1. Obszar praw i wolności jednostki należy do szczególnie „wrażli-wych” regulacji konstytucyjnych. Istotne znaczenie, prócz norm regulują-cych katalog podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki, mają 322 Por. J. Chlebny, Postępowanie…, s. 20.
Rozdział IV
postanowienia ustawy zasadniczej dotyczące zakresu ich ograniczeń. Wy-znaczają one bowiem granice ingerencji ze strony organów stanowiących prawo w sferę praw i wolności. W rozdziale II Konstytucji RP są wyszcze-gólnione prawa, które mogą być, na podstawie wyraźnej konstytucyjnej dys-pozycji, limitowane w ustawach.
W art. 59 ust. 4 ustawodawca konstytucyjny dopuścił do ustawowego ograniczenia zakresu wolności zrzeszania się w związkach zawodowych z zastrzeżeniem, że może to nastąpić wyłącznie w zgodzie z wiążącymi Polskę umowami międzynarodowymi323. Z brzmienia tego przepisu można wyciągnąć wniosek, że konstytucja poddaje pod ochronę różne wolności związkowe, które tworzą niepodzielną całość.
Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych podlega ograniczeniom wynikającym zarówno z generalnej dyspozycji konstytucyj-nej stanowiącej, że ograniczenie w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności może nastąpić tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicz-nego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (art. 31 ust. 3), jak i w zakresie ustawowym, ale dopuszczalnym przez wiążące Polskę umowy międzynarodowe.
Na skutek odesłania w ustawie zasadniczej wiążąca norma między-narodowa jest skuteczna jako taka, nie zaś jako norma prawa krajowego. Nieistotne jest to, czy umowa została ratyfikowana, czy zawarta w formie uproszczonej, a także czy została ogłoszona, skuteczność odesłania nie jest też z reguły uzależniona od urzędowego ogłoszenia umowy. Odesłanie za-warte w art. 59 ust. 4 Konstytucji do wiążących umów międzynarodowych 323 W szczególności ograniczenia wolności zrzeszania się czy innych wolności związkowych (rokowania, zawieranie układów, strajk) mogą podlegać tylko takim ograniczeniom, które są przewidziane w wiążących Polskę umowach mię-dzynarodowych. Umowa zatem wyznacza zakres ograniczenia wolności związko-wych. Zob. L. Florek, Międzynarodowe źródła prawa pracy, [w:] Źródła prawa
Odesłania do prawa międzynarodowego w obszarze konstytucyjnych wolności...
pozwala na stosowanie umowy jako części ustawy zasadniczej324. Stanowi wyraźną dyrektywę dla ustawodawcy, by w tworząc normy ograniczające wolności związkowe czynił to w zakresie dopuszczalnym przez wszystkie wiążące Polskę umowy międzynarodowe dotyczące tej materii. Z treści kon-stytucyjnej klauzuli wynika, że zakres ograniczenia wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wol-ności związkowych może mieć miejsce w drodze współdziałania ustawo-dawcy konstytucyjnego i ustawoustawo-dawcy zwykłego, przy czym ten ostatni jest ograniczony zarówno przesłankami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji, jak i wiążącymi umowami międzynarodowymi. Przez dopuszczenie ograni-czenia wolności związkowych w umowie międzynarodowej należy rozumieć „zarówno sytuacje, w których umowa sama ograniczałaby taką wolność, jak i takie, w których pozwala ona na to ograniczenie w prawie krajowym”325.
2. Przepis art. 59 ust. 4 Konstytucji stanowi samoistną podstawę za-stosowania umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym. Jeżeli umowy te przewidywałyby np. ograniczenie rokowań lub układów zbioro-wych, to zastosowanie (inkorporowanie) tych ograniczeń w polskim usta-wodawstwie pracy jest dopuszczalne w świetle przepisów Konstytucji. Ich poszerzenie natomiast w porównaniu z umowami międzynarodowymi byłoby nie tylko naruszeniem tych umów, lecz przede wszystkim naruszeniem art. 59 ust. 4 Konstytucji326.
Klauzula ograniczająca zawarta w przepisie art. 59 ust. 4, wyraża normę szczególną w stosunku do przepisów Konstytucji określających moc prawną umów międzynarodowych w krajowym porządku prawnym, a zwłaszcza
324 Por. L. Garlicki, Konstytucja a „sprawy zewnętrzne”, PS 2007, nr 4, s. 204−205. 325 L. Florek, Zakres ograniczenia..., s. 8.
326 L. Florek, Glosa do wyroku SN z dnia 7 grudnia 1999 r., I PKN 438/99. OSP 2000/11/174. Tenże, Zakres ograniczenia wolności związkowych (art. 59 ust. 4
Rozdział IV
wobec art. 91 ust. 2. Limitowanie wolności związkowych jest dopuszczalne tylko przez wiążące umowy międzynarodowe, czyli zarówno ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie, jak i w trybie prostym, a także umowy niepod-legające ratyfikacji (zatwierdzane przez Radę Ministrów lub ministrów)327. W świetle prawa międzynarodowego umowy takie nie różnią się od tych wymagających ratyfikacji. Prawo międzynarodowe nie uzależnia mocy prawnej umów od trybu ich uprawomocnienia się. Należy zatem przyjąć, że umowy takie funkcjonują w prawie polskim jako źródła zewnętrzne. Stosu-jąc tylko to, co ogłoszono w dzienniku urzędowym, organy władzy publicz-nej wypaczałyby prawo międzynarodowe i naruszały w ten sposób art. 9 Konstytucji. Zobowiązuje on również do przestrzegania umów wiążących (tj. w takim zakresie, w jakim one wiążą), a nie niewiążących. W postanowie-niu Izby Administracyjnej Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 czerwca 1993 r.328 SN wyraził stanowisko, że: „Państwo prawa […] jest to również takie państwo, które dotrzymuje swych zobowiązań ujętych w zawartych przez siebie i prawidłowo ratyfikowanych umowach i konwencjach międzynarodowych, z czego wynika, że normy takich umów i konwencji mogą i powinny być bezpo-średnio stosowane w wewnętrznym obrocie prawnym i nie wymagają dla swego stosowania żadnych dodatkowych czynności (transformujących). Dotyczy to oczywiście tego rodzaju konwencji bądź dwustronnych umów, w których bądź w sposób dorozumiany wyrażono zamiar (wolę) stosowania ich w obszarze pra-wa wewnętrznego przystępujących do konwencji lub zawierających umowę państw, bądź też przyjąć można, iż co najmniej możliwość takiego stosowania wynika z ich treści lub też z innych obiektywnych przesłanek towarzyszących ich zawarciu. Przy tego rodzaju podejściu jest oczywiste, że przystąpienie kraju do konwencji, której przedmiotem są prawa człowieka, nie może mieć innego 327 Por. L. Florek, Zakres… s. 6−8; W. Sokolewicz, Komentarz do art. 59
Konstytu-cji RP, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 4, Warszawa 2005, s. 51−52.
Odesłania do prawa międzynarodowego w obszarze konstytucyjnych wolności...
celu, niż jej bezpośrednie stosowanie w wewnętrznym obrocie prawnym, nie zaś uzależnienie takiego stosowania od oceny lub uznania, np. krajowych organów administracyjnych”329.
Wolność tworzenia i działania związków zawodowych została zagwa-rantowana m.in. w art. 5 Europejskiej Karty Społecznej, sporządzonej w Tu-rynie dnia 18 października 1961 r.330 oraz w Konwencji nr 87 dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych, przyjętej w San Franci-sco dnia 9 lipca 1948 r.331 Szczególnie istotne znaczenie w tej materii ma również Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kultu-ralnych, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.332 Akt ten gwarantuje w art. 8 wolność tworzenia i działalności związków zawodo-wych, a jednocześnie w art. 4 wyznacza dopuszczalne granice ograniczeń praw zagwarantowanych w tym akcie. Ten ostatni przepis stanowi, że „Pań-stwa Strony niniejszego Paktu uznają, że korzystanie z tych praw, zapewnione przez Państwo zgodnie z niniejszym Paktem, może być poddane przez Pań-stwo tylko takim ograniczeniom, jakie przewiduje ustawa, i tylko w stopniu, w jakim jest to zgodne z istotą tych praw, oraz wyłącznie w celu popierania powszechnego dobrobytu w społeczeństwie demokratycznym”. Należy od-notować, że − w myśl tego przepisu − ograniczenia wolności związkowej mogą być ustanawiane wyłącznie w ustawie. Wymóg ten powinien być ro-zumiany w ten sposób, że prawo musi z wystarczającą precyzją określać ograniczenia tej wolności333.
329 Por. L. Wiśniewski, Glosa do postanowienia z 15 VI 1993, PiP 1994, nr 2, s. 107−110.
330 Dz. U. z 1999 r. nr 8, poz. 67. 331 Dz. U. z 1958 r. nr 29, poz. 125. 332 Dz. U. z 1977 r. nr 38, poz. 169.