Typy i konsekwencje imigracji

W tej części rozdziału 2 chciałabym przedstawić podział procesów imigracyjnych na zaproponowane przeze mnie jej typy oraz przedstawić pokrótce jakie konsekwencje mają migracje zagraniczne.

Pod pojęciem „typy imigracji” rozumiem podział grup imigranckich pod względem powodów czy motywacji, które kierowały nimi przy osiedlaniu się w Norwegii. W socjologii oraz ekonomii wyróŜnia się dwa podstawowo typy migracji: migracje z powodów ekonomicznych i migracje pozaekonomiczne⁶⁰. Ponadto wyróŜnia się migracje swobodne oraz wymuszone⁶¹. Do migracji swobodnych naleŜą migracje zarobkowe, rezydencjalne, matrymonialne czy ekologiczne. Do migracji wymuszonych zaliczamy wysiedlenia, deportacje, uchodźstwo polityczne, religijne i ekologiczne. Typy imigracji są zaleŜne najczęściej od specyfiki kraju imigracji. Istnieje szereg czynników, które sprawiają, Ŝe dany obszar jest bardziej lub mniej atrakcyjny dla potencjalnego migranta czy grupy migranckiej, takich jak lepsze warunki zarobkowe, wyŜszy standard Ŝycia, swobody polityczne i religijne, bezpieczeństwo, itd.

Norwegia jest krajem znacznie bogatszym niŜ większość państw europejskich, dającym duŜe moŜliwości poprawy sytuacji finansowej i Ŝyciowej, gdzie opieka społeczna jest bardzo rozwinięta. Funkcjonuje tam takŜe dobrze rozwinięty i skutecznie funkcjonujący program pomocy uchodźcom (politycznym, wojennym i religijnym). Dokonując własnego podziału typów imigracji, której celem jest Norwegia, postanowiłam wyróŜnić następujące kategorie:

a) Imigracja ekonomiczna (zarobkowa). O zjawisku imigracji zarobkowej do Norwegii moŜemy mówić od 1967 roku, gdy Norwegia przyjęła liczną grupę robotników z Pakistanu. Po wprowadzeniu ograniczenia liczby wydawanych pozwoleń na pracę lub pobyt w 1975 roku, imigracja zarobkowa ograniczyła się do wyspecjalizowanych pracowników z branŜy stoczniowej, budowlanej oraz

60 A. Gruda, dz. cyt, s. 118

61 T. Kaczmarek, T. Koralewski, R. Matykowski, (red.) Wielka encyklopedia geografii świata, „Tom XII. Ludność świata.”, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1998, s. 190

przemysłowej. Po 1994 roku, gdy Norwegia dołączyła do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, sprowadzanie pracowników z wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej stało się duŜo łatwiejsze. W chwili obecnej osoby przyjeŜdŜające do Norwegii w celach zarobkowych pochodzą w większości z Europy⁶² (w 2008 prawie połowa z krajów Europy Wschodniej)⁶³; wśród imigrantów zarobkowych przewaŜają męŜczyźni. 80 % imigrantów zarobkowych pochodzi z krajów Unii Europejskiej⁶⁴.

DuŜa liczba imigrantów zarobkowych z ostatnich lat wywołała w Norwegii dyskusję o obniŜeniu płac, poniewaŜ imigranci decydują się często na podejmowanie prac niskopłatnych, konkurencyjnych wobec tych, jakich podejmują się Norwegowie. Jak moŜna łatwo przewidzieć, taki rozwój sytuacji powoduje negatywne reakcje społeczeństwa norweskiego⁶⁵.

b) Imigracja rodzinna (norw. familiegjenforening). Wraz z przybyszami z Pakistanu od roku 1967, zaczęły przybywać do Norwegii takŜe ich rodziny, stąd nazwa tego typu imigracji. Po 1975 roku imigracja rodzinna stała się jednym z najczęstszych typów imigracji do Norwegii, gdyŜ łatwiej było otrzymać pozwolenie na pobyt ze względów na więzy rodzinne, niŜ pozwolenie na pracę. Warunkiem sprowadzenia krewnych do Norwegii było zapewnienie im odpowiednich warunków lokalowych i

środków utrzymania⁶⁶. W 2007 i 2008 najwięcej osób składających podanie o przyznanie pozwolenia na pobyt i/lub pracę na podstawie więzi rodzinnych pochodziło z Polski, Tajlandii i Iraku. Wśród osób ubiegających się o pozwolenia na pobyt i/lub pracę przewaŜają kobiety i osoby poniŜej 30 roku Ŝycia⁶⁷. Podobnym rodzajem imigracji jest migracja w celu zawarcia związku małŜeńskiego (norw.

62 Olsen, Øystein (red.) Innvandring og Invanndrere 2008

http://www.ssb.no/emner/02/sa_innvand/sa103/kap2.pdf

63 o największej emigracji zarobkowej do Norwegii w ostatnich latach moŜemy mówić w przypadku imigrantów z Polski. Powodem tego jest przyłączenie się Polski do Unii Europejskiej, w której co prawda Norwegia nie jest, ale z którą łączą ją zaleŜności ekonomiczne i prawne (m.in. Norwegia będąc członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu naleŜy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, którego załoŜenia pozwalają na swobodny przepływ ludzi, kapitału, towarów i usług między krajami członkowskimi, m.in. Polską) (dane zaczerpnięte ze strony Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu http://www.efta.int/ )

64

G. Daugstad (red.), Innvandring og Innvandrere 2008, Statstisk Sentralbyrå, Oslo 2008

65

A. Meland, Alle tjener på arbeidsinnvandring, ”Dagbladet”, 26.09.2006

66 Zgodnie z obowiązującym do tej chwili prawem, najbliŜsi krewni osób, które mają pozwolenie na pobyt i/lub pracę w Norwegii, mogą równieŜ ubiegać się o pozwolenie na pobyt i/lub pracę w tym kraju. Takie podanie moŜe zostać odrzucone jeśli zachodzi podejrzenie, Ŝe osoba ubiegająca się o pobyt i/lub pracę w Norwegii moŜe zostać wykorzystana do celów niezgodnych z prawem, lub jeśli członek rodziny przebywający w Norwegii nie wyrazi zgody na przyznanie takiego pozwolenia (nie wydaje się pozwoleń wbrew woli członka rodziny mającego pozwolenie na pobyt lub/i pracę w Norwegii). (przyp.aut.pracy)

67

familieetablering). W 2007 roku 10 % wszystkich męŜczyzn, którzy wzięli ślub, oŜeniła się z kobietą nie pochodzącą z Norwegii (4 % kobiet wyszło za mąŜ za męŜczyzn spoza Norwegii)⁶⁸.

c) Imigracja polityczna (uchodźstwo). Największa liczba uchodźców przybyła do Norwegii z Iraku w wyniku wojny z Iranem (lata 1980-1988), biedy, prześladowań politycznych oraz interwencji amerykańskiej w tym kraju (1990-1991 oraz po 2003). Kolejne duŜe grupy uchodźców pochodzą z ogarniętej wojną Bośni i Hercegowiny, Serbii i Czarnogóry, Somalii, Iranu, Wietnamu, Cejlonu, Afganistanu, Chile, Rosji, Turcji, Chorwacji, Etiopii, Erytrei i Pakistanu. Głównymi powodami, dla których osoby z wyŜej wymienionych krajów szukały w Norwegii azylu są przede wszystkim konflikty zbrojne, wojny domowe, prześladowania religijne czy ideologiczne, bieda czy dyktatura polityczna. KaŜda osoba, która znajduje się w Norwegii lub na norweskiej granicy moŜe ubiegać się o azyl polityczny⁶⁹.

Prawo do otrzymania azylu ma nie tylko sam uchodźca, ale takŜe jego rodzina, chyba Ŝe występują jakieś przeciwwskazania. Osoba prosząca o azyl, to według określenia Norweskiego Wydziału Imigracyjnego (Utlendingsdirektoratet)⁷⁰ osoba, która z własnej woli i w swoim imieniu prosi o ochronę i przyznanie jej statusu uchodźcy. Do momentu przyznania tego statusu, osoby takie mogą otrzymać tymczasowe pozwolenie na pobyt i/lub pracę w Norwegii. Mogą teŜ ubiegać się o pozwolenie na opuszczanie granic państwa w czasie oczekiwania na przyznanie azylu. Uchodźcy są lokowani w centrach dla uchodźców i przebywają tam do momentu, gdy otrzymają azyl lub gdy zostaną wydaleni z kraju. Po otrzymaniu azylu, otrzymują kwaterunek na terenie kraju oraz pozwolenie na pracę. Zostają teŜ objęci programem integracyjnym, takim samym jak wszyscy pozostali imigranci, a który obejmuje m.in. naukę języka norweskiego.

68 G. Daugstad, Ekteskap over landegrensene, Statstisk Sentralbyrå, Oslo 2008

69 Wyjątkiem są osoby, które:

„- otrzymały azyl polityczny w innym kraju,

- przyjechały do Norwegii z własnej woli pomimo tego, Ŝe otrzymały azyl w innym kraju; lub jeŜeli przebywały w kraju lub na obszarze, gdzie nie były prześladowane i nie miały powodu obawiać się odesłania do kraju pochodzenia;

- mogą zostać skierowane do innego skandynawskiego państwa w celu przyznania azylu, zgodnie z zasadami skandynawskiej unii paszportowej,

- mogą zostać skierowane do innego skandynawskiego państwa w celu przyznania azylu zgodnie z umową między Norwegią, Islandią i Wspólnotą Europejską dotyczącą kryteriów i mechanizmów rozstrzygających o tym, które państwo jest odpowiedzialne za rozpatrzenie podania o azyl złoŜonego w Norwegii, Islandii lub innym państwie członkowskim,

- z istotnych względów społecznych nie mogą otrzymać azylu.” Utlendingsforskriften § 16 (prawo o cudzoziemcach w Norwegii), http://www.lovdata.no/for/sf/ai/ti-19901221-1028-0.html (tłum.aut.pracy)

70

d) Imigracja w celach edukacyjnych. Oblicza się, Ŝe w latach 2000-2008 liczba studentów z obcym obywatelstwem wzrosła w Norwegii prawie dwukrotnie (obecnie w celach edukacyjnych przyjeŜdŜa do Norwegii średnio 4 tysiące osób rocznie⁷¹). Głównie wybierane są studia z nauk ścisłych i technicznych. Najwięcej studentów przybywa do Norwegii z Niemiec, Rosji, Szwecji oraz Chin⁷². PrzewaŜnie studiują na uniwersytecie w Oslo, Bergen oraz Trondheim⁷³. Ogólnie jednak Norwegia nie posiada szczególnie znanych czy powszechnie cenionych ośrodków naukowych ani akademickich, co sprawia, Ŝe nie przyciąga wielu studentów zagranicznych. TakŜe jakość kształcenia w Norwegii jest równieŜ na przeciętnym poziomie⁷⁴.

Na inną rzecz naleŜy zwrócić uwagę, a mianowicie na określone, róŜne konsekwencje migracji. W znanym studium nad zaleŜnościami pomiędzy cywilizacjami światowymi pt. „Zderzenie cywilizacji”, politolog Samuel Huntington przytacza słowa innego badacza stosunków politycznych, Myrona Weinera:

Jak twierdzi Myron Weiner, „jeśli istnieje jakiekolwiek pojedyncze ‘prawo’ rządzące migracją, to wygląda ono tak, Ŝe kiedy potok tej juŜ się zacznie, sam się potem napędza. Migranci ułatwiają wyjazd z ojczystego kraju swoim krewnym i znajomym, dostarczając im niezbędnych informacji, środków finansowych, pomagając znaleźć pracę i mieszkanie na nowym terenie”⁷⁵.⁷⁶

Zjawisko migracji jest więc samonapędzającą się machiną, czego efektem jest stały napływ ludności z jednego kraju do drugiego. Pojawienie się nowych grup etnicznych oraz wspólnot religijno-kulturowych na terenie geograficznie, społecznie i kulturowo odmiennym ma swój wpływ na środowisko, na którym się osiedlają. Te uwarunkowania i konsekwencje mogą mieć róŜny charakter, w postaci zmian zachodzących w społeczeństwie i polityce państwa, w tym takŜe norweskiego.

71

wszystkie dane zaczerpnięte z Centralnego Biura Statystycznego (Statistisk Sentralbyrå)

http://www.ssb.no/emner/02/01/10/innvgrunn/tab-2008-10-02-01.html

72 dane zaczerpnięte z artykułu http://siu.no/no/Konferanser-og-publikasjoner/Nyheter-fra-SIU-2008/Antall-utenlandske-studenter-i-Norge-doblet

73

dane zaczerpnięte ze strony http://dbh.nsd.uib.no/dbhvev/student/utenlandske_rapport.cfm

74 B.S. Kristiansen, Z. Turkanovic, Norge frister ikke utenlandske studenter, ”Dagsavisen”, 11.08.2008

75 M. Weiner, Global Migration Crisis, Harper Collins, Nowy Jork 1995, s. 21-28

76 S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2003, s. 336

Socjolog Wioletta Danilewicz, prowadząc badania nad społecznymi konsekwencjami migracji zagranicznych, zauwaŜa, Ŝe:

Migracje zagraniczne to problem rozpoznawalny w kontekście badań demograficznych, socjologicznych, ekonomicznych. RozwaŜany jest takŜe na płaszczyźnie gospodarczej, politycznej i psychologicznej. Migracje oddziałują na strukturę ludności w kraju pochodzenia i docelowym (kontekst demograficzny). Wpływają za zasoby siły roboczej (kontekst gospodarczy) oraz są wykorzystywane jako element pozytywny lub negatywny w kampaniach wyborczych (kontekst polityczny). Powodują, Ŝe poszczególne jednostki podejmują wybory Ŝyciowe warunkujące ich losy (kontekst psychologiczny). Wpływają na struktury społeczne i kulturowe (kontekst socjologiczny).⁷⁷

Konsekwencje gospodarczo-polityczne według W. Danilewicz to przede wszystkim napływ nowej siły roboczej, zatem wypełnienie luk na rynku pracy, i zarazem tworzenie się nowych sfer usług.

Negatywnym aspektem napływu imigrantów zarobkowych moŜe być, jak sądzę, zwiększone bezrobocie oraz obniŜenie płac, co moŜe nastąpić w niedalekiej przyszłości w Norwegii, gdyŜ rząd rozwaŜa wyrównanie płac dla wszystkich grup zarobkowych (co będzie w efekcie oznaczało dla wielu grup pracujących obniŜenie wynagrodzeń). Kolejnym efektem imigracji z perspektywy gospodarczej jest przyrost demograficzny. Ten aspekt jest odbierany pozytywnie przez rządy krajów Skandynawskich, gdzie wzrost ludności jest niewielki. Imigranci to z reguły osoby młode, które w kraju docelowym często zakładają rodziny i z reguły mają więcej dzieci niŜ przeciętni Norwegowie (migranci pochodząc przewaŜnie z krajów muzułmańskich, gdzie przyrost ludności jest szalenie duŜy). W okresie norweskiego kryzysu demograficznego to rzecz niezwykle waŜna, równieŜ społecznie i ekonomicznie.

Konsekwencje społeczno-kulturowe migracji to przede wszystkim pojawienie się nowych słów i terminów obiegowych, zwyczajów, potraw czy innych elementów

77 W. Danilewicz, Społeczne konsekwencje migracji zagranicznych, „w:” Migracja. Uchodźstwo.

Wielokulturowość. Zderzenie kultur we współczesnym świecie. (red. D. Lalak), Wydawnictwo

kultury, które wzbogacają kulturę kraju imigracji. Wymiana zwłaszcza kulturowa jest zjawiskiem pozytywnym, które prowadzi do poznania i w końcu - w kontaktach międzyludzkich - do akceptacji odmiennego stylu Ŝycia. Dzięki odpowiedniej polityce społecznej, wymiana kulturowa w społeczeństwie norweskim moŜe doprowadzić do osłabiania w dalszej perspektywie przejawów nietolerancji i rasizmu. Niestety częstą kwestią w społecznościach imigranckich jest izolacja od społeczeństwa norweskiego. Imigranci, którzy odmawiają nauki języka norweskiego, nie mają moŜliwości zdobycia pracy czy zaistnienia w środowisku lokalnym, jeŜeli nie jest to ich własne środowisko etniczne czy religijne (np. islamskie). Dzieci, których rodzice nie przywiązują wagi do ich nauki języka, mają problemy w szkole i tym samym w szkolnej społeczności rówieśniczej. Izolacja i poczucie zepchnięcia na margines są często przyczyną frustracji, depresji , a nawet przestępczości wśród imigrantów, równieŜ młodocianych. Wśród młodzieŜy imigranckiej najczęstszymi przestępstwami jest przemyt narkotyków, rabunki i przemoc. Norweski historyk Karstan Alnæs w swojej ksiąŜce ”Historien om Norge” za powody przestępczości wśród nieletnich imigrantów podaje, syntetycznie rzecz ujmując:

…sytuację Ŝyciową, brak integracji, róŜnice kulturowe, biedę i izolację.⁷⁸

Te czynniki są na pewno waŜne, gdy mówimy o przestępczości imigrantów, natomiast waŜna jest równieŜ kwestia róŜnic kulturowych pomiędzy Norwegią, w której obowiązuje prawo stanowione, czyli konstytucja, a krajami arabskimi, gdzie wyznacznikiem prawa są przede wszystkim doktryny religijne. Wiele osób wyznania muzułmańskiego uznaje prymat prawa koranicznego nad prawem politycznym, co szczególnie w przypadku ekstremistów religijnych stwarza poczucie bezkarności wobec norweskiego wymiaru sprawiedliwości. W wieloetnicznych społecznościach, gdzie tego typu zderzenia kulturowe mają miejsce, często powszechnie wyznawane wartości ulegają wypaczeniu:

Mnogość narodowości niesie ze sobą takŜe większe moŜliwości konfliktów wartości, zarówno pomiędzy ludźmi, jak i w odniesieniu do

78

tego, jak mają się rozwijać instytucje społeczne. Konflikty wartości są takŜe powodowane układem sił w społeczeństwie. Naród norweski stał się – takŜe niezaleŜnie od zjawiska imigracji – mniej jednolity pod względem kwestii wyznawanych wartości niŜ był kilkadziesiąt lat temu. Wiara w powszechnie obowiązujące wartości zmalała.⁷⁹

Analizując utwory literackie wybrane przeze mnie do mojej rozprawy, powrócę jeszcze do kwestii konfliktów, jako do centralnego zagadnienia, którym zajmuje się literatura o tematyce imigracyjnej. Przejdę teraz do szczegółowego omówienia struktury oraz rozmieszczenia grup imigrantów.

2.5. Dominujące grupy imigranckie w Norwegii pod względem pochodzenia