Koncepcja funkcjonowania ZIT w Polsce

Według zapisów rozporządzeń regulujących Politykę Spójności Unii Europejskiej oraz zgodnie z postanowieniami zawartymi w polskiej Umowie Partnerstwa, przyjętej przez Radę Ministrów 8 stycznia 2014 r., Zintegrowane Inwestycje Terytorialne zostały uznane za najistotniejsze narzędzie dedykowane wsparciu miast i obszarów z nimi funkcjonalnie powiązanych w latach 2014–2020. Stanowią one nowy instrument wspierający wdrażanie zintegrowanych działań rozwojowych odpowiadających w sposób kompleksowy na wyzwania, potrzeby i problemy miast oraz ich obszarów funkcjonalnych. Ustanowienie ZIT miało na celu zwiększenie wpływu miast i powiązanych z nimi obszarów funkcjonalnych na kształt i sposób realizacji działań w ramach polityki spójności.

Zgodnie z Umową Partnerstwa, ZIT realizowane są obligatoryjnie na terenie miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych, stanowiących najważniejsze ośrodki miejskie w kraju; stworzono także możliwość realizacji ZIT na terenie miast o charakterze regionalnym lub subregionalnym i na obszarach powiązanych z nimi funkcjonalnie. Finalnie obszary realizacji ZIT zostały ustanowione na dwudziestu czterech obszarach funkcjonalnych (tabela 4), tj. na siedemnastu obszarach funkcjonalnych miast wojewódzkich (ze względu na silne powiązania funkcjonalne dla Bydgoszczy i Torunia stworzony został wspólny obszar realizacji ZIT) oraz na siedmiu obszarach funkcjonalnych miast regionalnych lub subregionalnych (Częstochowa, Rybnik, Bielsko-Biała, Jelenia Góra, Wałbrzych, Kalisz–Ostrów Wielkopolski, Koszalin–Kołobrzeg–Białogard)21.

Tabela 4. Miejskie obszary funkcjonalne objęte ZIT w Polsce (stan w końcu 2016 r.)

Obszar ZIT ^{Gminy tworzące}

rdzeń obszaru ^{Gminy tworzące strefę zewnętrzną obszaru} Białegostoku Białystok

Choroszcz, Czarna Białostocka, Dobrzyniewo Duże, Juchnowiec Kościelny, Łapy, Supraśl, Turośń Kościelna, Wasilków, Zabłudów

Bydgoszczy

i Torunia ^{Bydgoszcz, Toruń}

Białe Błota, Chełmża (gm. miejska), Chełmża

(gm. wiejska), Czernikowo, Dąbrowa Chełmińska, Dobrcz, Koronowo, Kowalewo Pomorskie, Lubicz, Łabiszyn, Łubianka, Łysomice, Nakło nad Notecią, Nowa Wieś Wielka, Obrowo, Osielsko, Sicienko, Solec Kujawski, Szubin, Wielka Nieszawka, Zławieś Wielka

Gdańska, Sopotu i Gdyni a

Gdańsk, Gdynia, Sopot

Cedry Wielkie, Chmielno, Gniew, Gniewino, Hel, Jastarnia, Kartuzy, Kolbudy, Kosakowo, Krokowa, Krynica Morska, Lębork, Lichnowy, Linia, Luzino, Łęczyce, Malbork, Nowy Dwór Gdański, Nowy Staw, Ostaszewo, Pelplin, Pruszcz Gdański (gm. miejska), Pruszcz Gdański (gm. wiejska), Przodkowo, Przywidz, Pszczółki, Puck (gm. miejska), Puck (gm. wiejska), Reda, Rumia, Sierakowice, Somonino, Stegna, Stężyca, Subkowy, Suchy Dąb, Sulęczyno, Szemud, Sztutowo, Tczew (gm. miejska), Tczew (gm. wiejska), Trąbki Wielkie, Wejherowo (gm. miejska), Wejherowo (gm. wiejska), Władysławowo, Żukowo Gorzowa

Wielkopolskiego ^{Gorzów Wielkopolski Bogdaniec, Deszczno, Kłodawa, Santok}

Obszar ZIT ^{Gminy tworzące}

rdzeń obszaru ^{Gminy tworzące strefę zewnętrzną obszaru}

Jeleniej Góry Jelenia Góra

Gryfów Śląski, Janowice Wielkie, Jeżów Sudecki, Karpacz, Kowary, Lubomierz, Mirsk, Mysłakowice, Piechowice, Pielgrzymka, Podgórzyn, Stara Kamienica,

Szklarska Poręba, Świerzawa, Wleń, Wojcieszów, Złotoryja Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego Kalisz, Ostrów Wielkopolski

Blizanów, Brzeziny, Ceków-Kolonia, Godziesze Wielkie, Gołuchów, Koźminek, Lisków, Mycielin,

Nowe Skalmierzyce, Odolanów, Opatówek, Ostrów Wielkopolski (gm. wiejska), Przygodzice, Raszków, Sieroszewice, Sośnie, Stawiszyn, Szczytniki, Żelazków

Kielc Kielce

Chęciny, Chmielnik, Daleszyce, Górno, Masłów, Miedziana Góra, Morawica, Piekoszów, Sitkówka-Nowiny,

Strawczyn, Zagnańsk Koszalina, Kołobrzegu i Białogardu Białogard, Kołobrzeg, Koszalin

Będzino, Białogard (gm. wiejska), Biesiekierz, Bobolice, Dygowo, Gościno, Karlino, Kołobrzeg (gm. wiejska), Manowo, Mielno, Polanów, Sianów, Siemyśl, Świeszyno, Tychowo, Ustronie Morskie

Krakowa Kraków

Biskupice, Czernichów, Igołomia-Wawrzeńczyce, Kocmyrzów-Luborzyca, Liszki, Michałowice, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Świątniki Górne, Wieliczka, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki

Lublina Lublin

Głusk, Jabłonna, Jastków, Konopnica, Lubartów (gm. miejska), Lubartów (gm. wiejska), Mełgiew, Nałęczów, Niedrzwica Duża, Niemce, Piaski, Spiczyn, Strzyżewice, Świdnik, Wólka

Łodzi Łódź

Aleksandrów Łódzki, Andrespol, Brójce, Brzeziny (gm. miejska), Brzeziny (gm. wiejska), Dłutów, Dmosin, Dobroń, Głowno (gm. miejska), Głowno (gm. wiejska), Jeżów, Koluszki, Konstantynów Łódzki, Ksawerów, Lutomiersk, Nowosolna, Ozorków (gm. miejska), Ozorków (gm. wiejska), Pabianice (gm. miejska), Pabianice (gm. wiejska), Parzęczew, Rogów, Rzgów, Stryków, Tuszyn, Zgierz (gm. miejska), Zgierz (gm. wiejska)

Olsztyna Olsztyn ^{Barczewo, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Purda,}

Stawiguda

Opola b Opole

Chrząstowice, Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Gogolin, Izbicko, Komprachcice, Krapkowice, Lewin Brzeski, Łubniany, Murów, Niemodlin, Ozimek, Popielów, Prószków, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Tułowice, Turawa, Walce, Zdzieszowice

Poznania Poznań

Buk, Czerwonak, Dopiewo, Kleszczewo, Komorniki, Kostrzyn, Kórnik, Luboń, Mosina, Murowana Goślina, Oborniki, Pobiedziska, Puszczykowo, Rokietnica, Skoki, Stęszew, Suchy Las, Swarzędz, Szamotuły, Śrem, Tarnowo Podgórne

Rzeszowa Rzeszów

Boguchwała, Chmielnik, Czarna, Czudec, Głogów Małopolski, Krasne, Lubenia, Łańcut (gm. miejska), Łańcut (gm. wiejska), Świlcza, Trzebownisko, Tyczyn

Obszar ZIT ^{Gminy tworzące}

rdzeń obszaru ^{Gminy tworzące strefę zewnętrzną obszaru}

Szczecina Szczecin

Dobra (Szczecińska), Goleniów, Gryfino, Kobylanka, Kołbaskowo, Nowe Warpno, Police, Stare Czarnowo, Stargard (gm. miejska), Stargard (gm. wiejska), Stepnica, Świnoujście Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego c Będzin, Bieruń, Bytom, Chorzów, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Knurów, Łaziska Górne, Mikołów, Mysłowice, Piekary Śląskie, Radzionków, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Tychy, Wojkowice, Zabrze

Bobrowniki, Bojszowy, Boronów, Chełm Śląski, Ciasna, Gierałtowice, Goczałkowice-Zdrój, Herby, Imielin, Irządze, Kalety, Kobiór, Kochanowice, Koszęcin, Kroczyce, Krupski Młyn, Lędziny, Lubliniec, Łazy, Miasteczko Śląskie, Miedźna, Mierzęcice, Ogrodzieniec, Ornontowice, Orzesze, Ożarowice, Pawłowice, Pawonków, Pilchowice, Pilica, Poręba, Psary, Pszczyna, Pyskowice, Rudziniec, Siewierz, Sławków, Sośnicowice, Suszec, Szczekociny, Świerklaniec, Toszek, Tworóg, Wielowieś, Włodowice, Woźniki, Wyry, Zawiercie, Zbrosławice, Żarnowiec

Subregionu Południowego Województwa Śląskiego

Bielsko-Biała

Bestwina, Brenna, Buczkowice, Chybie, Cieszyn, Czechowice-Dziedzice, Czernichów, Dębowiec, Gilowice, Goleszów, Hażlach, Istebna, Jasienica, Jaworze, Jeleśnia, Koszarawa, Kozy, Lipowa, Łękawica, Łodygowice, Milówka, Porąbka, Radziechowy–Wieprz, Rajcza, Skoczów, Strumień, Szczyrk, Ślemień, Świnna, Ujsoły, Ustroń, Węgierska Górka, Wilamowice, Wilkowice, Wisła, Zebrzydowice, Żywiec Subregionu Północnego Województwa Śląskiego Częstochowa

Blachownia, Dąbrowa Zielona, Janów, Kamienica Polska, Kłobuck, Kłomnice, Koniecpol, Konopiska, Koziegłowy, Kruszyna, Krzepice, Lelów, Lipie, Miedźno, Mstów, Mykanów, Myszków, Niegowa, Olsztyn, Opatów, Panki, Poczesna, Popów, Poraj, Przyrów, Przystajń, Rędziny, Starcza, Wręczyca Wielka, Żarki

Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego

Rybnik

Czerwionka-Leszczyny, Gaszowice, Godów, Gorzyce, Jastrzębie-Zdrój, Jejkowice, Kornowac, Krzanowice, Krzyżanowice, Kuźnia Raciborska, Lubomia, Lyski, Marklowice, Mszana, Nędza, Pietrowice Wielkie, Pszów, Racibórz, Radlin, Rudnik, Rydułtowy, Świerklany, Wodzisław Śląski, Żory

Wałbrzycha Wałbrzych

Boguszów-Gorce, Czarny Bór, Dobromierz, Głuszyca, Jaworzyna Śląska, Jedlina-Zdrój, Kamienna Góra (gm. miejska), Kamienna Góra (gm. wiejska), Lubawka, Marcinowice, Mieroszów, Nowa Ruda (gm. miejska), Nowa Ruda (gm. wiejska), Stare Bogaczowice, Strzegom, Szczawno-Zdrój, Świdnica (gm. miejska), Świdnica (gm. wiejska), Świebodzice, Walim, Żarów

Obszar ZIT ^{Gminy tworzące}

rdzeń obszaru ^{Gminy tworzące strefę zewnętrzną obszaru}

Warszawy Warszawa

Błonie, Brwinów, Czosnów, Góra Kalwaria, Grodzisk Mazowiecki, Halinów, Izabelin, Jabłonna, Jaktorów, Józefów, Karczew, Kobyłka, Konstancin-Jeziorna, Legionowo, Leszno, Lesznowola, Łomianki, Marki, Michałowice, Milanówek, Nadarzyn, Nieporęt,

Nowy Dwór Mazowiecki, Otwock, Ożarów Mazowiecki, Piaseczno, Piastów, Podkowa Leśna, Pruszków, Radzymin, Raszyn, Stare Babice, Sulejówek, Wiązowna, Wieliszew, Wołomin, Ząbki, Zielonka, Żyrardów

Wrocławia Wrocław

Czernica, Długołęka, Jelcz-Laskowice, Kąty Wrocławskie, Kobierzyce, Miękinia, Oborniki Śląskie, Oleśnica

(gm. miejska), Oleśnica (gm. wiejska), Siechnice, Sobótka, Trzebnica, Wisznia Mała, Żórawina

Zielonej Góry d Zielona Góra Czerwieńsk, Sulechów, Świdnica, Zabór

a Do badanego obszaru funkcjonalnego Gdańska, Sopotu i Gdyni zaliczono zarówno gminy będące stronami, jak i gminy

będące obserwatorami porozumienia w sprawie realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych.

b Z początkiem 2017 r. w granice administracyjne miasta Opole (tj. do rdzenia obszaru ZIT Opola) włączono w 12 sołectw lub

części sołectw z gmin: Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice i Prószków (tj. ze strefy zewnętrznej obszaru ZIT Opola).

c Na mocy ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o związku metropolitalnym w województwie śląskim (Dz.U. z 2017 r. poz. 730) gminy

rdzeniowe (poza Jaworznem) i część gmin strefy zewnętrznej tego obszaru weszły w skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM).

d Do strefy zewnętrznej obszaru ZIT Zielonej Góry pierwotnie zaliczono także gminę wiejską Zielona Góra, która z dniem 1

stycznia 2015 r. została w całości włączona do miasta na prawach powiatu Zielona Góra (tj. do części rdzeniowej obszaru ZIT Zielonej Góry).

Źródło: Opracowanie własne.

ZIT są istotnym narzędziem służącym wdrażaniu strategii terytorialnych. W opracowanych w lipcu 2013 r. przez ówczesne Ministerstwo Rozwoju Regionalnego „Zasadach realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce” za podstawowe cele realizacji ZIT uznano:

 Sprzyjanie rozwojowi współpracy i integracji na obszarach funkcjonalnych największych polskich miast, gdzie skala problemów związanych z brakiem współpracy i komplementarności działań jest największa;

 Promowanie partnerskiego modelu współpracy między jednostkami administracji;  Realizację zintegrowanych projektów;

 Zwiększanie wpływu miast i ich obszarów funkcjonalnych na kształt i sposób realizacji działań22. Jednocześnie w ww. dokumencie zdecydowano, iż w ramach realizacji ZIT kluczowe znaczenie będą mieć projekty z sześciu głównych obszarów tematycznych, tj. projekty dotyczące:

1. Rozwoju zrównoważonego, sprawnego transportu łączącego miasto i jego obszar funkcjonalny; 2. Przywracania funkcji społeczno-gospodarczych zdegradowanych obszarów miejskiego obszaru

funkcjonalnego;

3. Poprawy stanu środowiska przyrodniczego na obszarze funkcjonalnym miasta;

4. Wspierania efektywności energetycznej oraz promowanie strategii niskoemisyjnych;

5. Wzmacniania rozwoju funkcji symbolicznych budujących międzynarodowy charakter i ponadregionalną rangę miejskiego obszaru funkcjonalnego oraz poprawa dostępu i jakości usług publicznych w całym obszarze funkcjonalnym;

6. Wzmacniania badań, rozwoju technologicznego oraz innowacji.

Jako niezbędny warunek możliwości realizacji na danym obszarze funkcjonalnym ZIT wskazano konieczność nawiązania zinstytucjonalizowanej współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego (JST) wchodzącymi w skład danego obszaru funkcjonalnego. Za drugi warunek konieczny możliwości realizacji na danym obszarze ZIT uznano stworzenie dla takiego obszaru Strategii ZIT – zawierającej część diagnostyczną, opartą na analizach terytorialnych i demograficznych, a także: cele, kierunki rozwoju, zasady współpracy oraz najważniejsze działania i przedsięwzięcia wynikające z przeprowadzonych analiz.

Formalne wdrożenie instrumentu ZIT do polskiego prawa nastąpiło w przepisach ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–202023. Ustawa przewiduje m.in. proces pozytywnego zaopiniowania Strategii ZIT przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Założono, że ZIT będą w naszym kraju finansowane w oparciu o środki pochodzące z dwóch funduszy – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Jednocześnie przyjęto, że finansowanie ZIT będzie realizowane w ramach specjalnie wydzielonej alokacji w każdym z 16 regionalnych programów operacyjnych (RPO) oraz pośrednio w ramach programów krajowych lub ponadregionalnych (projekty komplementarne finansowane z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko – POIiŚ oraz Programu Operacyjnego Polska Wschodnia – POPW), co pozwoli na realizację rzeczywiście zintegrowanych projektów finansowanych z różnych źródeł.