3. Migracje powrotne
3.2. Konsekwencje i pułapki wynikające z powrotu
wrotnymi to podejście strukturalne, w którym istotną rolę odgrywa faktor społeczno-polityczny (np. poprawa sytuacji gospodarczej w kraju pochodze-nia – Slany i Ślusarczyk, s. 167-168).
Problematyka migracji powrotnych nie była istotnym punktem zaintere-sowań polskich badaczy czy polityków, należy jednak pamiętać, na co zwraca uwagę Podemski, iż w „zglobalizowanym świecie rośnie znaczenie migracji i powrotów. Wracają nie tylko migranci zarobkowi. Wracają również uchodź-cy, ofiary wojen bałkańskich czy konfliktów etnicznych na Czarnym Lądzie.
Powracają żołnierze pełniący służbę na Bliskim Wschodzie i krajach dawnej Jugosławii” (Podemski 2010, s. 178).
Na gruncie polskiej literatury tematu warto nawiązać do licznych prac K. Iglickiej (2002, 2009, 2010), która wiele badań i publikacji poświęciła wła-śnie reemigracjom. Poniższe rozważania opierają się w zdecydowanej ilości przypadków na pracach wskazanej wyżej autorki.
3.2. Konsekwencje i pułapki wynikające z powrotu
Migracyjne powroty pociągają za sobą konsekwencje pozytywne oraz nega-tywne, dotykające migrantów oraz ich rodziny, a także społeczność lokalną do której wracają. Ich syntetyczne zestawienie prezentuje tabela 10.
Migracje powrotne niejednokrotnie stawiają polskich migrantów w obli-czu niepewności i konieczności readaptacji do polskich realiów życia. Najtrud-niejsza jest sytuacja osób, które nie poradziły sobie w Polsce przed wyjazdem, a za granicą również nie osiągnęły silnej pozycji zawodowej. W dobie kryzy-su gospodarczego takie jednostki w pierwszej kolejności tracą pracę w kraju emigracji, a po powrocie mają duże problemy w ponownym zaistnieniu na rodzimym rynku pracy (Szczepański 2009).
K. Iglicka83 relacjonuje za Ciszar, iż „selektywny charakter migracji poak-cesyjnych z Polski zarówno ze względu na czynniki demograficzno-społecz-ne migrantów takie jak wiek (młody), wykształcenie (średnie i wyższe) oraz brak doświadczeń na rynku pracy w Polsce przed wyjazdem, w przypadku części wyjeżdżających spowodowały, iż po powrocie do Polski część migran-tów powrotnych zetknęła się z problemem braku pracy zgodnie z kwalifi-kacjami oraz kłopotami z integracją na lokalnych rynkach pracy. Powrót do Polski i kłopoty z reintegracją odbierane są przez migrantów również w kate-goriach porażki” (Iglicka 2010, s. 26).
83 Poakcesyjne migracje powrotne Polaków: geneza, przyczyny i konsekwencje. Publikacja dostęp-na także dostęp-na : http://www.rpo.gov.pl/pliki/12900036790.pdf.
Tabela 10. Konsekwencje wynikające z powrotu do kraju pochodzenia
Źródło: A. Fihel, J. Tyrowicz, P. Kaczmarczyk, Migracje powrotne Polaków, 2008, nr 5, s. 12-13.
Na podstawie swoich badań K. Iglicka określa kolejne zagrożenia. „Za-grożeniem dla sporej części migrantów powrotnych jest fakt, iż najczęściej wykonywane zawody przez pracowników z nowych państw członkowskich to zawody dla pracowników nisko i średnio wykwalifikowanych – emigranci z wyższym wykształceniem wpadają więc po powrocie do Polski w pułapkę
»przerwy« w karierze zawodowej. Emigranci z wykształceniem zawodowych i średnim szukają po powrocie do Polski pracy w swojej branży, której z
uwa-Konsekwencje + Konsekwencje –
Dla migrantów i ich rodzin
1. Powrót do kraju wynika zazwyczaj z przekonania, że w porównaniu z warunkami za granicą tutaj ży-cie może dawać więcej satysfakcji.
2. Migranci wracają do kraju zwykle z kapitałem zgromadzonym za granicą oraz nowymi kompeten-cjami – mogą one być wykorzysta-ne do poprawy sytuacji realizacją strategii dochodowej całego gospodarstwa domowego.
2. W sytuacji braku możliwości trwałego wejścia na polski rynek pracy potencjalny sukces związa-ny z migracją powrotną może ła-two przekształcić się w porażkę. inwesty-cyjna, tworzenie nowych miejsc pracy.
3. Migranci powrotni to duży po-tencjał demograficzny (większość z nich to osoby w tzw. wieku mo-bilnym), istotny zwłaszcza dla małych miast i terenów wiejskich. ta nie musi się ograniczać do sfery ekonomicznej, może obejmować również sferę społeczną i kultu-rową.
1. Migranci powrotni mogą wyma-gać szczególnie intensywnego wsparcia publicznych służb za-trudnienia.
2. W sytuacji braku wsparcia mi-gracja powrotna może z łatwo-ścią przekształcić się w reemigra-cję. To oznaczałoby na przykład trwałe przekształcenie migracji czasowych w osiedleńcze i defi-nitywną utratę zasobów kapitału ludzkiego.
3. Zasobni migranci powrotni wra-cają zazwyczaj do dużych ośrod-ków miejskich, co stanowi trwałe osłabienie potencjału rozwojowe-go danej społeczności lokalnej.
gi na kryzys często nie ma. Problemy z integracją do rynku pracy tej grupy migrantów powrotnych wynikają przede wszystkim z nadal funkcjonujące-go w Polsce, nieelastycznefunkcjonujące-go rynku pracy i strukturalnych niedopasowań”
(Iglicka 2010, s. 27).
Autorka stwierdza, że migracyjny wyjazd stał się genezą dla zjawiska
„podwójnej marginalizacji” Jej badania, jak sama relacjonuje, dotyczące „pu-łapki migracyjnej” i zjawiska „podwójnej marginalizacji” ekonomicznej mi-grantów „znalazły potwierdzenie w badaniach rynku pracy z perspektywy 500 dużych firm84. Badanie pokazało niewielki wpływ na rynek pracy osób powracających z zagranicy. 54% firm stwierdziło, iż w ostatnim półroczu (czyli w okresie październik 2008 – marzec 2009) nie wzrosła liczba podań od pracowników wracających z emigracji – co świadczyć może o wciąż niewiel-kim strumieniu migracji powrotnych” (Iglicka 2010, s. 27). Autorka dodaje, co niepokoi, iż „migranci powrotni nie wnoszą na rynek pracy nowej wartości dodanej, nowych umiejętności i kwalifikacji” (Iglicka 2010, s. 28). A powroty okazjonalne, na próbę, powodują trudności w ponownym zaadaptowaniu się do polskich warunków (Iglicka 20010a, s. 86). Autorka konkluduje: „w oksie 5 lat od otwarcia rynków pracy dla Polaków w roku 2004 większość re-spondentów biorących udział w badaniu tkwi w pętli pułapki migracyjnej.
Skala migracji powrotnych może się nasilić. Czy będą to powroty na stałe, czy też, jak zaobserwowano w badaniu, głównie powroty »eksploracyjne«, zależy przede wszystkim od sytuacji gospodarczej Polski i stopy bezrobocia, zwłaszcza w ujęciu regionalnym” (Iglicka 2010, s. 28-29).
K. Gmaj i A. Małek podsumowując wyniki badania nad emigracją powrot-ną, wymieniają kilka typów pułapek czekających na polskich emigrantów:
„Pułapka powtórnej różnicy kulturowej
– pobyt za granicą i
do-świadczenia związane z wykonywaniem tam pracy zarobkowej wpływają na przeorganizowanie spostrzegania rodzimego rynku pracy. Związane jest to przede wszystkim z faktem, iż powracający do Polski emigrant zdążył się za granicą zorientować, iż „praca jest dla ludzi, a nie ludzie dla pracy”.
Nie można tu pominąć różnic nie związanych z rynkiem pracy, wyłania-jących się w codziennym funkcjonowaniu („Polska frustracja”). Autorki przytaczają wypowiedź swojego respondenta: „Tam każdy „hello”, „hel-lo”. Każdy uśmiechnięty, od razu: „a jak Ci mija dzień?”. Tak że no inaczej.
U nas „no cześć, a co tam u ciebie” „no, a znowu stara bieda” [śmiech]. Aż czasami, jak człowiek ma dobrze, to aż szkoda się odezwać, jak jest wesoły, że no „u mnie super, ja mam to i to”. Tak że no takie marudzenie jest u nas”
(Gmaj, Małek 2010, s. 115-161).
84 Badania prowadzone we wrześniu 2008 roku i w marcu 2009 na zlecenie KPMG, „Gazeta Wyborcza”, 2 lipca 2009, „Dziennik”, 29 lipca 2009.
„Pułapka przyzwyczajenia do innych standardów płacowych
” – ze
względu na doświadczenia związane z zarobkowaniem w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, Polacy powracający z zagranicy mogą mieć pro-blem ze znalezieniem pracy, ponieważ ich płacowe oczekiwania są zbyt wy-sokie w odniesieniu do możliwości polskich pracodawców. Jeżeli »zepsuty«
emigranckim doświadczeniem człowiek nie przestawia się na polskie realia, to skazuje się na przedłużanie okresu pozostawania bez pracy. Przy czym jego długość zależy od wysokości zaoszczędzonych kwot pozwalających na taki stan rzeczy. Z kolei im dłuższy czas pozostawania bez zatrudnienia, tym bardziej spada wartość człowieka jako potencjalnego pracownika. W konsek- wencji zderzenie z polską rzeczywistością rynku pracy jest dla większości rozmówców bolesne, ale ostatecznie prowadzi do jej akceptacji i podjęcia pra-cy”85. (Gmaj, Małek 2010, s. 153).
„Pułapka CV – przerwa w polskim życiorysie
”. Badania obrazujące
polską poakcesyjną emigrację wskazują, iż dotyczy ona głównie ludzi mło-dych, często bardzo dobrze wykształconych absolwentów szkół wyższych, nie posiadających zawodowego doświadczenia. Po powrocie z emigracji wpadają w pułapkę przerwy w polskim CV. Emigracyjne doświadczenie za-wodowe nie jest dla polskich pracodawców atrakcyjne, zazwyczaj ze wzglę-du na to, iż emigranci podejmują „typowo imigranckie” prace (Gmaj, Małek 2010, s. 153-157). W szczególnie trudnej sytuacji są zatem osoby, które uzy-skały dyplom wyższej uczelni, następnie podjęły za granicą pracę „typu 3d”, a po powrocie do Polski szukają znacznie bardziej eksponowanych stano-wisk, pracy związanej z ich wykształceniem i zainteresowaniami.
Emigracja powrotna niesie ze sobą wiele pozytywów, ale i niebezpie-czeństw, zarówno dla samych migrantów, jak i społeczności do której wraca-ją. Tylko sprawne nią zarządzanie spowoduje, iż unikniemy zjawiska margi-nalizacji powracających do kraju migrantów. Dobrze wykorzystany potencjał osób powracających może stanowić istotny bodziec rozwoju gospodarczego oraz społecznego Polski. Ważkim zagadnieniem jest kreowanie prawdziwe-go wizerunku młodych polskich emigrantów, w tym emigrantów powraca-jących do kraju ojczystego. Tylko w ten sposób pracodawcy docenią emigra-cyjne epizody w zawodowych biografiach emigrantów, dając im szanse na zatrudnienie.
85 K. Iglicka, Poakcesyjne migracje powrotne Polaków: geneza, przyczyny i konsekwencje, Warsza-wa 2010, s. 153. Publikacja dostępna też na: http://www.rpo.gov.pl/ pliki/12900036790.pdf.