Zasoby ludzkie w sektorach naukowo-technologicznych

Zasoby ludzkie to jeden z filarów rozwoju gospodarki opartej na wiedzy odpowiadający za jej powstawanie i cyrkulację. Opisywanie tego istotnego dla rozwoju nowego paradygmatu rozwoju regionalnego czynnika moŜe się odbywać poprzez zastosowanie róŜnych wskaźni-ków, najczęściej rozpatrujących aspekty związane z edukacją i zatrudnieniem. Dla celów statystycznych wykorzystuje się pojęcie zasobów ludzkich w nauce i technologii – HRST które opisuje osoby z wykształceniem wyŜszym i/lub zatrudnione w zawodach naukowo-technologicznych. Osoby zatrudnione w sektorze naukowo-technologicznym określają zasób zatrudnionych aktywnie uczestniczących w pracach badawczych oraz w tworzeniu technolo-gicznych innowacji. W Unii Europejskiej w 2006 roku liczba zatrudnionych w tym sektorze wynosiła blisko jedną trzecią populacji aktywnej zawodowo.

Rdzeniem grupy – tzw. HRST core – są osoby spełniające oba wymienione wyŜej kryte-ria. Wysoko wyspecjalizowane zasoby ludzkie są kluczowym czynnikiem wpływającym na rozwój i cyrkulacje wiedzy oraz łączą postęp technologiczny ze wzrostem ekonomicznym i rozwojem społecznym. Najistotniejsza w tym aspekcie część tych zasobów – HRST core– moŜe być traktowana jako motor rozwoju innowacji technologicznych. W 2006 roku najwyŜ-szy udział HRST core na poziomie regionów NUTS-2 odnotowały Oslo, Sztokholm, Provin-ce Brabant Wallon, Inner London i Utrecht. Wynosił on średnio 27–28%. Ponad połowa z 25 wiodących regionów w tym rankingu to regiony stołeczne

Dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy największe znaczenie ma podgrupa HRST obejmująca naukowców i inŜynierów. Obejmuje ona osoby zatrudnione na posadach związa-nych z naukami ścisłymi oraz grupę „nauki o Ŝyciu i zdrowiu”. Grupa ta według dazwiąza-nych za 2006 rok w całej UE stanowiła średnio 18% sektora HRST z największym udziałem w Irlan-dii (33%) i Belgii (26%).

Analiza regionów według udziału sektora HRST w całkowitej populacji wskazuje tenden-cje, iŜ największy udział odnotowują regiony zurbanizowane, często stołeczne ze względu na to, Ŝe koncentrują siedziby międzynarodowych korporacji oraz instytucje rządowe i nauko-we. Koncentracja wykwalifikowanych pracowników zaleŜy takŜe od gęstości zaludnienia na danym obszarze (jak na przykład w krajach Beneluksu) oraz od ogólnego udziału osób z wyŜszym wykształceniem w społeczeństwie (jak na przykład w krajach nordyckich).

Zwiększanie poziomu regionalnych, krajowych i szerzej – unijnych zasobów ludzkich w sektorze HRST jest jednym z podstawowych celów władz wszystkich szczebli. Wyrazem

wagi nadanej temu zagadnieniu było powołanie przez Komisję Europejską grupy wysokiego szczebla wypracowującej rozwiązania na rzecz wzrostu zasobów ludzkich dla nauki i techno-logii w Europie. Zadaniem tej grupy było wypracowanie działań politycznych wspierających wzrost liczby personelu naukowego czy teŜ generalnie liczby osób zajmujących się zawodo-wo rozzawodo-wojem nauki i technologii. Efektem jej prac było wiele wskazań dla władz regional-nych i krajowych, w jaki sposób naleŜy tworzyć podstawy rozwoju tego waŜnego sektora. Do najwaŜniejszych z nich moŜna zaliczyć likwidację barier w mobilności naukowców, poprawę statusu zawodowego naukowców, zwiększanie atrakcyjności regionów dla naukowców i in-Ŝynierów spoza terytorium Unii Europejskiej, propagowanie wiedzy o moŜliwościach zwią-zanych z karierą naukową wśród młodzieŜy oraz wsparcie rozwoju kariery młodych naukow-ców. WaŜną rolę w tych działaniach odgrywa Europejska Przestrzeń Badawcza której działania mają na celu między innymi zwiększanie konkurencyjności europejskich instytucji badawczych poprzez zachęcanie ich do głębszej współpracy oraz do wzrostu mobilności pra-cowników naukowych. DuŜą rolę w kształtowaniu potencjału sektora HRST odgrywa polity-ka regionalna. Fundusze strukturalne, a w szczególności Europejski Fundusz Społeczny, ma-ją za zadanie wspieranie kapitału ludzkiego, w tym takŜe personelu naukowego oraz profesjonalistów pracujących w branŜach naukowo-technologicznych sektora prywatnego. NaleŜy tutaj jednak zaznaczyć, Ŝe większość projektowanych działań ma zasięg ogólnokra-jowy i nie jest specyficzna dla poszczególnych regionów. Tendencje wzmacniane przez in-strumenty finansowania idą w kierunku agregowania zasobów naukowych róŜnych ośrodków naukowych na poziomie krajów członkowskich, ale takŜe w ramach całej Europejskiej Prze-strzeni Badawczej.

Zatrudnienie w sektorze HRST jako udział w populacji aktywnej zawodowo na początku okresu objętego analizą, czyli w roku 1999, odnotowywała duŜa liczba regionów zlokalizo-wanych w Skandynawii i Niemczech. Zwraca teŜ uwagę dominacja regionów stołecznych. W grupie, która charakteryzuje się wartością wskaźnika powyŜej 40%, znalazły się takie re-giony, jak Sztokholm (SE 11), Province Brabant Wallone (BE 31), Île de France (FR 10), Inner London (UK I1), Stuttgart (DE 11), Bayern (DE 21) i Etelä-Suomi (FI 18).

Porównując te dane z wynikami za rok 2007, moŜna zauwaŜyć, Ŝe wymienione wcześniej regiony zachowały swoją wysoką pozycję jako charakteryzujące się najwyŜszym poziomem zatrudnienia w sektorze HRST. Na rysunku 10 przedstawiono zatrudnienie w sektorze HRST w 2007 roku. Zwiększyła się jednocześnie liczba regionów EU-15 odnotowujących średnie wartości tego wskaźnika wynoszące od 25 do 40%. Zmniejszył się natomiast udział regionów

o najniŜszym udziale sektora HRST w całkowitej aktywnej populacji – ograniczył się on do części regionów w Portugalii i Grecji.

Obszar, w którym zasoby ludzkie sektora HRST stanowią największy udział, stymulując wy-twarzanie i cyrkulację wiedzy i sprzyjając jednocześnie rozwojowi regionów według nowego paradygmatu, jest – jak wynika z rysunku 10 – niezmiennie skoncentrowany w duŜej liczbie re-gionów skandynawskich. Kolejne skupisko to obszar ciągnący się od południowo-zachodnich Niemiec, krajów Beneluksu, aŜ do Danii. Zasoby ludzkie w sektorach naukowo-technolo-gicznych wynoszą ponad 40% takŜe w duŜej liczbie regionów Wielkiej Brytanii oraz w regio-nach północnej Hiszpanii. Nadal dominują wśród regionalnych liderów regiony stołeczne.

Analizując wyniki regionów dotyczące zasobów ludzkich w sektorach naukowo-technologicznych, naleŜy zwrócić uwagę na ich korelację z wcześniej analizowanymi danymi na temat PKB per capita. Z całą pewnością moŜna stwierdzić, Ŝe mamy tu do czynienia ze swego rodzaju sprzęŜeniem zwrotnym. Z jednej strony dla utrzymania wysokiej konkuren-cyjności regionu i jego rozwoju zgodnego z nowym paradygmatem konieczne jest rozwijanie zasobów ludzkich pracujących nad rozwojem nauki i technologii. Z drugiej strony konkuren-cyjne regiony zapewniają warunki rozwoju naukowo-technologicznego i wysoką jakość Ŝy-cia, co przyciąga do nich wykwalifikowanych profesjonalistów i ambitnych przyszłych bada-czy i naukowców. W większości zasoby te koncentrują się w regionach metropolitalnych i stołecznych. Biorąc pod uwagę, Ŝe tendencja ta jest niezmienna w całym analizowanym okresie, moŜna przypuszczać, Ŝe jest to zjawisko trwałe i Ŝe unijne działania wyrównujące szanse rozwojowe nie zmienią tej sytuacji.

Jak juŜ wcześniej wspomniano szczególne znaczenie dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy ma grupa HRST core, a więc osoby z wykształceniem wyŜszym zatrudnione w za-wodach naukowo-technologicznych. Na rysunkach 11 i 12 przedstawiono wyniki dotyczące tego wskaźnika odpowiednio dla lat 1999 oraz 2007. Na początku okresu analizy najwyŜszy poziom wskaźnika w przedziale od 20 do 30% odnotowały skandynawskie regiony w Szwe-cji oraz w Finlandii oraz pojedyncze regiony w Holandii, Belgii i FranSzwe-cji.

W roku 2007 liczba regionów, w których wartość wskaźnika HRST core wyniosła ponad 20% populacji aktywnej zawodowo, była juŜ znacznie większa i obejmowała duŜą część re-gionów w Finlandii i Szwecji oraz kilka rere-gionów w krajach Beneluksu, Francji, Niemiec i Hiszpanii.

Rysunek 10. Zatrudnienie w sektorze HRST w regionach NUTS-2 w 2007 roku

Rysunek 11. Zatrudnienie w sektorze HRST core w regionach NUTS-2 w 1999 roku

Innym miernikiem pozwalającym mierzyć poziom rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionie z punktu widzenia zasobów ludzkich jest zatrudnienie w usługach ICT. W grupie regionów „stabilnego wzrostu” znajdują się regiony o najwyŜszym poziomie tego parametru – Sztokholm oraz Île de France. Pozostałe lokują się przewaŜnie w pierwszej pięćdziesiątce regionów zindeksowanych w ECI.

Tabela 11. Zatrudnienie w usługach ICT na 1000 mieszkańców

Zatrudnienie w usługach ICT na 1000 mieszkańców REGIONY Zatrudnienie ^Index 2006-2007 ^{Rank 2006-2007} BE 10 Région de Bruxelles-Capitale 11,0 214,4 10 FR 10 Île de France 17,9 350,0 2 SE 11 Sztokholm 30,9 603,9 1 FI 18 Etelä-Suomi 6,9 134,5 33 DE 5 Bremen 3,9 75,4 55 FI 1A Pohjois-Suomi 6,9 134,5 32 DE 11 Baden-Württemberg 6,6 129,3 38 NL 3 West-Nederland 10,6 206,5 11 AT 1 Ostösterreich 8,2 160,2 22 DE 2 Bayern 7,6 148,3 26 DE 7 Hessen 7,8 151,8 25

ITD 5 Emilia Romagna 7,3 143,6 29

ITC 4 Lombardia 11,3 220,2 9

BE 2 Vlaams Gewest 5,3 103,7 44

ITD Nord Est 6,7 130,5 36

DEA Nordrhein-Westfalen 4,0 78,5 54

AT 3 Westösterreich 3,8 74,7 56

UKD North West 7,4 145,1 28

Źródło: Jak do tabeli 8.

Kolejnymi wskaźnikami, według których jest oceniana przez autorów raportu European Competitiveness Index konkurencyjność regionu w grupie zmiennych „Kreatywność”, są: zatrudnienie badawczo-rozwojowe z podziałem na sektory prywatny, publiczny i uczelnie wyŜsze. W analizowanej grupie regionów „stabilnego wzrostu” widoczny jest duŜy odsetek osób zatrudnionych w sektorze B+R w sektorze prywatnym, jednocześnie relatywnie niski

Tabela 12. Zatrudnienie w B+R z podziałem na sektor prywatny, publiczny i wyŜsze uczelnie Zatrudnienie w B+R – sektor prywatny Zatrudnienie w B+R – sektor publiczny Zatrudnienie w B+R - uczelnie wyŜsze REGIONY Zatrudn. na 1000 miesz-kańców Index 2006-2007 Miejsce w ran-kingu Zatrudn. na 1000 miesz-kańców Index 2006-2007 Miejsce w ran-kingu Zatrudn. na 1000 miesz-kańców Index 2006-2007 Miejsce w ran-kingu BE 10 Région de Bruxelles-Capitale 2,9 133,6 29 0,9 136,0 25 2,7 194,5 12 FR 10 Île de France 7,2 328,2 5 1,7 249,6 12 2,8 199,7 10 SE 11 Sztokholm 8,0 363,2 2 0,9 141,2 24 3,0 214,5 8 FI 18 Etelä-Suomi 7,2 324,1 8 2,3 338,7 6 3,9 278,1 4 DE 5 Bremen 3,8 170,4 19 1,9 282,4 10 2,6 189,3 13 FI 1A Pohjois-Suomi 7,5 340,0 4 1,1 169,7 19 3,4 242,4 5 DE 11 Baden-Württemberg 7,2 325,8 6 1,1 170,1 18 1,4 97,6 47 NL 3 West-Nederland 2,1 97,2 48 1,3 189,7 14 2,1 151,7 18 AT 1 Ostösterreich 3,6 164,9 20 0,5 70,8 53 2,0 144,8 19 DE 2 Bayern 5,9 268,9 11 0,8 113,1 34 1,0 73,0 78 DE 7 Hessen 4,9 223,1 15 0,5 73,2 51 1,0 71,7 80

ITD 5 Emilia Romagna 2,0 92,1 51 0,3 47,4 73 1,3 96,7 48

ITC 4 Lombardia 2,1 93,7 50 0,2 37,3 80 0,8 54,8 94

BE 2 Vlaams Gewest 3,4 154,9 25 0,4 60,3 61 1,4 100,8 43

ITD Nord Est 1,4 61,7 67 0,3 50,2 69 1,1 78,5 69

DEA Nordrhein-Westfalen 2,3 103,8 45 0,7 108,3 37 1,1 80,0 66

AT 3 Westösterreich 2,8 125,2 32 0,1 11,5 108 0,7 50,9 98

UKD North West 2,5 111,6 38 0,1 12,5 107 1,2 86,2 58

udział zatrudnienia w sektorze publicznym. Wysokie zatrudnienie w sektorze Badawczo-rozwojowym na wyŜszych uczelniach notują fińskie regiony, między innymi Etelä-Suomi. Dokładny rozkład zatrudnienia w B+R według sektorów prywatnego, publicznego i wyŜ-szych uczelni przedstawia tabela 12.