Pozostałe teksty prozatorskie

Zamierzeniem zbiorów tekstów prozatorskich i poetyckich „Roser i snø. Dikt og tekster av innvandrere i Norge, Sverige og Danmark.” (1988) (”RóŜe na śniegu. Wiersze i teksty literackie imigrantów w Norwegii, Szwecji oraz Danii” – tłum. aut. pracy) oraz ”Ord i bevegelse. Dikt og tekster skrevet av kvinner innvandret til Skandinavia” (1995) (”Słowa w ruchu. Wiersze i teksty literackie napisane przez kobiety, które wymigrowały do Skandynawii” – tłum. aut. pracy) było przedstawienie skandynawskiemu czytelnikowi twórczości autorstwa pisarzy-cudzoziemnców, która wcześniej nie była dostępna w języku norweskim ze względu na barierę językową między twórcami a odbiorcami.

Redaktorem pierwszego ze zbiorów był Khalid Salimi, urodzony i wychowany w Pakistanie. W 1976 roku przybył do Norwegii, gdzie m.in. studiował na Uniwersytecie w Oslo. Od końca lat 70-tych XX wieku do chwili obecnej był jedną z aktywnych postaci działających na rzecz środowisk imigranckich w Norwegii²⁰⁵. Zbiór „Roser i snø” („RóŜe na śniegu” – tłum.aut.pracy) zawiera teksty zarówno prozatorskie jak i poetyckie napisane przez imigrantów z całego świata, którzy postanowili osiedlić się w Danii, Szwecji i Norwegii. Utwory podzielone są właśnie według kraju imigracji ich autorów. W większości są to prace tłumaczone z języków rodzimych pisarzy na język norweski.

Redaktorami drugiego ze zbiorów tekstów są Nita Kapoor i Fakhra Salimi – siostra wspomnianego wyŜej Khalida Salimi. Nita Kapoor pochodzi z Indii i przyjechała do Norwegii w 1967 roku. O zmianie miejsca zamieszkania z Indii na Norwegię mówi tak:

203 I. Økland, Et lite stykke norgeshistorie [w:] ”Aftenposten”, 05.10.2005

204 F. Salimi, N. Kapoor, (red.) Ord i bevegelse. Dikt og tekster skrevet av kvinner innvandret til

Skandinavia, Cappelen, Oslo 1995 205

Osobiście przeszłam przez wiele zmian w Ŝyciu, przeprowadzałam się z kraju do kraju zanim moi rodzice wybrali Norwegię i trochę bardziej stabilny tryb Ŝycia. To dało mi pewną umiejętność przystosowania się do nowych kultur, radzenia sobie ze złoŜonością i zmianami(…).²⁰⁶

Pojawia się więc po raz kolejny motyw zmiennej wielokulturowości. Kapoor w latach 1996-1997 była doradcą politycznym w norweskim ministerstwie kultury, a w 2004 roku została dyrektorem ds. kultury w NRK – norweskich mediach publicznych²⁰⁷. Fakhra Salimi ukończyła socjologię, socjoantropologię oraz studia nad mediami i komunikacją na Uniwersytecie w Oslo. Jest teŜ dyplomowaną psychoterapeutką w dziedzinie psychosyntezy. Fakhra Salimi, ze swoimi wszechstronnymi zainteresowaniami, była inicjatorką powstania centrum dla kobiet imigrantek i uchodźców MIRA i jest teŜ jego prezesem. O początkach powstania organizacji mówi:

Byłyśmy studentkami i matkami dla siebie nawzajem, i dobrze funkcjonowałyśmy razem. Ale wcześnie stało się jasne, Ŝe jest róŜnica między kobietami z zachodu i kobietami pochodzącymi z krajów spoza kultury zachodniej. Te ostatnie czuły się duŜo bardziej dyskryminowane przez norweskie społeczeństwo. W ten sposób wyklarowały się problemy, z którymi musiałyśmy sobie poradzić. Na przykład problem kobiet dyskryminowanych w miejscu pracy ze względu na swój kolor skór lub strój określający przynaleŜność narodową, np. nakrycie głowy. RównieŜ problem kobiet z wyŜszym wykształceniem, które zatrudniano tylko jako pomywaczki lub pomoce w domach opieki społecznej. Dostrzegłyśmy potrzebę bycia organizacją, która walczy z tymi problemami.²⁰⁸

Sprawy kulturowe wyraźnie łączyły się z problemem pozycji kobiety we współczesnym świecie. W tej wypowiedzi Salimi wyraźnie zwraca uwagę na

206 cytat zaczerpnięty ze strony domowej norweskich mediów publicznych NRK http://www.nrk.no/

207 Strona domowa norweskich mediów publicznych NRK http://www.nrk.no/

208 dane zaczerpnięte z oficjalnej strony organizacji dla kobiet w Norwegii Kampdager

problem dyskryminacji – nie tylko na tle rasowym, ale takŜe na tle płci, który dotyczył zwłaszcza kobiet imigrantek w Norwegii, ale takŜe w innych krajach europejskich. Od początku swojego pobytu w Norwegii, gdzie przyjechała jako studentka, Salimi podobnie jak jej brat aktywnie działa na rzecz pomocy imigrantom zkrajów afro-azjatyckich. W słowie wstępnym do zbioru tekstów ”Ord i bevegelse”²⁰⁹ przedstawiają przyczyny, dla którego zdecydowały się wydać taki zbiór tekstów:

”Ord i bevegelse” powstało z naszych własnych poszukiwań otwartej i twórczej przestrzeni oraz z potrzeby wyłamania się z pozbawionej fantazji i trudnej rzeczywistości, w jakiej Ŝyją kobiety imigrantki i uchodźcy. Gdy wyraziłyśmy tą potrzebę, rozpoczęłyśmy podróŜ, która trwała cztery lata. Prowadziła ona do wielu setek tekstów literackich napisanych przez 60 kobiet z 30 krajów – kobiet osiadłych w Skandynawii. Teksty te miały formę słuchowisk, esejów, wierszy dla dzieci, tekstów piosenek, fragmentów powieści, wierszy, prozy naukowej, opowiadań, sztuki rysunkowej...

Antologia bazuje na róŜnorodności literackiego, językowego i kulturowego krajobrazu, na sumie doświadczeń, których wyraŜenie to więcej niŜ czysta poezja czy proza. (...)

Dla nas ”Ord i bevegelse” było próbą stworzenia miejsca, gdzie kobiety imigrantki mogą pokazać swoją kreatywność.²¹⁰

Z zacytowanego wyŜej fragmentu wypowiedzi wynika, Ŝe dokumentacja przeŜyć, zamiarów i zmagań imigrantów była bardzo wszechstronna. Utwory zawarte w zbiorku „Ord i bevegelse” to twórczość przede wszystkim azjatyckich kobiet imigrantek, które osiedliły się w Skandynawii wskutek róŜnych wydarzeń losowych, przewaŜnie politycznych i wojennych. Podobnie jak w przypadku zbiorku „Roser i snø”, zawarte w tej antologii teksty równieŜ nie powstały w języku norweskim, ale w językach rodzimych ich autorkom, a następnie zostały przetłumaczone. Moim zdaniem wydanie tego zbiorku miało być odpowiedzią na wspomnianą przeze mnie

209N. Kapoor, F. Salimi, (red.) Ord i bevegelse. Dikt og tekster skrevet av kvinner innvandret til

Skandinavia, Cappelen, Oslo 1995 210

dyskryminację społeczną, polityczną i seksualną, której doświadczały kobiety ze

środowisk imigranckich w społeczeństwach krajów zachodnich, a takŜe w Norwegii. W obu zbiorach tekstów utwory prozatorskie właściwie nie poruszają tematyki imigracyjnej, poza opowiadaniami dwojga autorów, których sylwetki przedstawię w następnych rozdziałach.

3.3.8.1. Harcharan Chawla „Tilbake til Ganges”

Harcharan Chawla urodził się w Miawali w Pakistanie w 1926 roku, zmarł w Oslo w 2001 roku. Jest uwaŜany za jednego z najwybitniejszych autorów piszących w języku urdu. Jego utwory opowiadają przede wszystkim o ludziach pochodzących z Pakistanu, tak jak sam autor, którzy emigrują w celach zarobkowych na zachód, gdzie w zetknięciu z odmienną kulturą, zaczynają borykać się z problemami zatracania własnej toŜsamości, wyznawanych wartości czy zasad moralnych²¹¹.

W czasie swojego Ŝycia przeprowadzał się dwukrotnie: z Pakistanu do Indii oraz z Indii do Norwegii. Zasłynął tłumaczeniem na urdu oraz hindi bajek Hansa Christiana Andersena, powieści „Wiktoria” Knuta Hamsuna²¹² oraz wydaniem w języku norweskim zbioru tekstów pisarzy indyjskich „India Forteller” (1992), czym znacznie przyczynił się do udostępnienia literatur skandynawskich w językach urdu i hindi. Jego Ŝona, Purnima Chawla, równieŜ zajmowała się literaturą. Pomimo licznych dzieł literackich, Harcharan Chawla jest postacią, o której trudno jest znaleźć bardziej szczegółowe dane biograficzne.

W mojej pracy zamierzam odnieść się do opowiadania pt. „Tilbake til Ganges” („Powrót do Gangesu” – tłum. aut. pracy), które opowiada historię starszego człowieka, którego syn wyemigrował do Norwegii i usilnie nakłania ojca, aby do niego dołączył. Starzec decyduje się na wyjazd, który jest dla niego źródłem wielu przykrych przeŜyć i w efekcie powoduje, Ŝe umiera daleko od swojej ojczyzny z poczuciem pustki, tęsknoty i bezuŜyteczności.

3.3.8.2. Zanele Sidzumo Baqwa „Chap viser hvordan kolonigjelden blir tilbakebetalt”

211 Dane zaczerpnięte ze strony norweskiej Wikipedii http://en.wikipedia.org/wiki/Harcharan_Chawla

212

Urodzona w 1945 roku w Afryce Południowej Zanele Sidzumo Baqwa, przybyła do Norwegii w charakterze uchodźcy w 1965 roku, w wyniku działalności politycznej w południowoafrykańskim ruchu studenckim²¹³. W 1997 roku została członkiem organizacji „Black Consciousness Movement” (ruch na rzecz

świadomości ludności czarnoskórej – tłum. aut. pracy). Opowiadała się konsekwentnie za likwidacją resztek południowoafrykańskiego apartheidu. Obecnie pracuje jako lekarz psychiatra i terapeuta wśród ludności imigranckiej w Oslo. Zanele Sidzumo Baqwa mówi o swoich doświadczeniach jako imigrantki tak:

Interesuje mnie pozycja kobiety w społeczeństwie oraz to, by człowiek czarnoskóry odzyskał poczucie swojej wartości. Ale bycie cudzoziemcem jest tym samym, co bycie na marginesie. Sprawia, Ŝe stajemy się spragnieni Ŝycia na innych warunkach. Musimy nauczyć się wyraŜać siebie na swój własny sposób, z naszej perspektywy i na naszych warunkach. Nie wydaje mi się, Ŝe mój wkład w ten proces jest warunkowany moimi własnymi potrzebami. CóŜ, być moŜe jesteśmy na właściwiej drodze by stworzyć wielokulturowe społeczeństwo…²¹⁴

Zwraca zatem uwagę na proces emancypacji kulturowej oraz społeczno-politycznej czarnoskórej ludności.

Utwór Zanele Sidzumo Baqwa, który wybrałam do mojej pracy, to opowiadanie pt. „Chap viser hvordan kolonigjelden blir tilbakebetalt” („Chap pokazuje, jak dług wobec niewolników w koloniach zostaje spłacony” – tłum.aut.pracy). Jest to relacja z młodzieŜowego wieczoru towarzyskiego w Oslo, gdzie spotykają się przedstawiciele róŜnych nacji i kultur. Autorka przedstawia nam spojrzenie młodej dziewczyny pochodzenia imigranckiego, która niejako czuje się wyobcowana z tego środowiska, na relacje pomiędzy jej rówieśnikami obecnymi na przyjęciu, i wyraŜa teŜ swoją dezaprobatę dla zachowania Norwegów, które wydaje się jej pełne zakłamania i sztuczności. Ponownie występuje problem naglącej potrzeby budowy partnerstwa kulturowego pomiędzy róŜnymi narodami.

Podsumowując część poświęconą autorom norweskiej prozy współczesnej o tematyce imigracyjnej oraz charakterystyce ich prac, które wybrałam do analizy

213 N. Kapoor, F. Salimi, (red.), dz.cyt., s. 135

214

zauwaŜamy, Ŝe tematyka ta była podejmowana przemiennie przez autorów pochodzenia imigranckiego oraz Norwegów. MoŜna by doszukiwać się tutaj formy dialogu między „gośćmi” i ich „gospodarzami”, gdzie wydanie dzieła jednej ze stron inspiruje lub prowokuje drugą stronę do odpowiedzi. Byłaby to jednak teoria ryzykowna, której potwierdzenie moŜe okazać się trudne.

Tematykę imigracyjną w norweskiej literaturze podejmowali nie tylko prozaicy, ale takŜe poeci. W następnym podrozdziale zamierzam nakreślić bliŜej ich sylwetki oraz zaprezentować krótko utwory, które zamierzam omawiać. Wersje oryginalne wybranych do analizy utworów oraz ich tłumaczenia wykonane przeze mnie stanowią załącznik do niniejszej rozprawy.