Przygotowania do próby samobójczej

Krzysztof l. 19 – skazany za dokonywanie włamań, rozbojów i kra-dzieży na karę pozbawienia wolności w łącznym wymiarze 9 lat. Ko-niec kary przypada na rok 2018. Pierwotnie wyroki orzekano w za-wieszeniu. Osadzony nie wykorzystał danej mu szansy i kolejny raz złamał prawo. Trafi ł do aresztu i początkowo był skazany na 12 mie-sięcy pozbawienia wolności. Pierwsze dni pobytu w izolacji sugero-wały, że będzie właściwe radził sobie z adaptacją do panujących tu wa-runków. Nie zdradzał oznak załamania, odnajdywał się w środowisku skazanych. Wcześniej miał już za sobą pobyt w ośrodku wychowaw-czym. Był odwiedzany przez rodziców oraz siostrę, z którymi łączy-ły go przed aresztowaniem złe relacje – rodzina nie akceptowała pro-wadzonego przez Krzysztofa trybu życia.

Początkowo Krzysztof był pewny, że spędzi w więzieniu nie dłu-żej niż rok. W żadnym przypadku nie dopuszczał do siebie możliwo-ści odwieszenia kolejnych wyroków. Charakterystyka psychologicz-na Krzysztofa nie wskazywała psychologicz-na ewentualne zaburzenia osobowości.

Nie był również uzależniony od środków i substancji psychoaktyw-nych. W wywiadzie – bez samookaleczeń oraz prób samobójczych.

Leczony psychiatrycznie nie był. Można natomiast było wnioskować o obniżonej sprawności intelektualnej oraz znacznych zaniedbaniach w edukacji.

W czasie kolejnych tygodni sytuacja prawna Krzysztofa uległa kom-plikacji: z sądu wpływały kolejne wyroki skutkujące podwyższeniem wymiaru kary do 9 lat. Fakt ten znajdował odzwierciedlenie w kon-dycji psychicznej skazanego. Oddziałowi informowali, że niechęt-nie wstaje z łóżka, mało mówi. Coraz częściej łamał regulamin, bę-dąc obojętnym wobec ostrzeżeń i tłumaczeń. Kontakt z wychowawcą i psychologiem nawiązywał niechętnie. Osadzeni z celi informowali, że nie widzi możliwości przetrwania tak wielu lat w izolacji. Na pod-stawie tych danych zaliczono go do grupy osób wymagających nasi-lonych oddziaływań profi laktycznych ze względu na wzmożone ryzy-ko samoagresji – trudno było bowiem przewidzieć dalsze zachowanie Krzysztofa. Nawiązano również kontakt z rodziną skazanego, ustala-jąc, że w rozmowach z rodzicami deklaruje myśli rezygnacyjne.

W korespondencji skazanego ujawniono treści sugerujące, że może targnąć się na własne życie – przepraszał swoich rodziców i siostrę oraz żegnał się z nimi (rys. nr 3 i 4).

Rysunek 3. Fragment korespondencji cz. 1

Rysunek 4. Fragment korespondencji cz. 2

Sytuacja i zachowanie skazanego zostały omówione w ramach wspólnej odprawy funkcjonariuszy. Obok wzmożonych kontaktów z psychologiem i wychowawcą został skierowany na konsultację psy-chiatryczną. Zadaniem działu ochrony była przede wszystkim

częst-sza kontrola jego zachowania w celi. Ze względu na prezentowany stan psychiczny dobrano takie osoby do celi, o których wiadomo, że mogą służyć wsparciem i pomocą.

Prawdopodobnie dzięki tym działaniom udaremniono przygotowa-nia skazanego do podjęcia próby samobójczej – zamierzał powiesić się w nocy na więziennym prześcieradle. Interwencja współosadzonych oraz funkcjonariuszy działu ochrony zapobiegła tragedii. Abstrahując od motywów postępowania Krzysztofa, istniało realne zagrożenie, że podejmie próbę samobójczą. Dzięki współpracy i wzajemnej komu-nikacji funkcjonariuszy oraz przy pomocy innych współosadzonych zdołano zapobiec nieszczęściu. Należy wspomnieć, że Krzysztof prze-zwyciężył okres załamania i dalej odbywa karę pozbawienia wolności.

4. Podsumowanie

Sytuacja uwięzienia i utraty wolności nie jest sytuacją naturalną w życiu człowieka i należy ją rozpatrywać w kontekście złożonej sytu-acji trudnej. Konstruktywne rozwiązywanie konfl iktów i innych pro-blemów nie jest w tych warunkach rzeczą łatwą. Wiele osób ucieka się do powszechnie uważanych za irracjonalne zachowań, dokonu-jąc np. samookaleczeń, prób samobójczych czy podejmudokonu-jąc protesty głodowe albo np. manifestując nadmiernie swoją złość, agresję i nie-zadowolenie. Jedną z ról funkcjonariuszy i pracowników służby wię-ziennej jest zapobieganie powyższym zachowaniom.

W opracowaniu starałem się odzwierciedlić rolę sprawnej komu-nikacji w kontekście profi laktyki i wyjaśniania zachowań autoagre-sywnych pojawiających się w izolacji więziennej. Prezentując wybrane aspekty powyższych zagadnień, przedstawiłem dwa przypadki zacho-wań skazanych: samouszkodzenia dokonanego oraz udaremnionych przygotowań do podjęcia próby samobójczej.

W pierwszym przypadku dzięki sprawnej komunikacji i pozyski-waniu informacji można było obiektywnie określić autentyczne mo-tywy zachowania osadzonego i zaplanować odpowiednie oddziaływa-nia. Ustalone fakty w formie odpowiednich notatek zostały zawarte

w aktach osobopoznawczych skazanego. Tym samym będą mogły być wykorzystane jako źródło informacji o osadzonym po przetranspor-towaniu go do zakładu karnego i być może pozwolą zapobiec wystą-pieniu podobnego rodzaju zdarzeń.

W drugim przypadku uzyskane informacje oraz wzajemna współ-praca funkcjonariuszy i osadzonych najprawdopodobniej pozwoliły ocalić życie skazanego.

Reasumując, pozyskiwanie i wymiana informacji są jednymi z czyn-ników warunkujących sprawne funkcjonowanie instytucji peniten-cjarnej. Jednym z zadań stawianych przed administracją aresztu jest obowiązek podejmowania odpowiednich działań celem zapewnienia bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary. W repertuar tych działań wpisują się oddziaływania w zakresie profi laktyki i przeciw-działania autoagresji. Bez właściwej komunikacji pomiędzy funkcjo-nariuszami, osadzonymi oraz instytucjami zewnętrznymi, efektywne zaprojektowanie tych działań jest niemożliwe. Ma to o tyle znaczenie, że chodzi tu o najwyższą wartość w życiu człowieka – o jego życie.

Bibliografi a

Bieniok H., 2005: Sztuka komunikowania się, negocjacji i rozwiązywania kon-fl iktów. Katowice.

Chmielewska H., 2004: Psychologiczne aspekty izolacji. W: Chmielewska H., Jędrzejczak K., Karczewski T., Łapiński P., Nowak B., Stodolska L., Szym-czak E. (red.): Zagadnienia penitencjarne. Kalisz, 165–221.

Ciosek M., 2001: Psychologia sądowa i penitencjarna. Warszawa.

Domachowski W., 1998: Interakcyjny model funkcjonowania społecznego. W:

Sęk H. (red.): Społeczna Psychologia Kliniczna. Warszawa, 99–161.

Kolarczyk T.,1982: Psychiczne mechanizmy regulacji zachowania. W: Górski J., Kolarczyk T. (red.): Wybrane problemy psychokorekcji w resocjalizacji skazanych. Warszawa, 9–38.

Machel H., 2003: Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna. Gdańsk.

Nęcki Z., 2000: Komunikacja międzyludzka. Kraków.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14.08.2003 roku w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach

kar-nych i aresztach śledczych, (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2003 roku. Nr 151, poz. 1469).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 roku w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więzien-nej, (Dz. U. z dnia 19 listopada 2003 roku, Nr 194, poz. 1902).

Sęk H., 1998: Wybrane zagadnienia psychoprofi laktyki. W: Sęk H. (red.): Spo-łeczna Psychologia Kliniczna. Warszawa, 472–503.

Sillamy N., 1994: Słownik psychologiczny. Katowice.

Stewart J., 2005: Mosty zamiast murów. Podręcznik komunikacji interperso-nalnej. Warszawa.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku. Kodeks Karny Wykonawczy (Dz. U. z dnia 5 sierpnia 1997; Nr 90, poz. 557 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 roku o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2010 r., Nr 79, poz. 523).

Zarządzenie Nr 2/04 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 24 lute-go 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pra-cy penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowni-ków działów penitencjarnych i terapeutycznych, (Dz. Urz. CZSW z dnia 5 października 2004 r., Nr 1, poz. 2 z późn. zm.).

Zarządzenie nr 18/2010 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie określenia wykazu zdarzeń nadzwyczajnych, spo-sobu postępowania w przypadku ich wystąpienia oraz trybu działania sta-nowisk dowodzenia, (Dz. Urz. CZSW z 2010 r.).

Zimbardo P. G., 1999: Psychologia i Życie. Warszawa.

Żywicka D., 1999: Wybrane elementy psychologii i psychopatologii. Kalisz.

Por. mgr Przemysław Stęczniewski – Kierownik Działu Penitencjarne-go Aresztu ŚledczePenitencjarne-go w Katowicach. Zainteresowania: psychologia kli-niczna, sądowa oraz penitencjarna, seksuologia, resocjalizacja; proble-matyka penitencjarna.

Zbigniew Michalec

Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach

Rola i zadania sztabu kryzysowego