności od charakteru stawianych pytań. Ważne miejsce zajmu-je kwestia roli komunikacji niewerbalnej w wywiadach prasowych.
To zagadnienie zostało opisane przez A. Załazińską w pracy Niewer-balna struktura dialogu (2006), jedynej w Polsce publikacji w całości poświęconej problematyce środków niewerbalnych rozmowy.
Kształtowanie właściwych relacji z dziennikarzami przez służby po-licyjne jest procesem długofalowym. Należy sobie przy tym zdawać sprawę, iż media są istotnym elementem nowego systemu społeczne-go, którego celem jest m.in. poszukiwanie faktów, a zatem i spraw-dzanie skuteczności i jakości działań Policji.
Omawiane badania dotyczyć zatem będą możliwości wykorzysta-nia warsztatu językoznawczego w pracy rzecznika Policji. Opis wy-wiadów z dziennikarzami w części analizy przypadków obejmować będzie wewnętrzne uporządkowanie wywiadu (wyróżnienie faz wy-wiadu, planowanie wywy-wiadu, sposoby wprowadzania tematu), funkcje poszczególnych elementów i ich powiązanie, a także cechy języka na tle specyfi ki sytuacji komunikacyjnej. Podkreślenia wymaga analiza par pytanie-odpowiedź oraz poświęcenie uwagi zakłóceniom procesu komunikacji wynikającym z łamania zasad konwersacyjnych. Strategie konwersacyjne opierają się na ogólnych kooperacji H. P. Grice’a (1975, 1977, 1980, 1981) w ramach kategorii ilości, jakości, stosunku i sposo-bu oraz zasadzie grzeczności. Przyjęty sposób opisu został oparty na teorii H. P. Grice’a i uzupełniony aparatem pojęciowo-analitycznym retoryki z podkreśleniem złożoności interakcji werbalnych (Warcha-la, 1991, Żydek-Bednarczuk, 1994; Kita, 1998).
Na uwagę zasługuje uwzględnienie nie tylko środków językowych, ale i komunikacji niewerbalnej w kontaktach z mediami: elementy kodu kinezycznego i proksemicznego, a także kulturowego.
Rozwiązanie tego problemu w ramach analizy komunikacji ze-wnętrznej z mediami, zweryfi kuje dotychczasowe rozważania na ten temat uściślając i precyzując reguły zapewniające pozycję jedynego wia-rygodnego źródła informacji, wskazania operacyjne i organizacyjno-techniczne, a także wskaże sposoby kontrolowania zachowań w bez-pośrednim kontakcie rzeczników prasowych Policji z dziennikarzami.
Wskazane zostaną także drogi kreowania pozytywnego wizerunku Po-licji, co w sytuacjach kryzysowych nabiera szczególnego znaczenia.
To właśnie rzecznik prasowy jest „twarzą Policji”, jest pierwszą osobą, do której zwracają się media, szukając informacji na interesujący je temat.
Wyniki badań mogą być wykorzystane dla prowadzenia szkoleń dla rzeczników prasowych w Policji oraz tych wszystkich, którzy chcą podjąć pracę jako rzecznicy, prowadzenia szkoleń dla dziennikarzy w zakresie zarządzania kryzysowego, do kontynuowania badań nad regulacjami dotyczącymi przepływu informacji z centrów reagowa-nia kryzysowego do mediów. W tym sensie projekt wydaje się inte-resujący również dla praktyków i teoretyków marketingu polityczne-go – naukowców, PR-owców, polityków, a także samych dziennikarzy.
Nie jest obecnie możliwe nieelastyczne funkcjonowanie Policji w zmieniającej się rzeczywistości, bez prowadzenia zorganizowanej działalności prasowo-informacyjnej, a więc bez rozbudowanej działal-ności public relations. W kreowaniu wizerunku Policji ważne miejsce zajmuje współpraca z dziennikarzami. Nie bez znaczenia jest możli-wość mediów dotarcia do znacznie większej liczby odbiorów, a zatem ich pomoc w akcjach podejmowanych przez Policję.
Działalność prasowo-informacyjna w Policji prowadzona jest w oparciu przez następujące akty prawne:
– Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej (Art. 14, w którym czytamy:
„Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu”; Art. 54: „Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechnia-nia informacji”)
– Ustawę z dnia 26 stycznia 1984 roku Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24, z późn. zm.), normującą zasady współpracy mediów z in-nymi podmiotami (w tym również z Policją) 2
– Zarządzenie Nr 1204/07 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 li-stopada 2007 r. w sprawie metod i form działalności prasowo-in-formacyjnej w Policji.
Oto niektóre informacje wymienionych i innych aktów prawnych.
Zgodnie z art. 2 Ustawy Prawo Prasowe, Policja jest zobowiązana do tworzenia przedstawicielom mediów warunków niezbędnych do wy-konywania ich funkcji, jak również – /art.4.Ustawy/ – do udzielania informacji o swojej działalności. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 listopada 1995r. w sprawie trybu udostępniania prasie infmacji oraz organizacji i zadań rzeczników prasowych w urzędach or-ganów administracji rządowej (Dz. U. Nr 132, poz. 642) organy ad-ministracji zostały tym aktem zobligowane do informowania prasy
2 Policja, jako organ administracji państwowej, jest zobowiązana do udzielania pra-sie informacji dotyczącej swojej działalności: Por. Art. 2 „Organy państwowe zgodnie z Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stwarzają prasie warunki niezbędne do wykonywania jej funkcji i zadań, w tym również umożliwiające działalność redakcjom dzienników i czasopism zróżnicowanych pod względem programu, zakresu tematyczne-go i prezentowanych postaw”.
o swojej działalności oraz udzielania niezbędnych wyjaśnień i pomo-cy w wykonywaniu jej funkcji i zadań.
W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w spra-wie organizacji i zadań rzeczników prasowych w urzędach organów administracji rządowej (Dz. U. Nr 4, poz. 36) wskazano zadania rzecz-ników prasowych: 1) publiczne prezentowanie działań organów admi-nistracji rządowej; 2) organizowanie kontaktów publicznych organów administracji rządowej, realizowanych z udziałem lub za pośrednic-twem środków masowego przekazu; 3) współudział w realizacji obo-wiązków nałożonych na organy administracji rządowej w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U.
Nr 112, poz. 1198).
Rozkaz Komendanta Głównego Policji nr 11/95 z 16 sierpnia 1995 r.
zawiera natomiast informacje dotyczące szczegółowo uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy wobec przedstawicieli mediów.
Zarządzenie nr 13/2000 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 września 2000 roku w sprawie metod i form działalności prasowo-in-formacyjnej w Policji. Natomiast Zarządzenie Komendanta Głównego Policji 1204 z 12 listopada 2007 r. (Dz. Urz. Komendy Głównej Policji nr 21/2007 r. poz. 155) w sprawie form i metod działalności prasowo-informacyjnej w Policji uchyliło wcześniejsze Zarządzenie. Czytamy w nim, iż działalność prasowo-informacyjną Komendanta Głównego Policji, Komendantów Wojewódzkich Policji, Komendanta Stołeczne-go Policji oraz komendantów powiatowych (miejskich, rejonowych) Policji jest wykonywana (par. 2.1.2) za pośrednictwem rzeczników prasowych tychże komendantów działających w imieniu wymienio-nych oraz za pośrednictwem inwymienio-nych funkcjonariuszy i pracowników Policji upoważnionych do udzielania informacji.Rzecznicy prasowi mają możliwość korzystać z doświadczeń swoich kolegów w zespo-le prasowym KGP lub KWP (Klonowska-Senderska, Hytrek, 2009).
W kursie podstawowym wprowadzono sześć godzin zajęć z zakresu tej problematyki (Klonowska-Senderska, Hytrek, 2009). Decyzją Ko-mendanta Głównego Policji wprowadzono w 2007 roku kursy dosko-nalenia zawodowego dla funkcjonariuszy Policji zajmujących stano-wiska kierownicze w zakresie współpracy z mediami. Była to nowość w szkolnictwie policyjnym. Do programu szkolenia zostały
wprowa-dzone zajęcia praktyczne (między innymi współpraca z dziennikarzem na miejscu zdarzenia, udział w programach mediów elektronicznych, wystąpienia w programach na żywo), także nabywanie umiejętności z zakresu kontaktu z dziennikarzem w połączeniu z treningiem psy-chologicznym (Klonowska-Senderska, Hytrek, 2009) 3.
Komendant Główny Policji decyzją z dnia nr 388 z dnia 17 czerw-ca 2008 roku zatwierdził powołanie kursów dla ofi cerów prasowych w zakresie wykonywania działalności prasowo-informacyjnej w Po-licji. Kursy takie prowadzone są w Centrum Szkolenia policji w Le-gionowie i Wyższej Szkole Policji w Szczytnie.
„Stawiam na profesjonalizację komunikacji społecznej w Policji” – to tytuł wywiadu przeprowadzonego przez A. Hamelusz z Komendan-tem Głównym Policji Andrzejem Matejukiem zamieszczony w Kwar-taliku Policyjnym nr 4 z 2008 r.. W wywiadzie zamieszczono m.in.
informacje, iż od 1 października 2008 utworzone zostały w każdej komendzie powiatowej, rejonowej i miejskiej etatowe stanowiska ofi -cerów prasowych. Celem stworzenia tych etatów jest przede wszyst-kim usprawnienie przekazywania informacji mediom, zarówno tym regionalnym, jak i lokalnym.
Uniwersytet Śląski uruchamia na Wydziale Filologicznym od roku akademickiego 2010/2011 nową specjalizację – Komunikacja Społecz-na Społecz-na Studiach Podyplomowych Negocjacji Kryzysowej. Specjalność ta przeznaczona jest dla pracowników Wydziałów Komunikacji Ko-mend Policji, ofi cerów prasowych i rzeczników prasowych służb mun-durowych, dla osób zamierzających podjąć pracę w służbach mundu-rowych w charakterze rzeczników prasowych oraz wszystkich, którzy zamierzają doskonalić swoje umiejętności w zakresie komunikowa-nia społecznego.
Celem studiów jest m.in. zapoznanie słuchaczy ze sposobami pro-wadzenia negocjacji w sytuacjach kryzysowych, zdobycie podstawowej wiedzy w zakresie teorii wyjaśniających zjawiska komunikacyjne, wie-dzy o procesualnym charakterze komunikacji i sposobach jej
3 Jak podają autorzy artykułu Rzecz(nik) w informacji o Policji (Klonowska-Senderska, Hytrek, 2009) w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie specjaliści z Zakładu Komuni-kacji Społecznej przeszkolili ponad 100 funkcjonariuszy pełniących funkcje kierownicze w zakresie komunikacji społecznej.
wania; zapoznanie ze sposobami kontaktów z mediami, udzielaniem wywiadów telewizyjnych, sporządzaniem i udzielaniem kontaktów prasowych, trening sprawnej komunikacji w sytuacjach kryzysowych, zasady komunikowania się z dziennikarzami w sytuacjach kryzyso-wych, organizacja konferencji prasokryzyso-wych, udzielanie wywiadów te-lewizyjnych, prowadzenie rozmów telefonicznych, odpowiadanie na telefony krewnych, sporządzanie i udzielanie oświadczeń prasowych.
Bibliografi a
Bajerowa I., 2005: Manipulacja językowa dla osiągnięcia sukcesu medialne-go: (na przykładzie pewnego wywiadu prasowego). „Poradnik Językowy”, z. 4, 3–8.
Bauer Z., 2000: Wywiad prasowy. Gatunek i metoda. W: Dziennikarstwo i świat mediów. Red. Z. Bauer, E. Chudziński. Kraków, 186–196.
Bauer Z., Chudziński E. (red.), 2002: Dziennikarstwo i świat mediów. Kraków.
Bieniok H., 2005: Sztuka komunikowania się, negocjacji i rozwiązywania kon-fl iktów. Katowice.
Black S., 1998: Public relations. Przekł. I. Chlewińska. Warszawa 1998.
Cianciara J., Uścińska B., 1999: Komunikacja społeczna. Komunikowanie się z mediami w praktyce. Wrocław.
Ciepiela W., 2005: Rzecznik nie wystarczy. „Policja 997”, nr 6.
Garbarski L., Rutkowski J., Wrzosek W., 1992: Marketing. Warszawa.
Grice H. P., 1975: Logic and Conversation. W: Syntax and Semantics. T. 3:
Speech Acts. Red. P. Cole, J. L. Morgan. New York, 41–58.
Grice H. P., 1977: Logika a konwersacja. Przekł. J. Wajszczukm, nr 6, 85–99.
Grice H. P., 1980: Logika a konwersacja. Przekł. B. Stanosz. W: Język w świe-tle nauki. Red. B. Stanosz. Warszawa, 91–114.
Grice H. P., 1981: Presupposition and Conversational Implicature. W: Radical Pragmatics. Red. P. Cole. New York, 183–198.
Guła P., 2009: Komunikowanie kryzysowe. Warszawa: Wydawnictwo Cen-trum Szkolenia Policji w Legionowie.
Guła P., Prońko J., Wiśniewski B., 2009: Zarządzanie w sytuacjach kryzyso-wych. Bielsko Biała.
Fras J., 1999: Dziennikarski warsztat językowy. Wrocław.
Kita M., 1998: Wywiad prasowy. Język – gatunek – interakcja. Katowice.
Kaczmarek-Śliwińska M., 2002: Sytuacje kryzysowe a działania public rela-tions w Internecie. W: Komputerowo zintegrowane zarządzanie. Tom I. Red.
R. Knosala. Warszawa.
Kaczmarek-Śliwińska M., 2003: Internet Public Relations międzynarodo-wych koncernów. W: Komputerowo zintegrowane zarządzanie. Tom I. Red.
R. Knosala. Warszawa.
Klonowska-Senderska I., Hytrek A., 2009: Rzecz(nik) w informacji o Poli-cji. „Kwartalnik Policyjny” 2 (http://www.kwartalnik.csp.edu.pl/nr8/me-dia.html).
Kochan M., 2005: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków.
Korporowicz L., 1994: Osobowość i komunikacja w społeczeństwie transfor-macji. Warszawa.
Kotler P., 1994: Marketing – analiza, planowanie, wdrażanie, kontrola. War-szawa.
Królikowska K., 2005: Wizerunek policji w świadomości społecznej. Raport z badania. KGP. Warszawa.
Lalewicz J., 1975: Komunikacja językowa i literatura. Wrocław–Warszawa–
Kraków.
Lis L., 2003: Problematyka komunikacji wewnętrznej w systemie zarządzania jakością na przykładzie Komendy Powiatowej Policji. Poznań.
Łańcucki J., Rau Z. (red.), 2003: Zarządzanie jakością w Policji Wielkopol-skiej. Poznań.
Łopata A., 1997: Adieu…, czyli o językowych i pozajęzykowych sygnałach za-przestania kontaktu. „Polonistyka”, nr 6, 361–364.
Magdoń A., 2000: Reporter i jego warsztat. Kraków.
Miętus M., 2003: Wpływ pierwszego kontaktu z klientem na kształtowanie pozytywnego wizerunku Policji. Poznań.
Mitroff I., Pearson C., 1998: Zarządzanie sytuacją kryzysową czyli jak ochro-nić fi rmę przed najgorszym. Warszawa.
Maślanka J., 1976: Encyklopedia wiedzy o prasie. Wrocław.
Murdoch A., 2000: Język public relations, czyli jak promować fi rmę. Warszta-ty Menadżerskie. Poltext. Warszawa.
Murdoch A., 2003: Komunikowanie w kryzysie. Jak ratować wizerunek fi r-my. Warszawa.
Piotrowski M., 1997: O trudnościach i możliwych formach współpracy w kon-taktach między policją a mediami. Policyjny Biuletyn Szkoleniowy nr 2.
Pływaczewski W., Misiuk A. (red.), 2001: Policja w XXI wieku. Doświadcze-nia i nowe wyzwaDoświadcze-nia. Materiały pokonferencyjne. Szczytno.
Rozwadowska B., 2002: Public Relations. Teoria. Praktyka. Perspektywy. War-szawa.
Rzeszutak M., 2002: O nieudanych (bo nieskutecznych) pytaniach zadawa-nych w wywiadach prasowych. W: Tekst w mediach. Red. K. Michalew-ski. Łódź, 327–333.
Schopenchauer A., 2002: Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów. Warszawa.
Smektała T., 2005: Public Relations w sytuacjach kryzysowych przedsiębiorstw.
Wrocław.
Sobczak B., 2005a: Funkcje pytań w wywiadzie telewizyjnym. „Zeszyty Tele-wizyjne”. R. 3, nr 8, 4–28.
Sobczak B., 2005b: Strategie prowadzenia wywiadu. „Zeszyty Telewizyjne”.
R. 3, nr 9, 4–18.
Szwed-Piestrzeniewicz P., Rzecznik w mundurze, źródło: www.proto.pl.
Wachowski I., 2001: Filozofi a działania Policji. Szczytno.
Warchala, J., 1991: Dialog potoczny a tekst. Katowice.
Wojtak M., 2004: Gatunki prasowe. Lublin.
Wolny-Zmorzyński K., Kaliszewski A., Furman W., 2006: Gatunki dzienni-karskie: teoria, praktyka, język. Warszawa.
Załazińska A., 2006: Niewerbalna struktura dialogu. Kraków
Zemler Z., 1992: Public Relations – kreowanie reputacji fi rmy. Warszawa.
Żydek-Bednarczuk U., 1994: Struktura tekstu rozmowy potocznej. Katowice.
Nadkom. mgr Janusz Trzęsimiech – absolwent Wydziału Nauk Spo-łecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, funkcjonariusz Zarzą-du w Katowicach Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Po-licji w Katowicach, uczestnik wielu szkoleń zagranicznych z zakresu zarządzania w warunkach kryzysowych oraz cywilnych operacji reago-wania kryzysowego.
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
Jarosław Prońko
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach