Kształtowanie się stosunków polsko-ukraińskich i wpływ czynnika rosyjskiego i wpływ czynnika rosyjskiego

Ukraina w polskiej polityce wschodniej od początku lat dziewięćdziesiątych zajmowała waŜne miejsce. Jeszcze przed uzyskaniem przez Ukrainę nie-podległości, dzięki ukształtowanym przez polską emigrację załoŜeniom przyszłej polityki wobec Ukrainy, elity polityczne miały świadomość roli tego państwa w Europie Środkowo-Wschodniej i jej olbrzymiego znaczenia dla Polski. UwaŜano, Ŝe ukształtowanie się niepodległej Ukrainy będzie miało zasadnicze znaczenie dla procesu rozpadu ZSRR i ewentualnego osłabienia Rosji starającej się zachować pozycję imperialną. Potencjalne za-łamanie procesu kształtowania niepodległego ukraińskiego państwa po-strzegano w kategoriach zagroŜenia skutkującego moŜliwą odbudową mo-carstwowych struktur na terenie b. ZSRR. ZałoŜono ścisłą współzaleŜność między niepodległością Ukrainy a bezpieczeństwem Polski. Z tego powodu Polska zdecydowała się budować bliskie stosunki polityczne z Ukrainą i podejmować działania zmierzające do wspierania jej niepodległości. Zda-wano sobie sprawę, Ŝe priorytetem jest nawiązanie przyjaznych kontaktów z młodym ukraińskim państwem i uczynienie z dwustronnej współpracy trwałego elementu europejskiego bezpieczeństwa. Jednak mimo deklaracji politycznych Polska starała się kształtować stosunki z Ukrainą w sposób ostroŜny, aby nie naraŜać na szwank budowanych jednocześnie relacji z Rosją. Postępowanie wobec Ukrainy juŜ od samego początku obciąŜone było tzw. czynnikiem rosyjskim, który czasami ograniczał deklaracje pol-skich polityków i w zasadniczy sposób wpływał na propozycje kierowane do Ukrainy. Powodowało to równieŜ niejednokrotnie zdziwienie i konster-nację ukraińskiego partnera, który szczególnie w pierwszym okresie nie-podległości wychodził z inicjatywą budowy „ścisłych i bliskich” relacji

w postaci sojuszu polityczno-wojskowego. Po stronie polskiej powstawało wraŜenie braku jednolitego stanowiska i koordynacji działań, co podwaŜało szczerość wygłaszanych oświadczeń i deklaracji.

W ewolucji stosunków polsko-ukraińskich w latach 1989–2010 moŜna wyróŜnić kilka etapów, róŜniących się jakością i intensywnością wzajem-nych relacji. W poszczególwzajem-nych fazach stosunki polsko-ukraińskie były wy-padkową zarówno wewnętrznej sytuacji obu państw, a takŜe w duŜym stopniu oddziaływań środowiska międzynarodowego. Pierwszy etap, trwa-jący od września 1989 roku (powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego) do 1 grudnia 1991 roku (referendum niepodległościowe na Ukrainie i uznanie niepodległej Ukrainy przez Polskę), nazwać moŜna okresem przygotowaw-czym lub wstępnym. Charakteryzował się on nieformalnymi kontaktami i wzajemnym poznawaniem się obu stron. Drugi okres, który moŜna umownie określić mianem romantycznego, trwał od grudnia 1991 do poło-wy 1993 roku i upłynął pod znakiem kształtowania niezbędnych podstaw prawno-traktatowych, regulowania kwestii dyplomatyczno-konsularnych i wymiany pierwszych oficjalnych wizyt. Z kolei w połowie 1993 roku sto-sunki polsko-ukraińskie weszły w fazę ochłodzenia i znacznego spowolnie-nia. Stan ten trwał do końca 1995 roku. Rok 1996 rozpoczyna najbardziej dynamiczny etap we wzajemnych relacjach, często określany jako strate-giczne partnerstwo Polski i Ukrainy. Okres ten, trwający do wydarzeń po-marańczowej rewolucji na przełomie 2004 i 2005, roku charakteryzuje się największą intensywnością dwustronnych relacji i nadziejami strony pol-skiej na trwałą geopolityczną zmianę wśród ukraińpol-skiej elity politycznej.

Jednak polityczna „wojna na górze” w zwycięskim obozie na Ukrainie i stopniowe zaprzepaszczenie szans na trwałe zmiany spowodowały, iŜ na przełomie 2007 i 2008 roku w relacjach polsko-ukraińskich rozpoczął się etap pozbawiony szczególnego charakteru i wiary (zwłaszcza strony pol-skiej) w radykalne zmiany na Ukrainie, zapowiadane podczas wydarzeń pomarańczowej rewolucji¹.

Stosunki polsko-ukraińskie zaczęły się rozwijać jeszcze przed uzyska-niem przez Ukrainę niepodległości. Rozpad struktur państwowych ZSRR

________________

1 Szerzej na temat periodyzacji stosunków polsko-ukraińskich patrz: T. Kapuśniak, Poli-tyka Polski wobec Ukrainy, [w:] PoliPoli-tyka wschodnia Polski. Uwarunkowania. Koncepcje. Realizacja, (red.) A. Gil, T. Kapuśniak, Lublin–Warszawa 2009, s. 219-232; K. Fedorowicz, Ukraina w polskiej polityce wschodniej w latach 1989–1999, Poznań 2004; B. Surmacz, Współczesne stosunki polsko-ukraińskie. Politologiczna analiza traktatu o dobrym sąsiedztwie, Lublin 2002; B. Surmacz, Stosunki Ukrainy z Polską, [w:] Ukraina w stosunkach międzynarodowych, (red.) M. Pietraś, T. Kapuśniak, Lublin 2007, s. 203-223; W. Gill, N. Gill, Stosunki Polski z Ukrainą w latach 1989–

1993, Poznań–Toruń 1994; W. Baluk, Stosunki polsko-ukraińskie w kontekście geopolityki, [w:]

Ukraina a Polska. Partnerstwo strategiczne. Historia. Czas teraźniejszy. Przyszłość, (red.) T. Zarec-ka, Kijów 2002, s. 26.

i pogłębiająca się dezintegracja w bloku radzieckim dały moŜliwość kontak-tów między opozycyjnymi środowiskami Polski i Ukrainy. Inicjatywa taka wyszła od polskiej opozycji. WaŜnym bodźcem były rozmowy przedstawi-cieli episkopatu Polski z hierarchami Kościoła greckokatolickiego w związ-ku z obchodami na Jasnej Górze we wrześniu 1988 rozwiąz-ku tysiąclecia chrztu Rusi Kijowskiej². Partnerami dialogu byli członkowie pierwszej ukraińskiej organizacji opozycyjnej Ukraińskiego Związku Helsińskiego, intelektualiści zaangaŜowani w proces odradzania się struktur Kościoła greckokatolickie-go, a takŜe reprezentanci środowisk politycznych tworzących Ludowy Ruch Ukrainy na rzecz Przebudowy – organizacji jednoczącej wtedy wszystkie niepodległościowe nurty ukraińskiej opozycji. Pierwsze spotka-nia były oczywiście nieformalne, w duŜym stopniu przypadkowe, a takŜe niereprezentatywne. Jednak ich owocem było później stanowcze polskie poparcie dla ukraińskiego procesu odzyskiwania suwerenności i natych-miastowe uznanie przez Polskę niepodległej Ukrainy³.

Pierwszym sygnałem, iŜ Ukraina będzie zajmowała priorytetowe miej-sce w polskiej polityce wschodniej, był udział parlamentarnej delegacji So-lidarności (Adam Michnik, Włodzimierz Mokry, Bogdan Borusewicz) w pierwszym zjeździe Ludowego Ruchu Ukrainy na rzecz Przebudowy⁴ w dniach 8-10 września 1989 roku, największej wówczas ukraińskiej orga-nizacji opozycyjnej⁵. Ruch stawiał sobie za jeden z głównych celów odro-dzenie państwowości Ukrainy, dzięki czemu stał się ugrupowaniem nie-podległościowym⁶. Wizyta polskiej delegacji na zjeździe załoŜycielskim Ruchu w Kijowie miała miejsce w sytuacji, gdy radykalnie zmieniało się oblicze Ukrainy. Wystąpienia przedstawicieli Solidarności przyjęto z du-Ŝym entuzjazmem. Wtedy to właśnie zaczęto kłaść podwaliny pod nowy model stosunków polsko-ukraińskich⁷. Symbolicznym wydarzeniem było

________________

2 D. Morawski, Pomost na Wschód. Obserwacje i refleksje watykanisty, Warszawa 1992, s. 160.

3 A.Z. Kamiński, J. Kozakiewicz, Stosunki polsko-ukraińskie. Raport, Warszawa 1997, s. 19-20.

4 O. Івченко, Україна в системі міжнародних відносин: історична ретроспектива і сучасний стан, Київ 1997, c. 505.

5 С.Р. Бурант, Україна i Польща: до стратегiчного партнерства, »Полiтична Думка«

1997, № 3, c. 100.

6 Г. Гончарук, Народний Рух України. Історія, Одеса 1997, c. 324; M. Czech, Nowy Wschód. Ukraina: szansa na niepodległość, „Res Publica” 1991, nr 7/8, s. 85-86.

7 JuŜ wówczas strona ukraińska podkreślała szczególną przychylność Solidarności dla Ukraińców i Ukrainy. Przypominano, Ŝe w czerwcu 1989 roku podczas wyborów parlamen-tarnych w Polsce przebywał lider lwowskiej organizacji Ruchu, Bohdan Horyń, który, mimo formalnie prywatnego charakteru swej wizyty, był przyjmowany przez liderów Solidarności jako przywódca ukraińskiej opozycji i jeden z przedstawicieli przyszłego niepodległego pań-stwa. Ponadto strona ukraińska doceniała fakt, iŜ z list wyborczych Solidarności w czerwcu 1989 roku kandydował i otrzymał mandat parlamentarny w Sejmie RP przedstawiciel mniej-szości ukraińskiej w Polsce, Włodzimierz Mokry.

pierwsze w historii, choć nieoficjalne⁸, spotkanie parlamentarzystów z Pol-ski i Ukrainy, które odbyło się 4-5 maja 1990 roku w Jabłonnie koło War-szawy. Spotkanie to moŜna bez wątpienia nazwać historycznym, gdyŜ do-tychczas dzieło nawiązania niezaleŜnego dialogu polsko-ukraińskiego było przez długie dziesięciolecia wyłącznie sprawą obydwu emigracji⁹. Demo-kratyczne siły Ukrainy i Polski, reprezentowane przez Ludowy Ruch Ukra-iny i Solidarność, zapoczątkowały międzyparlamentarny dialog Polski i będącej jeszcze w składzie ZSRR Ukrainy. Ze strony ukraińskiej przybyło ośmiu parlamentarzystów¹⁰, którzy spotkali się z polskimi posłami i senato-rami, ministrem kultury i oświaty, a takŜe z liderami Solidarności¹¹.

Okazją do szybkiej ewolucji stosunków polsko-ukraińskich i podjęcia realnych działań ze strony polskiej wobec niepodległościowych aspiracji ukraińskiego sąsiada było uchwalenie przez Radę NajwyŜszą Ukrainy 16 lipca 1990 roku Deklaracji suwerenności państwowej¹². Uznano w niej wyŜ-szość ustawodawstwa republikańskiego nad ogólnozwiązkowym, moŜliwość tworzenia własnych sił zbrojnych, niezaleŜność oraz równouprawnienie w stosunkach zewnętrznych. Nie była to jednak deklaracja niepodległości, ale moŜna ją uznać za kompleksowy program państwa w pełni niepodległego¹³. Deklaracja zakładała jedynie, Ŝe Ukraina w przyszłości powinna stać się pań-stwem neutralnym, niezwiązanym z Ŝadnymi blokami wojskowymi oraz bezatomowym. Ukraina uznała wówczas, Ŝe optymalnym rozwiązaniem moŜe być ukraiński wariant finlandyzacji¹⁴. Dopiero dwa tygodnie później, 28 lipca 1990 roku, Sejm RP podjął uchwałę¹⁵, w której uznał prawo naro-dów do samostanowienia i określił Deklarację jako przełomowy moment w historii Ukrainy. WyraŜono równieŜ pragnienie rozwoju bliskiej współ-pracy we wszystkich dziedzinach Ŝycia¹⁶. Strona ukraińska zwróciła jednak

________________

8 О. Бабак, Політика Польщі щодо України (кінець 1980-х – 1990-і роки), дисертацiя кандидата iсторичних наук, Київ 2002, c. 17.

9 B. Osadczuk, ZbliŜenie polsko-ukraińskie, „Kultura” 1990, nr 6, s. 37-38.

10 Byli to: Orest Bloch, Bohdan Horyń, Mychajło Horyń, Ihor Derkacz, Iwan Dracz, Dmy-tro Pawłyczko, Wiaczesław Czornowił i Mychajło Szwajka. Ze sDmy-trony polskiej w tym spotka-niu udział wzięli m.in. Zbigniew Bujak, Bronisław Geremek, Jacek Kuroń, Adam Michnik, Janusz Onyszkiewicz, Andrzej Stelmachowski, Włodzimierz Mokry i inni.

11 T. Зарецка, Українсько-польскi полiтичнi вiдносини (1991–2001 рр.), [w:] Ukraina a Polska.

Partnerstwo strategiczne. Historia. Czas teraźniejszy. Przyszłość, (red.) T. Zarecka, Kijów 2002, s. 7.

12 Deklaracja suwerenności państwowej Ukrainy z 16 lipca 1990 roku, „Więź” 1991, nr 11/12, s. 41-44.

13 T.A. Olszański, Trud niepodległości. Ukraina na przełomie tysiącleci, Kraków 2003, s. 29-30.

14 O. Mustafin, W poszukiwaniu optymalnego kursu, „Eurazja OSW” 1995, nr 1, s. 13.

15 Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie Ukrainy, „Monitor Polski” z 7 sierpnia 1990, nr 30, poz. 234.

16 Sejmowa uchwała w sprawie Ukrainy stanowiła kontynuację stanowiska prezentowa-nego przez środowiska politycznej emigracji polskiej i ukraińskiej w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Warto przypomnieć w tym miejscu Ukraińsko-polską deklarację z 1979 roku

uwagę, Ŝe dokument nie wzbudził większego zainteresowania w Polsce i nie spowodował podjęcia odpowiednich kroków do ustanowienia pełnych stosunków dyplomatycznych między państwami, czego prawdopodobnie oczekiwano¹⁷. Zwracano uwagę, Ŝe strona polska juŜ od pewnego czasu traktuje Ukrainę jako podmiot prawa międzynarodowego, ale nie podejmu-je inicjatywy ustanowienia oficjalnych stosunków dyplomatycznych. Uchwa-łę Sejmu RP uznano za niewystarczającą i będącą przejawem raczej obaw niŜ nadziei na niepodległą Ukrainę. ZauwaŜono takŜe, Ŝe w sprawach Ukrainy bardziej przychylnie wypowiada się polski Senat¹⁸.

Pierwszym wyraźnym sygnałem o gotowości władz do nawiązania ofi-cjalnego dialogu z Ukrainą na szczeblu rządowym była wizyta ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego w Kijowie 13 paździer-nika 1990 roku, podczas której podpisano Deklarację o zasadach i podstawo-wych kierunkach rozwoju stosunków polsko-ukraińskich¹⁹. W dokumencie tym obie strony oświadczyły, Ŝe nie mają wobec siebie roszczeń terytorialnych i nie będą takich wysuwać w przyszłości. Istniejącą między Rzecząpospolitą Polską i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką granicę państwową uznano jako nienaruszalną teraz i w przyszłości²⁰. Strony wymieniły poglą-dy na temat perspektyw powołania przedstawicielstw poglą-dyplomatycznych, konsularnych i handlowych i jako pierwszy krok uzgodniono ustanowienie stosunków i urzędów konsularnych. Zapowiedziano równieŜ konsultacje w sprawie nawiązania w najbliŜszym czasie stosunków dyplomatycznych w pełnym zakresie²¹. Zobowiązano się takŜe do konsekwentnego respekto-wania i zapewnienia praw, a takŜe poprawy sytuacji mniejszości narodo-wych – polskiej na Ukrainie²² i ukraińskiej w Polsce. W tekście deklaracji znalazło się wspólne odwołanie do etnicznego i kulturalnego

pokrewień-________________

oraz Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej uchwalone przez Zjazd NSZZ „Solidarność” we wrześniu 1981 roku. Szerzej patrz: W. Bonusiak, Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1990–1996, [w:] Polska i Ukraina po II wojnie światowej, (red.) idem, Rzeszów 1998, s. 327.

17 М. Міщенко, Острів українства на Віслі, »Молодь України«, 18.09.1997.

18 О. Бабак, Політика Польщі щодо України..., c. 18.

19 Декларація про принципи та основні напрями розвитку українсько-польських відносин, [в:] Україна на міжнародній арені. Збірник документів і матеріалів 1986–1990 рр, Київ 1993, c. 27-30.

20 Deklaracja o zasadach i podstawowych kierunkach rozwoju stosunków polsko-ukraińskich,

„Polska w Europie” 1991, z. 4, s. 60-62. Pełny tekst deklaracji patrz: E. Figel, Stosunki polsko- -ukraińskie z perspektywy dziesięciu lat, „Sprawy Wschodnie” 2003, z. 1(2), s. 98-101.

21 Perspektywa szybkiego rozwoju wzajemnych stosunków dyplomatycznych była przedmiotem szczegółowych negocjacji juŜ w grudniu 1990 roku.

22 JuŜ wówczas dla strony polskiej sprawą priorytetową była opieka nad Polakami na Ukrainie. Polskie władze poinformowały stronę ukraińską, Ŝe są zainteresowane pomocą dla społeczności polskiej. Zamierzano utworzyć centrum kultury polskiej, zagwarantować naukę języka polskiego oraz zapewnić stałą obecność około 200 polskich księŜy katolickich. Stronie ukraińskiej zasygnalizowano takŜe konieczność zwrotu wiernym kościołów katolickich na Ukrainie.

stwa obu narodów²³. Taki element nie znalazł się w podpisanych kilka dni później deklaracjach z Białorusią i Rosją²⁴. Podpisany dokument odwoływał się do historii i tradycji jako podstawy odnowy polsko-ukraińskich związ-ków i podkreślał szczególnie bliskie więzi pomiędzy oboma narodami.

Świadczył o tym, Ŝe Ukraina nie jest juŜ wyłącznie zorientowana na Rosję, ale podobnie jak Polska, identyfikuje się z Europą Środkową i pragnie uści-ślenia z nią swoich kontaktów²⁵. Z kolei dla strony polskiej oznaczało to ustanowienie bezpośrednich związków z Ukrainą i praktyczny przykład realizacji polityki dwutorowości ministra Krzysztofa Skubiszewskiego²⁶. Okoliczności podpisania deklaracji juŜ wówczas ujawniły istniejące roz-bieŜności w ocenie jej przewidywanych skutków. Ukraina, dąŜąca coraz wyraźniej do niepodległości, chciała widzieć w polskiej ofercie przede wszystkim fakt oficjalnego uznania jej suwerenności. Podkreślano to w cza-sie spotkania ministra Krzysztofa Skubiszewskiego z kierownictwem opo-zycyjnego Ruchu. Warto zauwaŜyć, Ŝe podpisanie tego dokumentu nie oznaczało jednak nawiązania stosunków dyplomatycznych. To jedynie za-powiadano w przyszłości. JednakŜe strona ukraińska uzyskała potwierdze-nie poparcia dla budowy potwierdze-niezaleŜnego państwa, a przyjazne kontakty z Polską dawały takŜe nadzieję, Ŝe w momencie powstania niepodległej Ukrainy równieŜ inni sąsiedzi pozytywnie zareagują na polityczne prze-miany u swoich granic.

Niespodziewanym impulsem do zdynamizowania i podniesienia rangi stosunków polsko-ukraińskich stał się zamach stanu w Moskwie 19 sierpnia 1991 roku. Nieudana próba odsunięcia Michaiła Gorbaczowa od władzy i utrzymania ZSRR w dotychczasowym kształcie poprzez niedopuszczenie do podpisania nowej umowy związkowej spowodowały radykalną zmianę sytuacji na Ukrainie. Pojawiły się Ŝądania utworzenia niepodległego pań-stwa. Wprawdzie ówczesny przewodniczący Rady NajwyŜszej Ukrainy Leonid Krawczuk nie zgodził się na wprowadzenie stanu wyjątkowego, ale teŜ nie potępił otwarcie zamachowców, czekając na dalszy rozwój sytuacji.

Dopiero po upadku zamachu stanu Leonid Krawczuk i jego polityczni zwo-lennicy zdecydowali się na proklamowanie niepodległości²⁷. 24 sierpnia 1991 roku Rada NajwyŜsza Ukrainy uchwaliła historyczny dokument – Akt niepodległości Ukrainy, w którym proklamowała pełną niepodległość Ukra-iny. Jednocześnie podjęto decyzję, Ŝe deklaracja niepodległości musi być

________________

23 B. Моцок, Сучасні українсько-польські міждержавні відносини: політичний аспект, дисертацiя кандидата політичних наук,Чернівці 2002, c. 43.

24 B. Surmacz, Współczesne stosunki polsko-ukraińskie…, s. 113.

25 С.Р. Бурант, Україна i Польща..., c. 101.

26 В. Глiбов, Д. Горун, Українсько-польскi взаэмини в пострадянський перiод, »Полiтика i Час« 1997, № 5/6, c. 15-17.

27 T.A. Olszański, Trud niepodległości..., s. 35-36.

potwierdzona w referendum wyznaczonym na 1 grudnia 1991 roku²⁸. Pro-klamowanie niepodległości przez Ukrainę było pewnym zaskoczeniem dla polskich władz, jednak juŜ dwa dni później strona polska po raz pierwszy wypowiedziała się na ten temat. Odzewem na Akt niepodległości było oświad-czenie ministra spraw zagranicznych RP Krzysztofa Skubiszewskiego złoŜo-ne 26 sierpnia 1991 roku, w którym z zainteresowaniem przyjęto do wiado-mości fakt proklamowania niepodległości Ukrainy przez Radę NajwyŜszą oraz zapowiedź przyszłego referendum w tej sprawie. Zapewniono takŜe o przychylnym stanowisku Polski wobec niepodległościowych dąŜeń sąsiada i podkreślono niezbywalne prawo nowego państwa do swobodnego okreś-lania swojej pozycji wewnętrznej i zewnętrznej. Zapowiedziano takŜe chęć szybkiego ustanowienia stosunków konsularnych²⁹. Ogłoszenie niepodleg-łości Ukrainy powitały równieŜ dwie uchwały polskiego parlamentu:

30 sierpnia 1991 roku Senat RP wyraził zadowolenie z powstania niepodleg-łego państwa ukraińskiego i wezwał do wzajemnego poszanowania praw mniejszości narodowych – polskiej i ukraińskiej³⁰, a dzień później Sejm RP z radością powitał ogłoszenie niepodległości oraz wyraził przekonanie, Ŝe Ukraina postępować będzie drogą demokratycznych przemian, stwarzając tym samym warunki do dobrosąsiedzkiej międzypaństwowej współpracy między Polską a Ukrainą³¹.

Po ogłoszeniu niepodległości strona ukraińska w stosunkach z Polską postanowiła dość szybko przejść do dyplomatycznej ofensywy. JuŜ 3 wrześ-nia 1991 roku ukraińskie władze przekazały Polsce propozycję uznawrześ-nia Ukrainy i nawiązania oficjalnych stosunków dyplomatycznych³². Osobiście

________________

28 Ze względu na konieczność „ratyfikacji” ukraińskiej niepodległości w referendum 1 grudnia 1991 roku traktowana ona była przez większość państw na świecie jako warunko-wa. Było to jednym z powodów decyzji o nieuznaniu niepodległości zaraz po jej ogłoszeniu.

Ponadto secesja Ukrainy całkowicie zmieniała status jeszcze formalnie istniejącego ZSRR, a takŜe sytuację geostrategiczną w regionie. ZwaŜywszy na fakt rozlokowania na jej teryto-rium radzieckiej broni jądrowej – takŜe na świecie. Kwestia broni atomowej na terenie byłego ZSRR była bardzo istotna szczególnie dla USA. Dlatego jeszcze 2 sierpnia 1991 roku prezy-dent USA Georg H. Bush podczas swojej wizyty w Kijowie w przemówieniu, określonym później jako tchórzliwe, poparł próby reformowania ZSRR i zdecydowanie negatywnie od-niósł się do niepodległościowych aspiracji Ukrainy.

29 Niektóre kwestie polityki wschodniej. Oświadczenie ministra spraw zagranicznych RP Krzysz-tofa Skubiszewskiego złoŜone 26 sierpnia 1991 roku, „Przegląd Rządowy” 1991, nr 3, s. 38-39.

30 W. Gill, N. Gill, Stosunki Polski…, s. 21.

31 Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 sierpnia 1991 roku w sprawie niepodległości Ukrainy, „Monitor Polski” z 17 września 1991, nr 29, poz. 205.

32 Zdzisław Najder twierdzi, Ŝe propozycję nawiązania stosunków dyplomatycznych zło-Ŝył polskim władzom przewodniczący Rady NajwyŜszej Leonid Krawczuk juŜ 3 września 1991 roku, ale została ona przez polskie ministerstwo spraw zagranicznych zignorowana.

Szerzej na ten temat patrz: Z. Najder, Kontynuacja nieskuteczności. Polityka wschodnia RP po roku

przywiozła ją 7 września do Warszawy rządowa delegacja z ministrem spraw zagranicznych Anatolijem Złenką na czele. Była to pierwsza wizyta zagraniczna szefa ukraińskiej dyplomacji po proklamowaniu niepodległo-ści³³. Podczas przeprowadzonych rozmów z premierem Krzysztofem Bie-leckim strona ukraińska złoŜyła propozycję natychmiastowego uznania przez Polskę niepodległości Ukrainy i nawiązania z nią pełnych stosunków dyplomatycznych. Polska jednak odmówiła, sprawiając wraŜenie zaskoczo-nej propozycją. Jednak podczas dalszych rozmów zadeklarowano natych-miastowe uznanie niepodległości Ukrainy po odbyciu w tym państwie za-planowanego na 1 grudnia 1991 roku referendum. Tym razem zaskoczona była strona ukraińska, która zauwaŜyła, Ŝe wśród polskich elit nie ma jed-noznacznego stanowiska w tej sprawie. Dowodzono, Ŝe polskie władze szybko uznały niepodległość państw bałtyckich, a w stosunku do Ukrainy zachowują duŜą ostroŜność i wstrzemięźliwość. Ukraińcy, oczekując szyb-kiej reakcji na niepodległość, po pewnym czasie zdali sobie sprawę, Ŝe pol-skie stanowisko jest efektem pewnego kompromisu i wymogu racji stanu.

Polska wówczas takŜe szukała swojego miejsca na arenie międzynarodowej i musiała uwzględniać reakcje Europy Zachodniej (która popierała Michaiła Gorbaczowa i chciała uniknąć rozpadu ZSRR)³⁴, jak i opinie płynące z Mo-skwy (starającej się z biegiem czasu przekonać stronę polską do zmniejszenia intensywności stosunków polsko-ukraińskich). ChociaŜ strona ukraińska poczuła się dotknięta polską odmową natychmiastowego uznania niepodleg-łości w sierpniu 1991 roku, to w porównaniu z innymi państwami Europy Polska udzielała stronie ukraińskiej największego politycznego poparcia³⁵. Wymiernym efektem wizyty było podpisanie wspólnego komunikatu w sprawie nawiązania w najbliŜszej przyszłości stosunków dyplomatycznych oraz konwencji konsularnej między Polską a Ukrainą³⁶. Równocześnie w wyniku inicjatywy strony ukraińskiej przyjęto wówczas dwustronną de-klarację o wymianie specjalnych wysłanników rządowych. Oznaczało to ustanowienie między obu państwami juŜ od 15 września 1991 roku stosun-ków o charakterze quasi-dyplomatycznym. Zadaniem wysłannistosun-ków było przygotowanie szybkiego, jak się spodziewano, ustanowienia pełnych

sto-________________

1989, [w:] Okręt Koszykowa, (red.) J. Borkowicz, J. Cichocki, K. Pełczyńska-Nałęcz, Warszawa 2007, s. 68.

33 B. Osadczuk, Nowa ugoda polsko-ukraińska w Warszawie, „Kultura” 1991, nr 10, s. 84-85.

34 Najlepszym tego przykładem jest „tchórzliwe” przemówienie prezydenta USA Georga Busha z 2 sierpnia 1991 roku w Kijowie, w którym poparł próby reformowania ZSRR i zdecy-dowanie negatywnie odniósł się do niepodległościowych aspiracji Ukrainy.

35 B. Моцок, Сучасні українсько-польські..., c. 46-48.

36 Konwencja konsularna między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą, sporządzona w Warszawie dnia 8 września 1991 roku, „Dziennik Ustaw” z 16 maja 1994, nr 60, poz. 248.

sunków dyplomatycznych³⁷. W wyniku potrzeby nadania bilateralnym stosunkom charakteru półdyplomatycznego (do czasu zatwierdzenia nie-podległości w referendum) strony zdecydowały, Ŝe specjalni wysłannicy będą mianowani przez premierów, a nie prezydentów³⁸. Pierwsze relacje dwustronne charakteryzowały się stosunkowo duŜą determinacją ukraiń-skich władz w zabiegach o pełną niezaleŜność państwa i jego międzynaro-dowe uznanie. Kijów usilnie starał się, aby to Polska była dla Ukrainy jednym z najwaŜniejszych partnerów politycznych w Europie i aby to War-szawa była miejscem pierwszej zagranicznej wizyty nowego prezydenta Ukrainy lub by mógł on gościć w Kijowie prezydenta Polski jako pierwszą głowę obcego państwa.

Wobec ogłoszenia niepodległości przez Ukrainę i przyspieszenia proce-su rozpadu ZSRR wśród polskich elit politycznych pojawiła się potrzeba wyraźniejszego określenia działań wobec Ukrainy. Dało się zauwaŜyć, Ŝe w kwestii kontaktów z Ukrainą polityka Lecha Wałęsy była znacznie ostroŜniejsza niŜ rządowa, jakby prezydent nie do końca był przekonany o nieuchronności procesu rozpadu ZSRR. Skłaniał się raczej do poparcia

Wobec ogłoszenia niepodległości przez Ukrainę i przyspieszenia proce-su rozpadu ZSRR wśród polskich elit politycznych pojawiła się potrzeba wyraźniejszego określenia działań wobec Ukrainy. Dało się zauwaŜyć, Ŝe w kwestii kontaktów z Ukrainą polityka Lecha Wałęsy była znacznie ostroŜniejsza niŜ rządowa, jakby prezydent nie do końca był przekonany o nieuchronności procesu rozpadu ZSRR. Skłaniał się raczej do poparcia