Konceptualizacja terminu - Interkulturowość w edukacji językowej

IKK pomaga w skutecznej komunikacji międzykulturowej, tzn.

w prowadzeniu jej w taki sposób, aby jej uczestnicy odczuwali z niej satys-fakcję i pozytywnie oceniali interakcję oraz jej uczestników. Według Huan-ga, Raynera i Zhuanga (2003: 279), „osoba mająca kompetencję interkultu-rową potrafi nawiązać relacje z ludźmi pochodzącymi z innych kultur, radzi sobie z rozwiązywaniem skomplikowanych problemów, pokonując bariery powstające na skutek różnic kulturowych i rozwija umiejętność prowadze-nia interesów z partnerami z różnych kultur”. Zdaniem Bennetta i Bennett (2004: 149), IKK to „umiejętność skutecznego porozumiewania się w sytua-cjach międzykulturowych i odpowiedniego relacjonowania zdarzeń w róż-nych kontekstach kulturowych”.

Umiejętności w zakresie prowadzenia interakcji na styku kultur są cechą indywidualną, ale, jak zauważyli Bhawuk i Brislin (2000), kompetencję in-terkulturową można wykształcić na drodze odpowiedniego treningu. Do-stępne w literaturze jej definicje różnią się zasadniczo elementami składo-wymi i odzwierciedlają określone teorie, w ramach których powstały.

Spitzberg i Cupach (1984) wskazali na trzy elementy składowe IKK:

wiedzę, motywację i umiejętności. Można je rozwijać dwutorowo: na drodze edukacji i zdobywając doświadczenie. Kompetencja jest wynikiem odpo-wiedniej mobilizacji trzech zasobów: wiedzy, afektu i skłonności behawio-ralnych do odpowiedniego (skutecznego) zachowania się w każdej nowej sytuacji⁷. Zdaniem uczonych, jeśli uczestnika procesu komunikacyjnego nie

______________

7 Wymiar kognitywny, afektywny i behawioralny wspomniano już wcześniej, przy okazji omawiania wrażliwości interkulturowej. Odwoływanie się do tych samych pojęć w definicjach IKK wskazuje, że istotne dla komunikacji interkulturowej pojęcia, tzn. świadomość interkultu-rowa, wrażliwość interkulturowa i kompetencja interkulturowa są często definiowane

podob-wyróżnia jeden z wymienionych elementów, to prawdopodobieństwo efek-tywności komunikacji interkulturowej z jego udziałem w sposób znaczący się zmniejsza⁸.

Wiedza, czyli aspekt kognitywny, to według Rubena (1976: 336), „zdol-ność do konceptualizacji i artykułowania różnych zmiennych, aspektów i kwestii, potrzebnych do wyjaśnienia lub przewidzenia skutecznego funk-cjonowania w określonej sytuacji”. To dogłębna świadomość natury różnych kultur i typowych dla nich zjawisk oraz zasad ich funkcjonowania. Wiedza obejmuje informacje na temat różnic kulturowych, wartości, norm czy obowiązujących w danej kulturze konwencji, zasad komunikacji, wzorów interakcji oraz umiejętność odwoływania się do nich. W jej skład wchodzą również szczegółowe informacje o podziale kultur na indywidualistyczne i kolektywistyczne, dystansie władzy, modelach twarzy oraz stylach komu-nikacyjnych używanych w jej zarządzaniu.

Wiedza to także świadomość uzależnienia kulturowego w zakresie my-ślenia, działania i zachowania oraz umiejętność pełnego skupienia uwagi na tym, czego się aktualnie doświadcza. Brak wiedzy skazuje jednostkę na błędne przypisywanie znaczenia komunikatom, niewłaściwy wybór strategii komunikacyjnych, naruszanie zasad dotyczących etykiety czy wreszcie na utratę twarzy własnej lub rozmówcy. Może też rodzić problemy z określe-niem przyczyn popełnionych błędów lub ich korektą. Nabywaniu wiedzy z zakresu komunikowania się pomiędzy kulturami sprzyja wrażliwość na informacje zwrotne od interlokutorów, a także elastyczność kognitywna pozwalająca odpowiednio się zmieniać i dopasowywać, stosownie do sytua-cji (Gudykunst 1992: 386).

Motywacja obejmuje „uczucia, intencje, potrzeby oraz podejmowany wysiłek, związany z antycypacją lub zaangażowaniem się w komunikację interkulturową” (Wiseman 2002: 211). Innymi słowy, to pełne zaangażowa-nie umysłu, stan aktywnej świadomości (active awareness), odnoszący się do umiejętności obserwacji świata, czyli tzw. uważność (mindfulness) – szcze-gólny rodzaj uwagi (Langer 1989). Jest ona rodzajem doświadczania rzeczy takimi, jakimi są (Kabat-Zinn 1990). Termin uważność wskazuje na całkowitą obecność człowieka wobec doświadczenia płynącego zarówno z zewnątrz, od innych ludzi, jak i z wewnątrz, poprzez własne myśli, uczucia i wrażenia.

______________

nie. Pokazuje to, iż w literaturze przedmiotu nadal miesza się kluczowe terminy i brakuje jednoznacznych definicji. W konsekwencji może to stanowić poważne zagrożenie dla rzetel-ności i trafrzetel-ności prowadzonych w tym obszarze badań.

8 Trójdzielny model IKK zaproponowali również Ting-Toomey i Kurogi (1998). Motywa-cję zastąpili uważnością, zaś trzeci element – umiejętności, doprecyzowali, określając je mia-nem komunikacyjnych.

Oznacza także otwartość i postawę zaciekawienia wobec wszystkiego, co nowe i nieznane. Pozwala badać wszystko, z czym się spotykamy bez auto-matycznego osądzania⁹.

Uważność umożliwia oderwanie się od nawykowego sposobu reago-wania na wszelakie bodźce i jest przeciwieństwem bezrefleksyjności, czyli zachowania zgodnego z wzorem ukształtowanym w przeszłości, zamykają-cym w ograniczonej perspektywie i uniemożliwiajązamykają-cym wykorzystanie alternatywnych sposobów myślenia (Langer 1997; Bishop et al. 2004). Wyko-rzystując pięć zmysłów, „skłania jednostkę do zwracania uwagi na swoje wewnętrzne założenia, procesy poznania, emocje, równocześnie skupiając się na założeniach, procesach poznania i emocjach drugiego człowieka”

(Ting-Toomey i Kurogi 1998: 203). Aktywna świadomość umożliwia monito-rowanie własnego etnocentryzmu i wszelkich uprzedzeń stanowiących istotną przeszkodę w kontaktach międzykulturowych, gdyż kieruje uwagę jednostki nie tylko na siebie, ale także na innych.

Wiseman utrzymuje, że istotny wpływ na decyzję jednostki odnośnie do wejścia w interakcję z drugą osobą mają takie czynniki, jak: „stres, dzielący ich dystans społeczny, siła przyciągania, etnocentryzm oraz uprzedzenia”.

Awersja, różnego rodzaju obawy i lęki przed obcością motywują negatyw-nie i w konsekwencji prowadzą do unikania kontaktów, pomimo posiadanej wiedzy i umiejętności interkulturowych. Natomiast zainteresowanie i sym-patia rodzą motywację pozytywną, skutkującą angażowaniem się w interak-cję. Dlatego osoby chcące rozwijać IKK, muszą nauczyć się redukować czynniki negatywnie wpływające na ich motywację do komunikowania się z cudzoziemcami i zwiększać te oddziałujące pozytywnie (Wiseman 2002:

211-212).

Umiejętności (aspekt behawioralny)¹⁰ to znajomość różnych stylów ko-munikacyjnych oraz sprawności werbalne i niewerbalne. W ich zakres wchodzi zdolność inicjowania i podtrzymywania dialogu, użycie strategii służących unikaniu i rozwiązywaniu nieporozumień, zadawanie pytań, uważne słuchanie i obserwacja¹¹, umiejętność zarządzania interakcją, w tym

______________

9 Uważność przyczynia się do powstawania w mózgu nowych kategorii kognitywnych, co umożliwia postrzeganie rzeczy w innej perspektywie (Hajek i Giles 2009: 942-943). Według Langera, „tworząc nowe kategorie w sposób uważny, zwracamy uwagę na sytuację i kon-tekst” (Langer 1989: 65). Jednak zwykle mamy skłonność do opisywania określonej sytuacji, odwołując się do kategorii utworzonych w przeszłości – świadomie, a nawet mechanicznie uruchamiamy stereotypy. Ogranicza to znacznie poszukiwanie innych sposobów postrzegania nieznanego otoczenia i tworzenie nowych kategorii, które by adekwatnie je opisywały.

10 Niektórzy uczeni określają je mianem interakcyjnych (Ting-Toomey i Kurogi 1998: 204).

11 Uważne słuchanie to zwracanie uwagi na ton, rytm, gesty, ruchy, sygnały niewerbalne, pauzy i momenty ciszy. Obejmuje wsłuchiwanie się w znaczenie tożsamości każdego

uczest-własną twarzą oraz świadome prezentowanie rodzimych wartości kulturo-wych z zachowaniem wrażliwości dla wartości kultury obcej (Kim 2005: 560).

Jak zauważa Spitzberg (2000: 382), wspomniane umiejętności muszą być

„powtarzalne i zorientowane na cel”. Jednorazowego, przypadkowego za-chowania postrzeganego jako adekwatne do kontekstu nie można uznać za przejaw kompetencji, gdyż trudno je będzie powtórzyć. Osoba mająca IKK musi być w stanie działać zgodnie z określonym skryptem zachowania w sposób świadomy, znając przyczynę, tzn. odpowiednią jego przesłankę, czyli podstawę teleologiczną (celowość).

Analogicznie, według kryteriów głównych atrybutów, grupuje kompe-tencje składowe IKK Byram (1997), posługując się nieco inną terminologią, lecz odwołując się do podobnych pojęć. Dla uczonego IKK to wiedza, umie-jętności i odpowiednie postawy (zastąpiły one motywację z omawianej wcześniej definicji Spitzberga i Cupacha)¹².

Byram utrzymuje, iż IKK to „zdolność do zmiany własnej wiedzy, po-staw i zachowania, skutkująca większą otwartością i elastycznością w sto-sunku do innych kultur” (Alred i Byram 2002: 340). Uczony wskazuje na konieczność wykształcenia w człowieku odpowiednich postaw jako warun-ku sine qua non dobrego funkcjonowania w środowiswarun-ku międzynarodowym.

Ma to w zamyśle autora zwrócić uwagę na ważny cel, jakim w edukacji in-terkulturowej powinno być redukowanie etnocentryzmu i rozwijanie rozu-mienia różnorodności kulturowej świata. Badacz docenia duże znaczenie umiejętności modyfikowania własnego zachowania oraz bardziej pozytyw-nego nastawienia do napotykanej inności w określaniu kompetencji inter-kulturowej.

Byram dwie pierwsze składowe IKK, tj. wiedzę i umiejętności definiuje szczegółowiej. W kontaktach na styku kultur dostrzega potrzebę wiedzy zarówno o sobie i kulturze rodzimej, jak i o innych kulturach oraz ich przed-stawicielach, a umiejętności dzieli na zdolność do interpretowania określo-nych zdarzeń i faktów oraz sprawność wchodzenia w interakcję. „Osoba posługująca się danym językiem jako obcym musi być w stanie postrzegać i zrozumieć kulturę/kultury rodzimego użytkownika tego języka, analizo-wać swoją kulturę z perspektywy obcej, wiązać jedną z drugą, wyjaśniać jedną w kategoriach drugiej, uznając, że sprzeczne poglądy nie zawsze da

______________

nika interakcji, analizę relacji między nimi oraz ukrytego w ich wypowiedziach kontekstu społeczno-historycznego. Z kolei uważna obserwacja to przyglądanie się, opis, interpretacja i odroczona ocena rozmowy (Ting-Toomey i Kurogi 1998: 204-205).

12 Te same elementy znajdziemy w definicji Deardorff (2004; 2006) – jej zdaniem, wiedza, umiejętności i odpowiednie postawy to trzy wymiary IKK, decydujące o skuteczności komu-nikacji interkulturowej.

się pogodzić” (Byram i Risager 1999: 65). IKK powinna umożliwić stawanie się mediatorem pomiędzy kulturami, co z punktu widzenia komunikacji wydaje się niezwykle ważne, gdyż „to mediacja pozwala skutecznie się po-rozumiewać” (Byram i Risager 1999: 58).

Omawiając sprawności interkulturowe, jako kolejną składową kompe-tencji interkulturowej Byram (1997: 52) wymienia umiejętności interpreto-wania i odnoszenia dokumentu czy wydarzenia kultury obcej do własnego kontekstu kulturowego (skills of interpreting and relating), czyli dostrzeganie i właściwe interpretowanie symboli kulturowych ukrytych w języku i odno-szenie ich do określonych wartości, oczekiwań i celów, które doprowadziły do ich powstania. Uczony uważa, iż jeśli uczniowie w przyszłości mają peł-nić funkcję mediatorów interkulturowych, muszą posiadać umiejętność po-równywania, by docierać do źródła nieporozumień, wyjaśniać je oraz szukać sposobów ich łagodzenia i rozwiązywania.

Ponieważ nie sposób przewidzieć, jakiej wiedzy dotyczącej kultury obcej uczniowie będą potrzebować w przyszłości, równie ważne jak sama wiedza jest umiejętność samodzielnego jej wyszukiwania i łączenia z już zdobytą.

Dlatego uczniowie powinni umieć zadawać przedstawicielom innych kultur pytania na temat ich przekonań, wartości i zachowań, czyli zdobyć umiejęt-ności odkrywania i interakcji (skills of discovery and interaction). Może się to odbywać w interakcji, ale także poprzez kontakt z odpowiednimi tekstami na lekcjach. Umiejętności te są istotne, bo dotyczą kwestii zwykle nieuświa-domionych – ludzie mają często problemy z udzielaniem odpowiedzi na takie pytania i tylko prowadzenie z nimi rozmowy w odpowiedni sposób pozwoli na uzyskanie potrzebnych informacji (Byram 1997: 52-53). Zdoby-wanie umiejętności odkrywania i interakcji wymaga od uczniów nieustan-nego budowania własnej wiedzy poprzez angażowanie się w oba języki i kultury.

Choć uczeń nigdy nie osiągnie pełnej kompetencji interkulturowej, zda-niem uczonych zajmujących się tym zagadniezda-niem, „skuteczne prowadzenie rozmów interkulturowych i mediacje nie wymagają całkowitej i idealnej kompetencji” (Byram et al. 2002: 7). Po pierwsze, nie sposób opanować całej wiedzy potrzebnej do kontaktowania się z osobami wywodzącymi się z in-nych kultur czy przewidzieć, jakie jej fragmenty będą do tego potrzebne, a ponadto same kultury ciągle ulegają zmianom. Trudno też przewidzieć, z przedstawicielem jakiej kultury będziemy mieć kontakt, gdyż wiele języ-ków jest używanych w więcej niż jednym kraju. Dodatkowo trudność anty-cypacji zwiększa się w przypadku krajów wielokulturowych, gdzie spotyka się różne kultury, lub w sytuacji, gdy język obcy ma status lingua franca, jak w przypadku języka angielskiego.

Wagę znajomości kultury własnej dla funkcjonowania w międzynaro-dowym świecie dostrzega Taylor (1994: 156). Postrzega on IKK jako „proces transformacji, w efekcie którego człowiek obcy dla danej kultury rozwija zdolności adaptacyjne, zmieniając swój punkt widzenia, chcąc skutecznie zrozumieć i przystosować się do wymogów kultury gospodarza”. Podobnie potrzebę zrozumienia najpierw kultury rodzimej akcentują Hunter, White i Godbey (2006). Ich zdaniem, jest to niezbędnym elementem przygotowują-cym jednostkę do kontaktów ze światem globalnym.

Kolejna grupa definicji IKK próbuje określić tzw. domeny umiejętności (domains of ability) ważne dla skutecznego funkcjonowania w kulturze obcej.

Hammer, Gudykunst i Wiseman (1978) wyróżnili trzy takie domeny: umie-jętności komunikacyjne, zdolność radzenie sobie ze stresem interkulturo-wym i biegłość w nawiązywaniu kontaktów interkulturowych. Z kolei Fan-tini (2000: 27) twierdzi, że niezwykle istotna w kontaktach interkulturowych jest „zdolność do osiągania kompromisów i współpracy z innymi”. Jandt (1998: 43) wśród umiejętności interkulturowych wymienia: „siłę charakteru, umiejętności komunikacyjne, dopasowanie psychologiczne i świadomość kulturową”.

Niektórzy naukowcy w przedstawionych wieloaspektowych definicjach IKK dodatkowo określają punkt centralny – komponent, który, jak przeko-nują, kształtuje pozostałe elementy składowe. Dla Fanitiniego (2000: 28) jest nim świadomość – „podstawa, od której zależą skuteczne i odpowiednie interakcje”, zaś według Byrama (1997: 5) postawy – „fundament kompeten-cji interkulturowej”.

Wiemann i Kelly (1981) twierdzą, że określona sprawność nie czyni człowieka kompetentnym, a oceny kompetencji należy dokonywać zawsze w perspektywie interpersonalnej, tzn. w odniesieniu do relacji z interlokuto-rem. Podobnie uważa Parks (1994) – jego zdaniem, kompetencja ujawnia się w określonym kontekście, zawsze wobec danego audytorium. Relacje z in-terlokutorem, w połączeniu ze zdolnościami do adaptacji i współpracy, są niezwykle ważne dla określenia stopnia kompetencji interkulturowej jed-nostki. W definicji IKK należałoby zatem ująć znaczenie relacji, jaką uczest-nikom dialogu międzykulturowego udaje się nawiązać ze sobą, gdyż tworzy się ona zawsze w interakcji (Imahori i Lanigan 1989)¹³.

______________

13 Zaharna (2009: 183-184) zauważa, iż np. wśród Arabów „ważność, znaczenie i cel ko-munikacji wywodzą się z relacji, jaka się wytworzyła pomiędzy stronami biorącymi w niej udział”, zaś Nwosu (2009) szczegółowo opisuje, jak mieszkańcy Afryki postrzegają i tworzą własną tożsamość poprzez relacje z innymi. Nawiązanie, a potem pielęgnowanie relacji z Innym/Innymi wydaje się kluczowe dla zrozumienia własnej IKK i jej ewolucji.

Istotne wydaje się również zwrócenie uwagi w IKK na emocjonalne aspekty komunikacji. Spora grupa definicji akcentuje psychologiczne dopa-sowanie się uczestników do sytuacji interkulturowej jako jeden z głównych jej elementów. Według Kim (1991: 259), IKK to „wewnętrzna zdolność czło-wieka do kierowania kluczowymi parametrami komunikacji interkulturo-wej, stanowiącymi dla uczestników olbrzymie wyzwanie, a mianowicie:

różnicami i podobieństwami kulturowymi, zajmowaną postawą własną i doświadczanym stresem”. Jej zdaniem, różnice indywidualne ludzi w ra-dzeniu sobie w kontaktach interkulturowych wynikają z odmiennych umie-jętności adaptowania się do radzenia sobie ze stosunkowo wysokim pozio-mem obcości, stresu i psychologicznego dystansu doświadczanego w takich sytuacjach.

Spitzberg i Changnon (2009: 44) zauważają, że IKK jest nadal postrzega-na głównie jako pojęcie opisujące określone cechy, których rozwinięcie de-terminuje jej wykształcenie. Są nimi: wrażliwość, wolność od uprzedzeń, motywacja do promowania kreatywności i pomysłowości, uczenia się i no-watorstwa w procesie komunikowania się w warunkach różnorodności kul-turowej. IKK wymaga także kognitywnej zdolności do tworzenia sobie obrazu kultury rodzimej i kultur obcych. Wiedza o obu pomaga redukować niepewność, dwuznaczności i niejasności pojawiające się w kontaktach mię-dzynarodowych.

IKK wymaga kilku umiejętności behawioralnych. Obejmują one ela-styczność w zachowaniu, odpowiednie zarządzanie interakcją, umiejętność negocjowania znaczeń kulturowych i właściwe oraz skuteczne komunika-cyjnie zachowanie się w określonym środowisku, uwzględniające wielorakie tożsamości uczestników interakcji. Istotny jest także szacunek dla symboli i norm kulturowych, często zmieniających się w trakcie kontaktu wraz ze zmianą interlokutorów, zdolność do utrzymania własnej tożsamości, pielę-gnowania relacji oraz przystosowania się do nowych wzorów interakcji (Chen i Starosta 1996: 358-359). Przyjmuje się, że IKK jest funkcją znajomości reguł zachowania się w określonych okolicznościach, grupach, czasie i miej-scu (Philipsen 2002: 51).

Uczeni różnią się w opisie zakresu, jaki obejmuje kompetencja interkultu-rowa. Niektórzy definiują ją wąsko, odnosząc wyłącznie do jednej, określonej kultury, inni szerzej, odwołując się do całej gamy kompetencji społecznych i praktycznych. Herzog (2003: 179) opiera IKK na doświadczeniu i znajomo-ści jednej lub więcej kultur obcych. Jego zdaniem, ogólna kompetencja inter-kulturowa, czyli niezwiązana z konkretną kulturą, jest pojęciem płytkim, podobnie jak kompetencja nieokreślonego języka obcego. Jednak zrównanie kompetencji interkulturowej z kompetencją w zakresie określonej kultury obcej zawęża ją, ograniczając do kategorii wąskich, odpowiadających

po-ziomom kultur narodowych (przykładem byłaby kompetencja amerykańska czy szwajcarska). Takie rozumienie z jednej strony błędnie zakłada homoge-niczność kultur, a z drugiej jest zaprzeczeniem obserwacji, że niektórzy lu-dzie, z pewnym poziomem doświadczenia zdobytego w środowiskach ob-cych, sprawniej poruszają się w nieznanych kulturowo sytuacjach niż jednostki bez tego doświadczenia.

Wiele definicji IKK kładzie nacisk na poprawność języka i zachowania oraz umiejętność ich odpowiedniego dostosowywania, w zależności od kon-tekstu czy okoliczności. Jak podaje Spitzberg (2000: 379), IKK implikuje

„właściwe i skuteczne zachowanie w danym kontekście”, ale równocześnie dodaje, iż „każde zachowanie czy umiejętność można ocenić jako kompe-tentne w jednym kontekście i niekompekompe-tentne w innym”. Jego model IKK obejmuje trzy powiązane ze sobą podsystemy: 1) indywidualny – cechy cha-rakteru i zachowania, predyspozycje oraz umiejętności danej osoby; 2) epizo-dyczny – cechy danego uczestnika procesu komunikacyjnego ułatwiające innym kompetentny udział w określonym epizodzie oraz 3) relacyjny – elementy kompetencji mające wpływ na długość trwania kontaktu, jaki wy-tworzył się pomiędzy uczestnikami interakcji. Wszystkie trzy systemy są zhierarchizowane, tzn. każdy jest podporządkowany następnemu (indywi-dualny podlega epizodycznemu, a ten z kolei jest zależny od relacyjnego) (Spitzberg 2000: 377).

Na każdym z trzech podsystemów istotny wpływ na IKK mają wiedza, motywacja i umiejętności. Na poziomie indywidualnym pewność siebie, wiara w motywującą rolę nagród i łatwość w nawiązywaniu kontaktów wiąże się pozytywnie z motywacją. Na szczeblu epizodycznym kompetencja jednostki, przypisywana jej pozycja społeczna i spełnianie oczekiwań part-nera/partnerów interakcji zwiększają jej kompetencje do nawiązywania i pielęgnowania kontaktów międzynarodowych. Na poziomie relacyjnym zaspokajanie potrzeby autonomii i zażyłości, wzajemne przyciąganie się roz-mówców oraz zaufanie są sprzężone pozytywnie z kompetencją (Spitzberg 2000: 378).

Spitzberg podkreśla, że jeden podsystem nie wystarczy do wykształce-nia IKK. Nawet jeśli ktoś ma olbrzymią wiedzę o kulturze obcej, jest silnie zmotywowany do nawiązywania kontaktów międzykulturowych i posiada do tego stosowne umiejętności, jego kompetencje mogą nie wystarczyć, gdyż IKK zależy od optymalnego współdziałania wszystkich trzech poziomów (Spitzberg 2000: 378).

Chen i Starosta (2008) uważają, że IKK można uznać za „umiejętność ne-gocjowania w określonym środowisku znaczeń kulturowych i skutecznego zachowania się komunikacyjnego, pozwalającą dostrzegać wielorakie toż-samości uczestników interakcji”. Oznacza to, że „osoby kompetentne muszą

wiedzieć nie tylko, jak skutecznie i odpowiednio prowadzić interakcję, ale także jak spełniać własne cele komunikacyjne, równocześnie respektu- jąc i uznając wielopoziomowe tożsamości rozmówców” (Chen i Starosta 2008: 219)¹⁴.

„Skuteczna” (effective) komunikacja wskazuje na zdolność osiągnięcia przez uczestników oczekiwanych wyników, do czego niezbędna jest umie-jętność kontrolowania i manipulowania środowiskiem, w którym odbywa się rozmowa. Spitzberg (2000: 380) utożsamia to ze „zdobywaniem warto-ściowych celów lub nagród, odpowiednio do poniesionych kosztów i istnie-jących alternatyw”. Zakłada się, że kompetentny uczestnik procesu komuni-kacyjnego jest w stanie określić własne cele i oszacować środki potrzebne do ich realizacji. Potrafi też właściwie przewidzieć reakcje innych, wybrać skuteczne strategie komunikacyjne, odpowiednio je wykorzystać i osta-tecznie właściwie ocenić rezultat interakcji. Komunikacja interkulturowa jest postrzegana jako skuteczna, jeśli przynosi pozytywne efekty, np. przy-czynia się do wzmocnienia poczucia własnej wartości jej uczestników, wery-fikacji ich tożsamości kulturowych i wzmaga pragnienie kontynuowania kontaktów.

„Odpowiednia” czy właściwa (appropriate) komunikacja obejmuje posłu-giwanie się w danym kontekście przekazami oczekiwanymi przez gospoda-rzy i zachowywanie się zgodne z wymogami sytuacji. To tgospoda-rzymanie się

„uznawanych zasad, norm i oczekiwań oraz nienaruszanie ich w rażący sposób” (Spitzberg 2000: 380). Wyrazem tego będzie np. unikanie żargonu czy traktowania rozmówcy w sposób protekcjonalny, poprzez posługiwanie się zdrobnieniami, ale także właściwy przekaz niewerbalny. Jej przejawem będzie zachowanie stosownej odległości od rozmówcy, odpowiednia wyso-kość głosu, tempo komunikacji czy forma zwracania się do niego (Gallois i Callan 1997). Wymaga to empatii, uważności, wrażliwości kulturowej i szacunku dla odmienności, zrozumienia oczekiwań odnośnie do zachowa-nia akceptowanego w danej sytuacji, uznazachowa-nia różnych ograniczeń, jakie na-rzucają funkcjonujące w danej społeczności reguły i unikania ich naruszania

W dokumencie Interkulturowość w edukacji językowej (Stron 72-84)