Polityka zatrudnienia w Unii Europejskiej – regulacje formalnoprawne

Wskazania polityki zatrudnienia oraz otwarcie granic w unijnej strefie sta-ły się ważkim powodem podejmowania migracyjnych decyzji. W związku z tym, że przedmiotem zainteresowania niniejszej pracy są migracje poak-cesyjne zasadne wydaje się przedstawienie koncepcji polityki zatrudnienia i swobody przepływu pracowników w krajach Unii Europejskiej.

Unia Europejska jest gospodarczo-politycznym związkiem 27 demokra-tycznych krajów europejskich, który jest efektem wieloletniego procesu in-tegracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Jej celem jest współpraca po-między państwami na rzecz pokoju i dobrobytu; zajmuje się szerokim zakre-sem zagadnień mających bezpośrednie znaczenie dla codziennego życia jej obywateli. Obecnie Unię Europejską zamieszkuje blisko 490 milionów ludzi²⁰. Krajami członkowskimi są: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy, Cypr, Czechy, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Pol-ska, Słowacja, Słowenia, Węgry, Bułgaria oraz Rumunia²¹.

Zgodnie z postanowieniami podpisanego w 1992 roku Traktatu o Unii Europejskiej (zwanego także Traktatem z Maastricht) Unia Europejska stawia przed sobą następujące cele:

– popieranie zróżnicowanego i trwałego postępu gospodarczo-społeczne-go, w szczególności przez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych

20 Europa. Portal Unii Europejskiej: Panorama Unii Europejskiej: http://europa.eu/abc/

panorama/index_pl.htm ; http://ec.europa.eu/publications/booklets/eu_glance/79/pl.doc.

21 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej: Historia UE http://ww1.ukie.gov.pl/WWW/

serce.nsf/DocByLocation?OpenView&RestrictToCategory=Obszary%20tematyczna>histo-ria%20UE; http://www.ukie.gov.pl/WWW/news. nsf/0/3DFCEFC033DC56D4C1256E8C0025 C1CF.

granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo ze wspólną walutą […];

– potwierdzanie swojej tożsamości na arenie międzynarodowej, w szcze-gólności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, włącznie z docelowym sformułowaniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić z czasem do wspólnej obrony;

– wyznaczenie ochrony praw i interesów obywateli państw członkow-skich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii;

– rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;

– rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego trakto-wania, którym ma być Unia, poprzez tworzenie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych²².

Unia Europejska prowadzi wspólną politykę w wielu dziedzinach, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczą codziennego życia jej obywateli. Jedną z najnowszych form polityki Wspólnoty Europejskiej jest polityka na rzecz maksymalnie wysokiego poziomu zatrudnienia (zwania w skrócie polityką zatrudnienia). Wyrosła ona na gruncie polityki społecznej i przez długi okres traktowana była jako jej część składowa. Jak twierdzi Katarzyna Głąbicka, eu-ropejska polityka społeczna to „socjopolityczna działalność Wspólnoty, która ma na celu wyrównywać warunki socjalne najsłabszych ekonomicznie grup ludności stosownie do przyjętych praw pracobiorców” (Głąbicka 1998, s. 11).

Z kolei „polityka zatrudnienia ma na celu oddziaływanie na ogólny poziom zatrudnienia w gospodarce, a w szczególności na osiąganie stanu pełnego zatrudnienia. W jej obszarze wykorzystuje się głównie narzędzia polityki gospodarczej (zwłaszcza polityki budżetowej i pieniężnej), mające charakter makroekonomiczny” (Kryńska 1998, s. 11).

Jadwiga Gogolewska podaje dwie podstawowe funkcje polityki zatrud-nienia: społeczną, wyznaczaną przez obecne i przyszłe warunki rozwoju spo-łecznego; oraz ekonomiczną, związaną z rozwojem gospodarczym, Autorka wymienia także kilka zadań szczegółowych polityki zatrudnienia, do których należą: redukcja bezrobocia, likwidacja ubóstwa, wypełnianie luki zatrud-nieniowej, oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru między bezrobo-ciem a inflacją oraz reorientowanie instytucji rynku pracy (Gogolewska 2006, s. 403-404). Te wszystkie działania są przedmiotem zainteresowania polityki zatrudnienia poszczególnych krajów, jak i Unii Europejskiej w ogóle.

Politykę zatrudnienia uważa się za część składową polityki społecznej, co jasno wynika między innymi z definicji tej drugiej. Do najważniejszych

22 Traktat o Unii Europejskiej, Maastricht, 07.02.1992, Postanowienia Wspólne, Artykuł B.

http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/11992M/htm/11992M.html#0001000001.

zagadnień wyznaczających przedmiotowy zakres wspólnotowej polityki społecznej zalicza się, jak pisze Włodzimierz Anioł, następujące kwestie:

„koordynowanie strategią zatrudnienia w skali Wspólnoty, zmierzają-ce przede wszystkim do zapewnienia wysokiego poziomu zatrudnienia, wspieranie mobilności siły roboczej na europejskim rynku; ochrona bezpie-czeństwa i zdrowia pracowników; zapewnienie odpowiednich warunków pracy; informowanie i porozumiewanie się z pracownikami; integrowanie osób wyłączonych z rynku pracy, zwłaszcza pozostających bez pracy przez długi okres; zapewnienie równości między kobietami i mężczyznami w za-kresie możliwości na rynku pracy i traktowania w miejscu zatrudnienia”

(Anioł 2003, s. 7). Widać zatem dość bliski związek pomiędzy polityką spo-łeczną a zatrudnienia.

Według Traktatu o Unii Europejskiej „zadaniem Wspólnoty jest, przez ustanowienie wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej oraz urzeczy-wistnianie wspólnych polityk i działań, popieranie w całej Wspólnocie har-monijnego i zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, stałego i nie-inflacyjnego wzrostu uwzględniającego środowisko naturalne, wysokiego stopnia konwergencji dokonań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrud-nienia i ochrony socjalnej, podwyższania poziomu i jakości życia, spójności gospodarczej i społecznej oraz solidarności między Państwami Członkowski-mi.”²³ A zatem polityka zatrudnienia pośród innych zagadnień, leży w obrę-bie zainteresowań i troski Unii Europejskiej od samego początku jej istnienia.

Państwa członkowskie Unii nie prowadzą jednak, jak dotąd, jednolitej polity-ki społecznej, w dziedzinie tej jest natomiast coraz więcej elementów wspól-nych, łączących poszczególne kraje a pogłębiająca się integracja zwiększa ich współzależność (Anioł 2003, s. 7-8 ).

Celem europejskiej polityki zatrudnienia i polityki społecznej jest promo-wanie wysokiej jakości i standardu życia każdego obywatela Unii Europej-skiej. Pomaga ona stale polepszać i rozwijać życie milionów ludzi, w szczegól-ności troszcząc się o osoby bezrobotne, starsze, niepełnosprawne, społecznie wykluczone, doświadczające dyskryminacji na rynku pracy i wiele innych²⁴. Podstawowymi hasłami europejskiej polityki w zakresie zatrudnienia i poli-tyki społecznej są nowe i lepsze miejsca pracy oraz równość szans. Działania Unii Europejskiej dążą do tego, by wszyscy obywatele zdobyli odpowiednie umiejętności, aby zdolni byli dotrzymać kroku zmianom dokonującym się w gospodarce – obecnie silnie opartej na wiedzy.

23 Traktat o Unii Europejskiej, Maastricht, 07.02.1992, Artykuł 2. http://eur-lex.europa.eu/

en/treaties/dat/11992M/htm/11992M.html#0001000001.

24 Komisja Europejska, European emplpyment and social Policy; a Policy for people, Bruk-sela 2000. http://ec.europa.eu/publications/booklets/move/24/txt_en.pdf.

Unia Europejska ma zatem bardzo duże znaczenie w tworzeniu i realiza-cji polityki zatrudnienia. Można powiedzieć, że jest ona głównym podmiotem w kreowaniu Europy socjalnej. W tym celu może ona podejmować następu-jące działania:

– przyjmować akty prawne wyznaczające minimalne standardy w zakre-sie prawa pracy, warunków pracy, bezpieczeństwa i zdrowia, niedyskrymi-nacji i równości płci w celu zapewnienia jednostkom w całej Europie jednako-wego poziomu ochrony;

– uzgadniać z państwami członkowskimi wspólne cele Unii, nadzorować proces zbliżania polityki poszczególnych państw do wspólnie uzgodnionych wskaźników i standardów oraz promować i rozpowszechniać najlepsze roz-wiązania;

– udostępnić dodatkowe wsparcie finansowe na rzecz polityki zatrudnienia i integracji społecznej przez Europejski Fundusz Społeczny i inne programy;

– ułatwić współpracę i dialog z czołowymi podmiotami, w tym partnera-mi i organizacjapartnera-mi społecznypartnera-mi²⁵.

W dziedzinie zatrudnienia i polityki społecznej Unia Europejska nie po-zostaje samotna ani też nie ponosi wyłącznej odpowiedzialności za ich re-alizację. Główną role odgrywają tu przede wszystkim kraje członkowskie i ich narodowe programy. Mogą one przejmować zasady i regulacje, które idą dalej niż europejskie przepisy społeczne. Nierzadko dużą rolę odgrywa także współpraca ze stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi. Są one kompetentnym i ważnym partnerem Unii Europejskiej we wdrażaniu w życie projektów polityki społecznej, a także uczestniczą i ułatwiają „dialog społeczny” pomiędzy Unią Europejska a jej mieszkańcami²⁶.