Efekty rzeczowe budownictwa budynków usługowych a efekty rzeczowe budownictwa mieszkaniowego mieszkaniowego

Efektywny rozwój substancji mieszkaniowej powinien uwzględniać jednoczesny przyrost powierzchni budynków handlowo-usługowych oraz obiektów użyteczności publicznej. Dostępność obiektów usługowych (tj. budynków handlowo-usługowych, ogólnodostępnych obiektów kulturalnych, budynków o charakterze edukacyjnym, budynków szpitali i zakładów opieki medycznej oraz budynków kultury fizycznej) ma istotny wpływ na warunki bytowe i jakość życia mieszkańców, a ponadto warunkuje zachowania nabywcze konsumentów oraz rozwój działalności gospodarczej, przyczyniając się do aktywizacji rynkowej i spójności określonego obszaru. Ograniczona dostępność takich obiektów bywa istotnym problemem towarzyszącym powstawaniu osiedli mieszkaniowych na peryferiach dużych miast i obszarach podmiejskich – często do tego stopnia zdominowanych przez funkcję mieszkaniową, że niemal pozbawionych funkcji usługowych.

Ważną kwestię badawczą stanowi zatem stopień zrównoważenia efektów rzeczowych budownictwa mieszkaniowego oraz budownictwa budynków usługowych (tj. zaliczanych do Grup 123 i 126 PKOB). Wskaźnikiem umożliwiającym monitoring ww. zjawiska jest stosunek przekazanej do eksploatacji powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania96.

W latach 2012–2016 w Polsce stosunek przekazanej do eksploatacji powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania wynosił 0,28 – co oznacza, że na każde 100 m2 wybudowanych w tym okresie w kraju mieszkań przypadało ok. 28 m2 oddanej do użytkowania powierzchni użytkowej budynków usługowych. Zbliżony był poziom charakteryzowanego wskaźnika na obszarach ZIT ogółem – 0,29 (tj. ok. 29 m2 oddanej do użytkowania powierzchni użytkowej budynków usługowych na 100 m2 wybudowanych mieszkań), przy czym znacznie wyższą wartość wskaźnika notowano na terenach rdzeniowych obszarów ZIT (0,44) niż w ich strefach zewnętrznych (0,15). Jak zilustrowano to na wykresie 47, wśród obszarów ZIT stosunek oddanej do użytkowania w latach 2012– 2016 powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej przekazanych do eksploatacji w tym samym okresie mieszkań wynosił od 0,14 dla obszaru ZIT Subregionu Południowego Województwa Śląskiego do 0,60 dla obszaru ZIT Jeleniej Góry.

Niższy niż średni w kraju poziom opisywanego wskaźnika notowano w przypadku ośmiu obszarów ZIT – obok wspomnianego obszaru ZIT Subregionu Południowego Województwa Śląskiego – także na obszarach ZIT Warszawy (0,19), Zielonej Góry (0,23), Wrocławia (0,24), Gdańska, Sopotu i Gdyni, Krakowa i Opola (po 0,25) oraz Koszalina, Kołobrzegu i Białogardu (0,27)97. Terenami o najwyższych poziomach wskaźnika, poza wspomnianym obszarem ZIT Jeleniej Góry, były natomiast obszary ZIT Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego (0,46), Lublina (0,44) oraz Łodzi (0,39).

96 Należy pamiętać, że powierzchnia usługowa może powstawać także w budynkach innych niż usługowe, tj. w budynkach mieszkalnych (z lokalami usługowymi), jak również w budynkach niemieszkalnych innych niż zaliczane do Grup 123 i 126 PKOB.

97 Niepokojący wydaje się niski poziom analizowanego wskaźnika na kilku obszarach funkcjonalnych charakteryzujących się dużą (w ujęciu bezwzględnym) liczbą wybudowanych w latach 2012–2016 mieszkań, tj. na obszarach ZIT Warszawy, Wrocławia, Gdańska, Sopotu i Gdyni oraz Krakowa. Wyraźna dominacja budownictwa mieszkaniowego nad usługowym, w połączeniu ze znacznymi rozmiarami efektów rzeczowych budownictwa mieszkaniowego, może sugerować ograniczoną dostępność obiektów usługowych dla dość licznych grup ludności zasiedlającej nowo powstałe na wymienionych obszarach mieszkania.

Wykres 47. Oddana do użytkowania powierzchnia użytkowa budynków usługowych (Grupy 123 i 126 PKOB) w stosunku do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania w kraju i na obszarach ZIT w latach 2012–2016

Źródło: Opracowanie własne.

Spośród terenów rdzeniowych obszarów ZIT – najniższym poziomem charakteryzowanego wskaźnika cechowały się Warszawa (0,19) oraz Zielona Góra i Bielsko-Biała (po 0,27). Z kolei najwyższy stosunek oddanej do użytkowania w latach 2012–2016 powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej wybudowanych w tym okresie mieszkań notowano w Jeleniej Górze (2,10), Częstochowie (0,94), rdzeniu obszaru ZIT Bydgoszczy i Torunia (0,85) oraz Lublinie (0,80). Warto odnotować silne zróżnicowanie poziomu analizowanego wskaźnika wewnątrz rdzenia obszaru ZIT Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego (od zaledwie 0,06 w Łaziskach Górnych i 0,10 w Tarnowskich Górach do 1,23 w Gliwicach i 1,18 w Zabrzu), jak również wewnątrz rdzenia obszaru ZIT Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego (Ostrów Wielkopolski – 0,33, Kalisz – 1,24). Spore różnice poziomu wskaźnika obserwowano także wśród miast tworzących rdzeń obszaru ZIT Gdańska, Sopotu i Gdyni (Gdańsk – 0,33, Gdynia – 0,57, Sopot – 0,76).

Wśród stref zewnętrznych badanych obszarów funkcjonalnych stosunek oddanej do użytkowania w latach 2012–2016 powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej wybudowanych w tym samym okresie mieszkań wynosił od zaledwie 0,04 w strefie zewnętrznej obszaru ZIT Białegostoku do 0,29 w strefie zewnętrznej obszaru ZIT Wałbrzycha. Terenami, na których na każde 100 m2

wybudowanych w latach 2012–2016 mieszkań przypadało nie więcej niż 10 m2 oddanej do użytkowania w tym samym okresie powierzchni użytkowej budynków usługowych były, poza wspomnianą strefą zewnętrzną obszaru ZIT Białegostoku, także strefy zewnętrzne obszarów ZIT Olsztyna (wartość wskaźnika 0,05), Bydgoszczy i Torunia (0,08), Lublina (0,09) oraz Krakowa (0,10). Z kolei powyżej 20 m2 przekazanej

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 Subregionu Południowego Woj. Śląskiego^Warszawy

Zielonej Góry^Wrocławia Gdańska, Sopotu i Gdyni^Krakowa Opola Koszalina, Kołobrzegu i Białogardu Szczecina Subregionu Zachodniego Woj. Śląskiego^{Gorzowa Wlkp.} Poznania Wałbrzycha Białegostoku Bydgoszczy i Torunia^Olsztyna Rzeszowa Kielc Subregionu Północnego Woj. Śląskiego^{Kalisza i Ostrowa Wlkp.} Łodzi Lublina Subregionu Centralnego Woj. Śląskiego^{Jeleniej Góry} Obszary ZIT ogółem^POLSKA Obszary ZIT:

do eksploatacji powierzchni użytkowej budynków usługowych przypadało na 100 m2 wybudowanych mieszkań, także w strefach zewnętrznych obszarów ZIT Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego (wartość wskaźnika 0,27), Szczecina oraz Kielc (wartości po 0,22).

Wykres 48. Oddana do użytkowania powierzchnia użytkowa budynków usługowych (Grupy 123 i 126 PKOB) w stosunku do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania w rdzeniach i strefach zewnętrznych obszarów ZIT w latach 2012–2016a

a Dla prezentowanego na wykresie stosunku oddanej do użytkowania powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania w rdzeniu i strefie zewnętrznej obszaru ZIT Zielonej Góry – zasięg obszaru rdzeniowego i strefy zewnętrznej przyjęto wg stanu z lat 2015–2016 r. (tj. gminę wiejską Zielona Góra, z początkiem 2015 r. włączoną do miasta Zielona Góra, potraktowano tak, jakby była częścią tego miasta w całym okresie 2012–2016).

Źródło: Opracowanie własne.

ZIT Białegostoku

ZIT Bydgoszczy iTorunia ZIT Gdańska,

Sopotu i Gdyni

ZIT Gorzowa Wlkp. ^{ZIT Jeleniej Góry} ZIT Kalisza i Ostrowa Wlkp.

ZIT Kielc ZIT Koszalina, Kołobrzegu i Białogardu ZIT Krakowa ZIT Lublina ZIT Łodzi ZIT Olsztyna ZIT Opola ZIT Poznania ZIT Rzeszowa ZIT Szczecina ZIT Subregionu Centralnego Woj. Śląskiego ZIT Subregionu Południowego Woj. Śląskiego

ZIT Subregionu Północnego Woj. Śląskiego ZIT Subregionu Zachodniego Woj. Śląskiego ZIT Wałbrzycha ZIT Warszawy ZIT Wrocławia ZIT Zielonej Góry 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350 375 400 425 450 475 St re fa ze wn ęt rz na (śr edni po zi om wsk aż ni ka w st re fa ch ze wn ęt rz ny ch o bsz ar ów ZI T = 10 0)

Na wykresie 48 przedstawiono zróżnicowanie poziomu opisywanego wskaźnika, wyrażającego stosunek przekazanej do eksploatacji powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania, w rdzeniach i strefach zewnętrznych poszczególnych badanych obszarów funkcjonalnych. Wartości wskaźnika na poszczególnych obszarach rdzeniowych odniesiono do jego średniego poziomu w rdzeniach obszarów ZIT (0,44), a wartości w poszczególnych strefach zewnętrznych – do średniego poziomu w strefach zewnętrznych obszarów ZIT (0,15).

Na mapie 16 ukazano zróżnicowanie stosunku oddanej do użytkowania w latach 2012–2016 powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej wybudowanych w tym samym okresie mieszkań w gminach obszarów ZIT.

Warto zauważyć, że w 23 gminach stref zewnętrznych obszarów ZIT poziom charakteryzowanego wskaźnika był zerowy – w związku z nieprzekazaniem do eksploatacji w latach 2012–2016 powierzchni użytkowej budynków usługowych, a w kolejnych 10 takich gminach na 100 m2 wybudowanych mieszkań przypadało po mniej niż 1 m2 oddanej do użytkowania powierzchni użytkowej budynków usługowych. Z kolei najwyższy wśród gmin stref zewnętrznych obszarów ZIT poziom charakteryzowanego wskaźnika odnotowano w należącym do obszaru ZIT Wałbrzycha mieście Kamienna Góra (2,15). Szczególnie wysokim poziomem wskaźnika cechowały się również: miasto Szczawno-Zdrój na obszarze ZIT Wałbrzycha (0,97), gmina wiejska Kobierzyce na obszarze ZIT Wrocławia i miasto Świnoujście na obszarze ZIT Szczecina (po 0,95), a także – miasto Świdnica na obszarze ZIT Wałbrzycha (0,93) oraz gmina wiejska Krupski Młyn na obszarze ZIT Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego (0,86).

Mapa 16. Oddana do użytkowania powierzchnia użytkowa budynków usługowych (Grupy 123 i 126 PKOB) w stosunku do powierzchni użytkowej mieszkań oddanych do użytkowania w latach 2012–2016 w gminach obszarów ZITa

a Przy wyliczaniu prezentowanego na mapie stosunku oddanej do użytkowania powierzchni użytkowej budynków usługowych do powierzchni użytkowej wybudowanych w tym samym okresie mieszkań – nieistniejącą już gminę wiejską Zielona Góra, która z początkiem 2015 r. została włączona do miasta Zielona Góra, potraktowano tak, jakby była częścią tego miasta we wszystkich latach okresu 2012–2016 (tj. w wyliczeniu wartości wskaźnika dla miasta Zielona Góra uwzględniono także powierzchnię budynków usługowych i mieszkania oddane do eksploatacji w latach 2012–2014 na terenie gminy wiejskiej Zielona Góra).

2.5. Wielowymiarowa analiza porównawcza rozwoju budownictwa na obszarach ZIT