Próba zmiany polityki Polski wobec Rosji w latach 2008–2010 w latach 2008

polsko-rosyjskie

6. Próba zmiany polityki Polski wobec Rosji w latach 2008–2010 w latach 2008–2010

Pierwsze elementy poprawy wzajemnych stosunków politycznych przynio-sła nieoczekiwana zmiana władzy Polsce w następstwie przyspieszonych wyborów parlamentarnych jesienią 2007 roku. W ich wyniku sformowany został nowy rząd koalicyjny Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnic-twa Ludowego, który podjął się polepszenia stosunków z Rosją. Premier Donald Tusk wyraźnie dawał do zrozumienia, Ŝe poprawa tych relacji bę-dzie jego głównym zadaniem w polityce wschodniej. JuŜ na wstępie

zade-________________

206 T. Bielecki, Rosjanie groŜą Polsce rakietami, „Gazeta Wyborcza”, 16.02.2007; Rosja bije w tarczę, „Gazeta Wyborcza”, 16-17.08.2008.

klarował gotowość do wycofania weta na mandat Komisji Europejskiej do prowadzenia rozmów z Rosją o nowym porozumieniu, jeśli Rosja zgodzi się zdjąć embargo na polskie produkty mięsne i roślinne. Chcąc wykonać gest otwarcia, polskie władze podjęły decyzję o wycofaniu sprzeciwu wobec rozmów Rosji o członkostwie w OECD, oczekując w zamian pozytywnych kroków rosyjskich władz. Strona polska zapowiedziała takŜe prowadzenie dialogu i konsultacji z Rosją w sprawie tarczy antyrakietowej. Głównym celem tych zabiegów było jednak osiągnięcie sytuacji, w której Polska była-by traktowana jako równorzędny partner polityczny i handlowy, a nie jako państwo buforowe czy tranzytowe, przeszkadzające w interesach UE i Ro-sji. Do tego z kolei potrzebne było wyciszenie konfliktów i załagodzenie najbardziej spornych spraw. W grudniu 2007 roku doszło do spotkania mi-nistrów spraw zagranicznych Polski i Rosji Radosława Sikorskiego i Siergie-ja Ławrowa w siedzibie NATO w Brukseli. WaŜnym efektem tego spotkania była decyzja o rozpoczęciu prac przez Polsko-Rosyjską Grupę do spraw Trudnych – dwustronnego zespołu ekspertów mającego przyczynić się do rozwiązania kwestii spornych, w tym związanych z Katyniem. Ustalono, Ŝe ze strony polskiej będzie jej przewodniczył były szef dyplomacji Adam Da-niel Rotfeld, natomiast ze strony rosyjskiej rektor Moskiewskiego Pań-stwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych (MGIMO) prof. Anato-lij Torkunow²⁰⁷.

Wybory parlamentarne w Polsce i nowy rząd dały stronie rosyjskiej moŜliwość pewniej zmiany dotychczasowej retoryki. W rosyjskiej prasie ukazały się artykuły na temat premiera Donalda Tuska i jego zdecydowanie odmiennego podejścia do Rosji w porównaniu do prezydenta Lecha Ka-czyńskiego. Szefa polskiego rządu przedstawiono jako liberalnego pragma-tyka, którego celem będzie usunięcie z relacji polsko-rosyjskich nadmiernie

________________

207 D. Pszczółkowska, Tusk jedzie do Putina, „Gazeta Wyborcza”, 8-9.12.2007. Polska część tej grupy ukonstytuowała się juŜ w marcu 2008 roku. W jej skład weszli m.in. prof. Jerzy Pomianowski, Sławomir Dębski, Andrzej Grajewski i Wojciech Zajączkowski. Rosyjska część grupy powstała w czerwcu 2008 roku. Strona rosyjska przedstawiła Polsce 14 problemów, które, ich zdaniem, uniemoŜliwiają porozumienie. M.in. dowodzono, Ŝe strona polska ponosi odpowiedzialność za wymordowanie rosyjskich jeńców wojskowych wziętych do niewoli podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku, obwiniano Polskę o rozpętanie II wojny światowej, do czego miała się przyczynić aneksja Zaolzia w 1938 roku oraz oskarŜano polski rząd emigracyjny w Londynie o brak chęci współpracy ze Stalinem. Rosyjskie stanowisko zdumiało i zszokowało stronę polską, która uznała te argumenty za kolejną chęć zamknięcia sporu katyńskiego i przykrycia tego problemami innymi, mniej znaczącymi epizodami. Para-doksalnie, komisja, która miała doprowadzić do wypracowania wspólnego stanowiska i rozwiązania kwestii spornych, przyczyniła się w pierwszym okresie jej funkcjonowania do jeszcze głębszego pogorszenia wzajemnej atmosfery. Szerzej patrz: M. Wojciechowski, Z Rosją o historii i Katyniu, „Gazeta Wyborcza”, 29-30.03.2008; Z. KrzyŜanowski, Rosja fałszuje historię,

„Dziennik”, 13.06.2008.

eksploatowanego wątku historycznego. Wskazywano, Ŝe obecne polskie władze wykazują duŜe większe zrozumienie dla rosyjskiego stanowiska.

Spodziewano się odczuwalnej poprawy relacji z Rosją i szybkiej wizyty premiera Donalda Tuska w Moskwie²⁰⁸. Donald Tusk, zgodnie z obietnica-mi z kampanii wyborczej, postawił na szybką poprawę relacji z Rosją i w lutym 2008 roku udał się z oficjalną wizytą do Moskwy²⁰⁹. W Rosji do-ceniono fakt, Ŝe pragmatycznie nastawione polskie władze dąŜą do dialo-gu²¹⁰. Wizyta, choć miała najwyŜszą oprawę (zaproszenie od prezydenta Władimira Putina i spotkanie z nim, spotkanie z premierem Zubkowem i kandydatem na prezydenta Dmitrijem Miedwiediewem), nie przyniosła niespodziewanych efektów, aczkolwiek przyczyniła się do wycofania w maju 2008 roku polskiego weta na rozmowy UE z Rosją i zniesienia w tym samym miesiącu rosyjskiego embarga na polskie produktu roślinne i mleczne. Podczas rozmów strona polska próbowała przekonać Moskwę do rezygnacji z budowy Gazociągu Północnego lub zmiany jego trasy.

Z kolei dla strony rosyjskiej najistotniejszą sprawą było przekonanie Polski do rezygnacji ze zgody na budowę elementów amerykańskiej tarczy anty-rakietowej. W obu tych kwestiach stanowiska jednak nie zmieniły się i nie było szans na kompromis. Strony prawdopodobnie zadowoliły się osiągnięciem swoich wcześniej ustalonych załoŜeń i nie chciały zepsuć do-brej atmosfery nadmiernymi Ŝądaniami czy postulatami²¹¹. Moskiewska wizyta spotkała się z krytyką opozycji parlamentarnej zarzucającej premie-rowi, Ŝe udaje się do Rosji podczas kampanii wyborczej, co moŜe zostać odebrane jako gest poparcia dla Dmitrija Miedwiediewa. Jednak najpowaŜ-niejszym zarzutem było to, Ŝe nowy premier i minister spraw zagranicz-nych, inaczej niŜ niemal wszyscy poprzednicy na tych stanowiskach, przed wizytą na Ukrainie postanowili odwiedzić Moskwę. Uznano to za wyraźne

________________

208 А. Мальгин, Эпоха либерального прагматизма, »Независимая Газета«, 24.12.2007;

idem, Россия-Польша: уникальный шанс отбросить эмоции, »Независимая Газета«, 8.02.2008;

М. Гусман, Премьер-министр Польшы Дональд Туск: Если политики не мешают, польяки и русские быстро находят общий язык, »Известия«, 9.02.2008.

209 Jak zauwaŜono w Moskwie, ostatnia wizyta polskiego premiera w Rosji miała miejsce w 2001 roku, a na szczeblu prezydenckim we wrześniu 2004 roku, kiedy to wizytę w Mo-skwie złoŜył Aleksander Kwaśniewski.

210 А. Саможнев, Московская мазурка. Премьер Польшы готов к диалогу с Россией, »Рос-сийская Газета«, 9.02.2008; Rosyjska prasa: wizyta Tuska to wydarzenie bez względu na wynik,

„Rzeczpospolita”, 7.02.2008.

211 T. Bielecki, Tusk wiezie do Moskwy odwilŜ, „Gazeta Wyborcza”, 8.02.2008; A.D. Rotfeld, Do Putina bez kompleksów, „Gazeta Wyborcza”, 8.02.2008; O czym Tusk rozmawiał z Putinem?,

„Dziennik”, 9.02.2008; B. Bajerski, Cieplej między Warszawą a Moskwą, „Dziennik”, 9.02.2008;

W. Radziwinowicz, Co premier Tusk załatwi w Moskwie, „Rzeczpospolita”, 8.02.2008; Е. Ла-шкина, Польский транзыт, »Российская Газета«, 9.02.2008; А. Саможнев, Ракеты с нуля,

»Российская Газета», 2.02.2008.

osłabienie kursu polskiej polityki wschodniej i dobrych relacji ze strategicz-nym partnerem, jakim na Wschodzie była dla Polski od wielu lat Ukraina²¹².

Mimo ewolucyjnej zmiany stanowiska polskiego rządu sprawą najwaŜ-niejszą dla strony rosyjskiej była cały czas kwestia budowy w Polsce ele-mentów amerykańskiej tarczy antyrakietowej. Zmiana rządu nie wpłynęła na zmianę tego stanowiska. Początkowe deklaracje nowych polskich władz o potrzebie wspólnych rozmów (nie negocjacji) z Rosją okazały się dla ro-syjskich władz niewystarczające i utwierdziły je w przekonaniu, Ŝe Polska jest zdecydowana budować tarczę u siebie za wszelką cenę. Nadal oba kraje róŜniła kwestia rozszerzenia NATO, obejmującego tym razem takŜe niektó-re państwa byłego ZSRR, jak Ukraina i Gruzja. Strona polska dość inten-sywnie, często wręcz demonstracyjnie, wspierała atlantyckie aspiracje tych krajów. Od dłuŜszego czasu na stan relacji polsko-rosyjskich wpływały tak-Ŝe coraz bliŜsze kontakty polityczne przywódców Polski i Gruzji, szczegól-nie na poziomie prezydenckim. Rosyjska inwazja na Gruzję w sierpniu 2008 roku spowodowała gwałtowne reakcje strony polskiej, szczególnie prezy-denta Lecha Kaczyńskiego, który w Tibilisi podczas ulicznego wiecu wy-głosił ostre przemówienie, jednoznacznie oskarŜając Rosję o sprowokowa-nie konfliktu i jego bolesne skutki dla Gruzji, która podjęła próbę budowy suwerenności i demokracji. Zarzucił takŜe Rosji ogromne trudności w uznawaniu niepodległości słabszych sąsiadów. Zdaniem Lecha Kaczyń-skiego, inicjatywa konfliktu, którego celem było odzyskanie Gruzji i doko-nanie prorosyjskiego przełomu we wszystkich państwach kaukaskich, była przedmiotem planu będącego odpowiedzią na gruzińskie aspiracje euro-atlantyckie²¹³. Na tle emocjonalnej postawy prezydenta Lecha Kaczyńskiego w obliczu gruzińsko-rosyjskiego konfliktu zauwaŜyć naleŜy wyraźnie umiarkowane i wstrzemięźliwe stanowisko rządu i premiera, który wsparł działania mediacyjne podjęte przez Francję sprawującą prezydencję w UE i nie zajął jednoznacznie progruzińskiego stanowiska jak prezydent. Kon-flikt w Gruzji doprowadził ostatecznie do podpisania w sierpniu 2008 roku porozumienia między Polską i USA w sprawie budowy elementów amery-kańskiej tarczy antyrakietowej. Z tego powodu, mimo dość napiętych sto-sunków politycznych, w połowie września 2008 roku z oficjalną wizytą w Polsce pojawił się rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ław-row. Podczas rozmów szef rosyjskiej dyplomacji podkreślał, Ŝe Rosja nadal negatywnie odnosi się do projektu tarczy antyrakietowej w Polsce. Przebieg wizyty pokazał wprawdzie, Ŝe interesy Polski i Rosji są wyraźnie

przeciw-________________

212 P. Kowal, Wschodni błąd Tuska, „Gazeta Wyborcza”, 8.02.2008.

213 L. Kaczyński, Z Rosją trzeba ostro, „Newsweek”, 24.08.2008, s. 15-20; J. Gowin, Nie unik-niemy konfliktu z Rosją, „Dziennik”, 29.08.2008.

ne, ale mimo to moŜliwe jest normalne budowanie dwustronnych relacji politycznych²¹⁴.

RóŜnice interesów politycznych oraz coraz bardziej odmienna interpre-tacja wydarzeń historycznych związanych z II wojną światową nie prze-szkodziły jednak w zaproszeniu rosyjskiego premiera Władimira Putina na obchody siedemdziesiątej rocznicy wybuchu II wojny światowej, jakie od-były się 1 września 2009 roku w Gdańsku. Premier Donald Tusk zaprosił na Westerplatte oprócz rosyjskiego premiera takŜe wielu innych przywódców, np. kanclerz Niemiec Angelę Merkel. Jednak to obecność rosyjskiego premie-ra stała się głównym punktem uroczystości²¹⁵. Wizyta była jednak zakłócana ostrymi polemikami polityków i historyków obu stron na temat genezy woj-ny. Rosja próbowała narzucić swoją wersję historii i niejako przygotować grunt rosyjskiemu premierowi w Polsce, na którego słowa o Katyniu i pakcie Ribbentrop-Mołotow wyraźnie czekały polskie elity polityczne. Im bliŜej było do obchodów rocznicy, tym więcej informacji prowokujących i szkalujących Polskę ukazywało się w rosyjskich mediach. Skala i poziom prowokacji były na tyle powaŜne, Ŝe wywołały w Polsce gwałtowne reakcje partii prawico-wych, domagających się od premiera stanowczych odpowiedzi na takie zachowanie i twierdzących, Ŝe w takiej sytuacji przyjazd premiera Putina jest nieporozumieniem. Strona polska nie dała się jednak sprowokować i nie odpowiedziała na rosyjskie zarzuty, co było wówczas najlepszą metodą²¹⁶. Dzień przed przyjazdem, 31 sierpnia 2009 roku, Władimir Putin wystoso-wał w „Gazecie Wyborczej” specjalny list do Polaków w siedemdziesiątą rocznicę wybuchu II wojny światowej, w którym przedstawił swój pogląd na wydarzenia historyczne²¹⁷. Stwierdził, Ŝe bez wątpienia moŜna potępić pakt Ribbentrop-Mołotow zawarty 23 sierpnia 1939 roku, ale nie moŜna uwaŜać go za przyczynę wybuchu II wojny światowej. Wskazał przy tym, iŜ granice Europy zaczęto burzyć znacznie wcześniej niŜ 1 września 1939 roku. Przypominał o anszlusie Austrii, rozbiorze Czechosłowacji, w którym udział wzięła Polska, wprowadzając wojska na przygraniczne tereny.

Uznał, Ŝe to polityka „w duchu Monachium” doprowadziła do wybuchu wojny. Zwracał teŜ uwagę, Ŝe niemoralny charakter paktu Ribbentrop- -Mołotow został jednoznacznie oceniony jeszcze przez radziecki parlament (Zjazd Deputowanych Ludowych ZSRR w grudniu 1989 roku przyjął oświadczenie potępiające ten pakt), czego nie uczyniły inne państwa

po-________________

214 J. Saryusz-Wolski, Rosja juŜ się nie obraŜa, „Dziennik”, 12.09.2008; Rosja zrozumiała, Ŝe Polska jest waŜnym graczem w EU, „Dziennik”, 12.09.2008.

215 Z. Najder, To nie Putin był najwaŜniejszy, „Dziennik”, 4.09.2009.

216 J. Prus, K. Manys, Kreml wciąŜ prowokuje, „Rzeczpospolita”, 31.08.2009; G. Osiecki, Ro-sjanie po raz kolejny fałszują historię, „Dziennik”, 4.09.2009.

217 List do Polaków, „Gazeta Wyborcza”, 31.08.2009.

dejmujące wówczas niejednoznaczne decyzje polityczne²¹⁸. W kwestii naj-bardziej interesującej stronę polską podkreślił, Ŝe naród rosyjski, którego losy zniekształcił reŜim totalitarny, dobrze rozumie uczucia Polaków zwią-zane z Katyniem, gdzie spoczywają tysiące polskich Ŝołnierzy. Zarówno cmentarze pamięci: Katyń i Miednoje, podobnie jak tragiczne losy Ŝołnierzy rosyjskich, którzy dostali się do niewoli podczas wojny 1920 roku, powinny stać się symbolem wspólnego Ŝalu i wzajemnego przebaczenia²¹⁹. W po-dobnym tonie brzmiało przemówienie Władimira Putina wygłoszone na Westerplatte, w którym dał do zrozumienia, Ŝe do wybuchu wojny dopro-wadziły układy z nazistami²²⁰. Podkreślił, Ŝe ponad 600 tysięcy Ŝołnierzy Armii Czerwonej spoczywa w Polsce, a połowa wszystkich ofiar II wojny światowej to obywatele ZSRR. Przyznając się do błędów oraz pomyłek w przeszłości, wyraził nadzieję, Ŝe relacje między Polską a Rosją będą uwolnione od problemów przeszłości i będzie moŜna budować nowe sto-sunki, oparte na współpracy, której te dwa europejskie narody są warte.

Wyraził takŜe przekonanie, Ŝe ich podstawą będzie zasada dobrosąsiedz-twa, a nie historyczne rozrachunki. Jako przykład wart naśladowania podał dotychczasową współpracę Rosji z Niemcami ponad historycznymi podzia-łami i wyrównywaniem rachunków²²¹.

Ze słowami rosyjskiego premiera korespondowało dość ostre i jedno-znaczne przemówienie prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który w kwestii Katynia powiedział, iŜ był to akt zemsty za rok 1920, kiedy Polska odparła sowiecką agresję²²². Zaznaczył takŜe, Ŝe nie moŜna przyjąć zasady, Ŝe ci, którzy zostali pokonani, muszą mówić takŜe o sprawach dla nich najgor-szych, a ci, którzy zwycięŜyli – nie. Prawda jest jedna i Polska ma prawo dostępu do niej w sprawach dla swojego narodu tragicznych i z tego nie zrezygnuje. ZauwaŜył, Ŝe Polska potrafi się do swoich grzechów przyznać i nie stawia na jednej płaszczyźnie decyzji o zamordowaniu 30 tysięcy ludzi i epidemii tyfusu²²³ lub innych chorób²²⁴.

Na tym tle wyraźnie zaznaczyła się wywaŜona i spokojna postawa pre-miera Donalda Tuska, który starał się prowadzić z rosyjskim premierem szczere rozmowy raczej w duchu poszukiwania dróg pojednania niŜ eks-ponowania wygodnych róŜnic. Choć spór o historię zdominował wizytę

________________

218 W. Putin, Karty historii – powód do wzajemnych pretensji czy podstawa pojednania i partner-stwa?, „Gazeta Wyborcza”, 31.08.2009.

219 Ibidem.

220 Idem, Do wojny doprowadziły układy z nazistami, „Rzeczpospolita”, 02.09.2009.

221 Idem, Niech Europa potępi Monachium, „Gazeta Wyborcza”, 02.09.2009.

222 L. Kaczyński, Katyń był zemstą, „Gazeta Wyborcza”, 02.09.2009.

223 Co było przyczyną śmierci, według strony polskiej, kilku tysięcy rosyjskich Ŝołnierzy znajdujących się w polskiej niewoli po 1920 roku.

224 L. Kaczyński, Prawda jest jedna, choć często bywa bolesna, „Rzeczpospolita”, 02.09.2009.

Władimira Putina, to jednak obaj politycy poruszyli takŜe sprawy dwu-stronnych relacji. Podpisali długo oczekiwane porozumienie o Ŝegludze przez Cieśninę Pilawską²²⁵ i o współpracy kulturalnej na lata 2009–2012²²⁶. Dyskutowano takŜe na temat potrzeby zawarcia nowego porozumienia o dostawach rosyjskiego gazu do Polski. Premier Rosji stwierdził, Ŝe gaz w relacjach polsko-rosyjskich nie moŜe i nie powinien być przedmiotem polityki, a wyłącznie dobrze pojętego wspólnego interesu. Wyraził takŜe nadzieję na szybkie zakończenie negocjacji i podpisanie nowego gazowego kontraktu²²⁷. Ponadto strona rosyjska zaoferowała Polsce dostawy energii elektrycznej z budowanej w Obwodzie Kaliningradzkim elektrowni ato-mowej²²⁸.

ChociaŜ wizytę rosyjskiego premiera w Polsce zdominowały kwestie hi-storyczne i była ona krytykowana przez część polskich partii politycznych, to jednak okazała się bardzo potrzebna zarówno Polsce, jak i Rosji. Wpraw-dzie w kwestiach historycznych obie strony pozostały przy swoich stanowi-skach, jednak juŜ sama publiczna dyskusja na te trudne tematy dowiodła, Ŝe w obu krajach istnieje „zapotrzebowanie” na choćby częściowe uregulo-wanie spraw draŜliwych i wyraźne umniejszenie roli czynnika historyczne-go. Obaj premierzy przyjęli bez zastrzeŜeń dorobek Polsko-Rosyjskiej Gru-py do spraw Trudnych, która ma wyjaśnić najboleśniejsze sprawy ze wspólnej historii i oddzielić je od bieŜącej polityki. Wizyty nie moŜna takŜe postrzegać w kategoriach przełomu, jednak moŜna zauwaŜyć, Ŝe stała się ona kolejnym juŜ elementem poprawy atmosfery we wzajemnych relacjach politycznych. Stronie polskiej, w tym przypadku reprezentowanej przez premiera Donalda Tuska, zaleŜało na odsunięciu draŜliwych kwestii na dal-szy plan w celu poprawy stosunków z Rosją. Z kolei stronie rosyjskiej, w obliczu kryzysu ekonomicznego dotykającego takŜe Rosję, chodziło przede wszystkim o wzrost wymiany gospodarczej i rozwiązywanie pro-blemów bieŜących. Wydaje się, Ŝe obaj premierzy coraz lepiej dostrzegli pojawiające się moŜliwości unormowania relacji polsko-rosyjskich poprzez wyeliminowanie z bieŜącej polityki kwestii problemowych, często wyko-rzystywanych w złej woli. Wspólnie dali temu wyraz 7 kwietnia 2010 roku podczas siedemdziesiątej rocznicy zbrodni katyńskiej. Premierzy Donald Tusk i Władimir Putin wzięli udział w uroczystościach w Katyniu i oddali hołd polskim oficerom zamordowanym przez NKWD i tym Rosjanom, któ-rzy na terenie katyńskiego lasu padli ofiarą zbrodni stalinowskich w ra-mach wielkiej czystki w latach trzydziestych XX wieku. W wygłoszonych

________________

225 Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Federacji Rosyjskiej o Ŝegludze…

226 K. Katka, R. Grochal, Spacer z Putinem, „Gazeta Wyborcza”, 02.09.2009.

227 A. Kublik, Gaz za Europol Gaz, „Gazeta Wyborcza”, 02.09.2009.

228 R. Zasuń, Rosja kusi atomem w Kaliningradzie, „Gazeta Wyborcza”, 02.09.2009.

przemówieniach obaj starali się doprowadzić do zakończenia „polityki martyrologicznej” w stosunkach polsko-rosyjskich poprzez wspólne gesty pojednawcze. Premier Władimir Putin mówił, Ŝe Rosja i Polska, jak Ŝadne inne państwa, Rosjanie i Polacy, jak Ŝadne inne narody Europy, musieli przeŜyć praktycznie wszystkie tragedie XX wieku, zapłacić olbrzymią, zbyt wysoką cenę za dwie wojny światowe, bratobójcze zbrojne konflikty, okru-cieństwo i nieludzkość totalitaryzmu. Nie moŜe to być usprawiedliwione w Ŝaden sposób. W Rosji została dokonana jasna ocena polityczna, prawna i moralna zbrodni reŜimu totalitarnego. W ciągu dziesięcioleci cynicznych kłamstw usiłowano zataić prawdę o egzekucjach katyńskich, ale byłoby takim samym kłamstwem obarczanie tą winą narodu rosyjskiego. Rosyjski premier zaznaczył, Ŝe wspólne straty i doświadczenia sojusznicze powinny nas zbliŜać. Nie mamy moralnego prawa pozostawić przyszłym pokole-niom brzemienia wzajemnych nieufności. We współczesnym świecie, w Europie XXI wieku nie ma alternatywy dla prawdziwego dobrego są-siedztwa między narodami Polski i Rosji²²⁹. O potrzebie zamiany przemocy i kłamstwa w pojednanie mówił premier Donald Tusk. Jego zdaniem, trzeba mieć wreszcie odwagę powiedzieć, Ŝe Polaków i Rosjan czeka droga do pojednania. Niczego nie zamykamy. Musimy znaleźć w sobie siłę, Ŝeby wreszcie wszystko otworzyć i aby droga do pojednania była jak najkrótsza.

Apelował, aby obecna generacja polityków polskich i rosyjskich wzięła na siebie odpowiedzialność za wyprowadzenie relacji polsko-rosyjskich z hi-storycznego, tragicznego zakrętu²³⁰.

Na relacje polsko-rosyjskie w perspektywie długoterminowej w sposób istotny wpływać będzie tragiczne wydarzenie z 10 kwietnia 2010 roku. Tego dnia pod Smoleńskiem rozbił się polski samolot z delegacją państwową udającą się na obchody siedemdziesiątej rocznicy zbrodni katyńskiej.

W katastrofie zginęło dziewięćdziesiąt sześć osób, w tym prezydent Rzeczy-pospolitej Polskiej Lech Kaczyński, jego małŜonka, kilkudziesięciu polskich polityków i funkcjonariuszy państwowych, członków rodzin katyńskich i załoga. Zarówno społeczeństwo rosyjskie, jak i najwyŜsi rangą politycy wy-kazali się niespotykaną dotychczas w relacjach polsko-rosyjskich solidarno-ścią i współczuciem. Strona rosyjska w obliczu niespotykanego dotychczas rozmiaru katastrofy i jej szczególnego charakteru za względu na miejsce i okoliczności podjęła sprawną akcję koordynowaną przez prezydenta Dmi-trija Miedwiediewa i premiera Władimira Putina. Powołano nadzwyczajną komisję z premierem Putinem na czele w celu wyjaśnienia wszystkich

oko-________________

229 W. Putin, Nie mamy prawa zostawiać następnym pokoleniom nieufności i wrogości, „Gazeta Wyborcza”, 7.04.2010.

230 Tusk i Putin: To przełom, prawda pozwoli nam pójść do przodu, „Gazeta Wyborcza”, 7.04.2010.

liczności przyczyny katastrofy, organizacji uroczystości Ŝałobnych w Rosji i organizując przyjazd i pobyt rodzin ofiar w celu identyfikacji zwłok. Ro-syjskie władze zadeklarowały, iŜ wszystkie działania będą prowadzone w ścisłej współpracy ze stroną polską. Premier Putin, który był w Katyniu trzy dni wcześniej, udał się tam ponownie i na miejscu tragedii osobiście koordynował działania. Obaj rosyjscy przywódcy wygłosili odezwy do narodu polskiego, w których wyrazili głębokie współczucie i solidarność z nim. 12 kwietnia 2010 roku ogłoszono w Rosji Ŝałobę narodową. W wielu rosyjskich miastach ludność spontanicznie przychodziła pod polskie pla-cówki dyplomatyczne, gdzie składano kwiaty, wieńce i listy wyraŜające solidarność z narodem polskim. Duma uczciła pamięć ofiar minutą ciszy, a kondolencje Polakom złoŜyło wielu rosyjskich polityków. Katastrofa przez kilka dni była tematem numer jeden w rosyjskich mediach. Wiele relacji i tekstów dotyczyło samego Katynia, który poprzez tę tragedię stał się bliŜszy i bardziej ludzki dla części Rosjan. Paradoksalnie, katastrofa pre-zydenckiego samolotu sprawiła, Ŝe zdecydowana część rosyjskiego społe-czeństwa usłyszała bądź dowiedziała się, co stało się w Katyniu w 1940 roku. Z tego powodu Rosjanie mieli moŜliwość dwukrotnego obejrzenia filmu Andrzeja Wajdy Katyń, raz na niszowym kanale Kultura i drugi raz dzień po katastrofie na ogólnodostępnym kanale państwowym Rosija o ogromnej oglądalności. Polacy nie spodziewali się, Ŝe po tragedii zarówno zwykli Rosjanie, jak teŜ rosyjskie elity państwowe, co było największym zaskoczeniem, wykaŜą się tak wielką i spontaniczną solidarnością. Rosyjska reakcja na tragedię smoleńską pokazała, Ŝe Ŝal i współczucie, a przede wszystkim solidarność i sympatia okazywane stronie polskiej mogą w dłuŜszej perspektywie doprowadzić do pewnej zmiany we wzajemnym postrzeganiu się Polaków i Rosjan. W wymiarze czysto ludzkim na pozio-mie społeczeństw moŜe się okazać istotnym elementem zbliŜenia obu naro-dów. Znaczenie tragedii dla stosunków polsko-rosyjskich z pewnością bę-dzie moŜna ocenić dopiero z perspektywy kilku najbliŜszych lat, kiedy

W dokumencie Polityka Polski wobec Rosji, Ukrainy i Białorusi w latach 1989-2010 (Stron 150-163)