Konstytucja stanowi wprost, że tylko opublikowana w Dzienniku Ustaw, ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego

po-rządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

Mówiąc o stosowaniu prawa międzynarodowego mam na myśli sytu-acje, w których dany organ dla wydania rozstrzygnięcia musi oprzeć się na jednoznacznie brzmiącej regule, której obowiązywanie uzasadnia poprzez 139 Por. R. Kwiecień, Miejsce umów międzynarodowych w porządku prawnym

pań-stwa polskiego, Warszawa 2000, s. 117−118.

140 Por. W. Czapliński, A. Wyrozumska, Sędzia krajowy wobec prawa

Ranga prawa międzynarodowego w Konstytucji RP

wskazanie normy prawa międzynarodowego i dopuszczalnych reguł wy-kładni.

Wynikiem stosowanie prawa jest akt stosowania, który ma postać normy konkretnej i jednostkowej. Bezpośrednim skutkiem aktu stosowania prawa jest ustalenie stanu prawnego, co do którego istniały wątpliwości. Podstawą aktu stosowania prawa jest norma prawna należąca do systemu prawa obowiązującego141. W nieco szerszym ujęciu Z. Ziembińskiego stoso-wanie prawa zasadniczo związane jest z korzystaniem z upoważnień, których określona norma prawna udziela jakiemuś podmiotowi142.

Stosowanie prawa międzynarodowego w przyjętym na wstępie zna-czeniu polega zatem na wydawaniu aktów indywidualnych i konkretnych bezpośrednio na podstawie normy prawnomiędzynarodowej, tzn. bez potrzeby jej rozwinięcia i konkretyzacji w drodze aktu prawa wewnętrznego. Nato-miast niesamoistne stosowanie normy międzynarodowej − wyróżnione w ra-mach szerokiego pojęcia jej stosowania − ma miejsce wtedy, gdy norma prawnomiędzynarodowa wymaga rozwinięcia i konkretyzacji w drodze aktu prawa krajowego. Mówiąc o bezpośrednim stosowaniu, należy również uwzględnić sytuację, kiedy podstawą rozstrzygnięcia jest norma krajowa, na-tomiast norma prawnomiędzynarodowa powołana jest uzupełniająco w uza-sadnieniu orzeczenia, jako zgodna z normą krajową lub potwierdzająca traf-ność interpretacji normy krajowej143. Funkcja normy prawnomiędzynarodowej 141 Zdaniem Z. Ziembińskiego zwrot „prawo obowiązuje” oznacza, że w

określo-nych okolicznościach dane prawo znajduje zastosowanie. „W przypadku norm użycie słowa «obowiązuje» zamiast zwrotu «znajduje zastosowanie» jest dez-orientujące” (tenże, O stanowieniu i obowiązywaniu prawa. Zagadnienia

podsta-wowe, Warszawa 1995, s. 18−19). Por. też K. Działocha, Bezpośrednie stosowanie

konstytucji PRL przez sądy, SP 1988, nr 4, s. 3−4.

142 Por. A. Redelsbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, Warszawa 1992, s. 250 i n.

143 L. Wiśniewski, Stosowanie międzynarodowych konwencji o prawach człowieka

(na tle orzecznictwa organów sądowych i działalności Rzecznika Praw Obywa-telskich), PiP 1993 nr 12, s. 52−53.

Rozdział II

w postępowaniu przed sądem może być dwojaka. Po pierwsze , norma ta może bądź samodzielnie lub wespół z normą krajową współtworzyć podstawę orze-czenia. Po drugie może być znaczącą pomocą w wykładni normy prawa kra-jowego na podstawie której sąd orzeka.

Wyjaśnienie zagadnienia stosowania prawa międzynarodowego w pra-wie krajowym wymaga rozważenia, czy mają w tym przypadku zastosowanie ogólne reguły określające podstawy obowiązywania tego prawa w porządku prawnym państwa. Należy przy tym pamiętać o obowiązującej w prawie międzynarodowym zasadzie pacta sunt servanda, zgodnie z którą strony umowy zobowiązane są do wykonania go w dobrej wierze (art. 26 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów). Jeżeli zatem norma prawnomiędzynaro-dowa sięga do wewnętrznych stosunków prawnych w państwie, państwo powinno zapewnić jej odpowiednią skuteczność144. Problem odpowiedzial-ności państwa za działalność organów sądowych sprawia pewną trudność ze względu na zagwarantowaną w prawie konstytucyjnym niezawisłość sądów i sędziego. Jednakże niezawisłość ta obowiązuje tylko w prawie wewnętrz-nym, natomiast w stosunkach międzynarodowych, jeśli orzeczenia sądów są sprzeczne z prawem międzynarodowym, angażują odpowiedzialność pań-stwa. Chodzi tu o sytuację, w której sąd źle stosuje prawo bądź zachodzi wypadek odmowy sprawiedliwości. Państwo zatem odpowiada za delikty międzynarodowe swych sądów niezależnie od tego, czy były one wynikiem omyłki czy świadomego działania145.

Każdy akt normatywny w procesie jego stosowania poddawany jest procesowi egzegezy. Jest ona dokonywana według utrwalonych w tradycji 144 Por. A. Wasilkowski, Prawo międzynarodowe a prawo krajowe w przyszłej

kon-stytucji RP, [w:] Prawo, źródła prawa i gwarancje jego zgodności z ustawą

za-sadniczą w projektach Konstytucji RP, pod red. K. Działochy i A. Preisnera,

Wrocław 1995, s. 112−113.

145 Por. J. Symonides, Odpowiedzialność międzynarodowa państwa [w:]

Encyklope-dia prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1976,

Ranga prawa międzynarodowego w Konstytucji RP

prawniczej reguł, które mają nieprzypadkowy charakter. „Podporządkowanie praktyki tym regułom spełnia z punktu widzenia obywatela funkcję gwarancyjną, tzn. gwarantuje stabilność orzecznictwa i równość wobec prawa osób stają-cych przed organami państwa w różnych kontekstach sytuacyjnych […] Jed-nolite i respektowane przez praktykę prawniczą reguły wykładni są jednym z najważniejszych czynników gwarantujących jednolitość orzecznictwa, a tym samym pewność prawa i przewidywalność decyzji prawnych”146.

W demokratycznym państwie prawnym, którego konstytucja ustanawia drogę sądową dla rozstrzygania konkretnych spraw, sądy dokonują wykładni przepisów prawnych. Wykładnia sądowa zwana „operatywną”, dokonywana jest w kontekście danej jednostkowej sprawy, poddanej przez sąd. Także przy stoso-waniu prawa międzynarodowego powstaje konieczność jego interpretacji (wy-kładni). Dopiero w procesie wykładni i w jej zasadach widoczne są właściwe możliwości bezpośredniego stosowania norm prawa międzynarodowego. Oczy-wiście podstawą interpretacji umowy może być tylko tekst autentyczny (względ-nie teksty autentyczne), a (względ-nie tłumacze(względ-nie. Katalog i treść zasad odgrywających rolę w wykładni traktatów nie są bezsporne. Znalazły one sformułowanie w wie-lu wyrokach sądowych i arbitrażowych oraz w doktrynie147. Usystematyzowane ujęcie zasad interpretacji znalazło się w Konwencji wiedeńskiej o prawie trakta-tów. Zgodnie z art. 31 konwencji umowę należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w niej wyra-zom w danym kontekście, oraz w świetle jej przedmiotu i celu148.

146 A. Kozak, Konstytucja jako podstawa decyzji stosowania prawa, [w:] Z

zagad-nień teorii i filozofii prawa. Konstytucja, pod red. A. Batora, Wrocław 1999,

s. 114−115.

147 Z prac polskich należy wymienić monografię L. Ehrlicha, Interpretacja

trakta-tów, Warszawa 1957 oraz A. Kozłowskiego Interpretacja traktatu w świetle jego

kontekstu, Warszawa 2002.

148 Por. L. Leszczyński, Wykładnia operatywna (podstawowe właściwości), PiP 2009, nr 6, s. 22.

Rozdział II

2. Rozważając zagadnienie stosowania norm prawa międzynarodowego