Konkurencyjność a nowy paradygmat rozwoju regionalnego

Konieczne jest wyjaśnienie, co dla pojęcia konkurencyjności oznacza pojawienie się nowego paradygmatu rozwoju regionalnego – rozwoju opartego na wiedzy. W krótkim okresie kon-kurencyjność zaleŜy od takich czynników, jak: struktura gospodarki, specjalizacja sektorowa, jakość i rozprzestrzenienie infrastruktury, a takŜe innych wpływających na efektywność kraju czy regionu. W długim okresie zaleŜy ona od zdolności do utrzymania zmiany w odniesieniu

do czynników, które powodują zwiększenie wzrostu produktywności (technologii, zasobów ludzkich, nakładów na prace badawcze oraz struktury gospodarki i tego, jak polityka stara się ją kształtować). Inwestowanie w ludzki i fizyczny kapitał, produktywność siły roboczej, in-nowacyjność przedsiębiorstw, infrastrukturę instytucjonalną i kapitał społeczny jest równie waŜne jak zmiany instytucjonalne i organizacyjne [Huggins i Izushi 2008, s. 70–86]. Konku-rencyjność jest w coraz większym stopniu uzaleŜniona od kreatywności, warunków dotyczą-cych tworzenia, cyrkulacji i absorpcji wiedzy, i nie jest oceniana jedynie pod względem za-kumulowanego bogactwa. MoŜe być określana jako umiejętności wykorzystywania indywidualnych, charakterystycznych i wartościowych zasobów, które trudno jest imitować konkurentom [Huggins 2008, s. 185–206]. Na rysunku 4 przedstawiono główne czynniki konkurencyjności według nowego paradygmatu rozwoju regionalnego.

GOW – gospodarka oparta na wiedzy

Rysunek 4. Rozwój i czynniki konkurencyjności według nowego paradygmatu rozwoju regionalnego

Źródło: Opracowanie własne

W rozwoju nowoczesnych krajów i regionów tymi charakterystycznymi i indywidualnymi zasobami stają się w coraz większym stopniu wiedza, umiejętności, innowacyjność i krea-tywność [Pryor 1999, s.117]. Techniki wytwarzania są ujednolicane na całym świecie. Ograniczenia związane z przepływem kapitału są duŜo mniejsze niŜ klika dekad wcześniej. Niskie koszty transportu pozwalają na koncentrację produkcji, poniewaŜ produkty nie muszą juŜ być wytwarzane blisko rynków docelowych. PowyŜsze przemiany wymuszają zmianę

paradygmatu myślenia o konkurencyjności w kierunku ściślejszego jej powiązania z wiedzą i kapitałem intelektualnym.

Zgodnie z opinią wyraŜoną przez Lestera Thurowa, sektorami przemysłu, które będą od-grywały kluczową rolę w następnych dekadach, są: mikroelektronika, biotechnologie, nowe materiały, awionika cywilna, telekomunikacja, robotyka, wytwarzanie maszyn, komputerów i oprogramowania. Wszystkie te sektory opierają się na myśli ludzkiej i mogą być zlokalizo-wane niemalŜe gdziekolwiek. To, gdzie faktycznie będą działały, jest uzaleŜnione od tego, kto będzie w stanie zorganizować odpowiedni potencjał intelektualny, aby je pozyskać i uzy-skać dzięki temu przewagę komparatywną. Powstawanie gospodarki opartej na wiedzy jest uzaleŜnione od tego, jak w danym regionie uda się połączyć paradygmat rozwoju wiedzy i innowacyjności z realnymi uwarunkowaniami.

Nowy paradygmat rozwoju regionalnego oznacza, Ŝe w rozwoju tym kluczową rolę za-czyna odgrywać gospodarka oparta na wiedzy. Jest to gospodarka, w której wiedza jest two-rzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsię-biorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczeństwa, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa [OECD 2000, za: Kukliński 2010, s. 13]. Inaczej przedstawia się definicja gospodarki opartej na wiedzy z punktu widzenia mikroekonomicznego, gdzie przed-siębiorstwa opierają na wiedzy swoją przewagę konkurencyjną. Gdy rozpatrujemy wiedzę z punktu widzenia człowieka w ujęciu indywidualnym i zbiorowym, pojawia się pojęcie społe-czeństwa wiedzy charakteryzującego się dominującą rolą sektora wiedzy oraz kapitału ludzkie-go [Woźnicki 2006, s. 98].

Zakres oddziaływania gospodarki opartej na wiedzy obejmuje tę część gospodarki, która rozwija się pod wpływem nauki, co moŜe oznaczać zarówno nowe sektory gospodarki na-stawione na wytwarzanie wysokich technologii, jak i tradycyjny przemysł wprowadzający do swojej działalności innowacje. Kluczową rolę odgrywają przedsiębiorstwa stanowiące cen-tralną część koncepcji. O rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w znaczącym stopniu sta-nowi skłonność firm do wprowadzania innowacji i pozyskiwania dla swoich celów wiedzy ze źródeł zewnętrznych [Chojnicki i CzyŜ 2006, s. 18].

Wzrostowi konkurencyjności regionalnej opartej na nowym paradygmacie rozwoju bazu-jącym na wiedzy towarzyszy kształtowanie się dobrze funkcjonującego otoczenia instytucjo-nalnego czy teŜ infrastruktury instytucjonalnej przyjmującej postać regioinstytucjo-nalnego systemu innowacji. System innowacji to koncepcja swego rodzaju układu zlokalizowanego na danym terytorium geograficznym, w którym analizuje się wpływ instytucji zewnętrznych na działal-ność innowacyjną firm i innych uczestników procesu, takich jak instytucje otoczenia biznesu,

jednostki naukowe i władze regionalne. W systemie innowacyjnym dochodzi do transferu i dyfuzji pomysłów, umiejętności, wiedzy i informacji. Wymiana zachodzi za pośrednictwem sieci innowacyjnej funkcjonującej w ramach istniejącego tła społecznego, politycznego i kul-turowego. Koncepcja innowacji jako systemu znajduje odzwierciedlenie zarówno w narodo-wych, jak i w regionalnych systemach innowacji. Dla powstania dobrze funkcjonującego systemu innowacyjnego istotne znaczenie ma istnienie na danym terytorium kapitału spo-łecznego określanego jako „normy, zaufanie i sieć”, ułatwiającego kooperację i osiąganie wspólnych korzyści [Pietrzyk 2000, s. 49].

Podsumowując, moŜna stwierdzić, Ŝe o konkurencyjności regionu decyduje w coraz więk-szym stopniu jego innowacyjność w kreowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Innowacyj-ność regionu moŜna tu określić jako jego zdolInnowacyj-ność do wprowadzania zmian, reform, nowa-torskich rozwiązań w róŜnych dziedzinach Ŝycia społeczno-gospodarczego oraz jako poprawę sposobu funkcjonowania mechanizmów rozwoju [Chądzyński, Nowakowska i Przygodzki 2007, s. 144]. Konkurencyjność regionu rozwijającego się według nowego pa-radygmatu jest uzaleŜniona od charakterystyki podmiotów i czynników mających istotny wpływ na wytwarzanie, cyrkulację i stosowanie wiedzy i innowacji w regionie. Do czynni-ków tych naleŜą innowacyjność przedsiębiorstw oraz poziom organizacji środowiska przed-siębiorczości, kapitał społeczny i ludzki, a takŜe potencjał badawczo rozwojowy regionu i aktywność władz publicznych. Istotną rolę w takim systemie innowacyjnym przypisuje się regulacjom prawnym i polityce publicznej, która podkreśla rolę władz publicznych w kształ-towaniu warunków funkcjonowania systemu [OECD 2008, s. 36].

W regionie rozwijającym się według nowego paradygmatu rozwoju polityka publiczna koncentruje się na wzajemnym oddziaływaniu aktorów systemu innowacji zmierzającym do wytwarzania, rozpowszechniania i stosowania wiedzy. Ze względu na waŜną rolę, jaką te pojęcia odgrywają w empirycznej części niniejszej rozprawy, zostaną one omówione bardziej szczegółowo. Na rysunku 5 przedstawiono podstawowe elementy gospodarki opartej na wie-dzy rozpatrywane w niniejszej pracy omówione szczegółowo w dalszej części tego rozdziału.

Rysunek 5. Podstawowe elementy gospodarki opartej na wiedzy

Źródło: Opracowanie własne